Лабораторная работа №2 Исследование биполярного транзистора

R_p potentsiometrning xarakatchan kontaktini U_b signalning kuchlanishini oshiradigan tomonga sursak, kuchaytirgichning w_b boshqarish cho`lg‘amida I<sub>b</sub> tok paydo bo`ladi. Bu kuchaytirgichning magnit o`tkazgichi (o`zagi) ni tuyinishiga va w_ish ishchi cho`lg‘amining elektr qarshiligini kamayishiga olib keladi. Natijada yakor zanjiridagi I<sub>a</sub> toki osha boshlaydi va yakor aylana boshlaydi. I<sub>b</sub> boshqarish tokini oshirish bilan yakorning aylanish chastotasi ortadi.
Elektr yuritmaning rostlash xarakteristikalarini qulayroq tekshirish uchun R<sub>p</sub> potentsiometrning xarakatchan kontaktini yurish yo`li bir xil nomerlangan bo`laklarga bo`lingan.
Elektr yuritma elementlarining parametrlari TD dvigatelining nominal ko`rsatkichlariga bog‘liq xolda tanlanadi. Masalan, agar TD sifatida SL 661 turidagi R<sub>nom</sub>=230 Vt, U<sub>nom</sub>=110 V, I<sub>nom</sub>=2,9 A, U<sub>nom</sub>=2700 ayl/min ko`rsatkichli elektr dvigateli ishlatilgan bo`lsa, TR kuch kuch transformatorining nominal kuchlanishlari U<sub>1</sub>/U<sub>2</sub>=220/165 V ga teng bo`lishi kerak, yakor zanjiriga D-245 diodi ulangan bo`lishi va tokni rostlash uchun UM-1P-20-40-4-1 magnit kuchaytirgichi ishlatilishi lozim, uning parametrlari quyidagicha: ishchi cho`lg‘amning nominal kuchlanishi 220 V, ishchi cho`lg‘amning nominal toki 3,5 A, yo`l qo`yiladigan boshkarish toki 0,415 A (boshqarish cho`lg‘ami qarshiligi 9,34 Om).
Laboratoriya stendi tuzilishi bilan tanishib chiqib, 5.4-rasmdagi sxemani yig‘iladi. O`qituvchi sxemani tekshirgandan so`ng, oldindan potentsiometrini U_b = 0 ni ta’minlovchi xolatiga qo`yib, R1 va R2 rubilniklar ulanadi. So`ngra potentsiometr xarakatchan kontaktini U_b ni oshirish uchun o`rnidan asta-sekin ko`zg‘atib TD yakori tezligini oshiramiz. R_p ning o`zaro teng bo`limlarida TD ning tezligi o`lchanadi. Aylanish chastotasi n ning qiymatlari va ular mos keluvchi potentsiometr shkalasidagi bo`limlar nomerlari N_p ni jadvalga kiritib, elektr yuritmasining salt yurish rejimidagi rostlash xarakteristikasi n = f (N_p) ni quriladi.

Np
n, ayl/min

Elektr yuritmani tiristor bilan kontaktsiz boshqarish. 5.5-rasmda mustaqil qo`zg‘atishli o`zgarmas tok dvigateli TD ni noreversiv bosh-qarish sxemasi keltirilgan. Elektr yuritmaning bundan oldingi (5.4-rasm) sxemasidan farkli ravishda yakor zanjiridagi tok qiymati T tiristori bilan amalga oshiriladi.

5.5-rasm. Tiristor orqa-li o’zgarmas tok dviga-telini boshqarish

Kuch transformatori T_r va TD tekshiriluvchi dvigateli oldingi, 5.4-rasmdagi sxemadan olingan.

QCH qo`zg‘atish cho`lg‘ami to`g‘ridan-to‘g‘ri o`zgarmas tok zanjiriga ulangan. Tiristor orqali o`tuvchi tokning qiymati tiristorni faza boshqarish prinsipi bo`yicha rostlanadi. Bu usul tiristorni ochilish momenti. SHu maqsadda sxemada r₁, S_k faza siljituvchi zanjir ulangan bo`lib, bu yerda r<sub>1</sub> o‘zgaruvchan qarshilikli rezistor boshqaruvchi signal U<sub>b</sub> ning qiymati va uning U<sub>1</sub> kuchlanishga nisbatan faza siljishi r<sub>1</sub> qarshilikka boglik. r<sub>1</sub> qarshiligi to‘la kiritilganda U<sub>2</sub> kuchlanishning ancha qismi shu rezistorga tushadi, kondensatordagi U<sub>s</sub>=U<sub>b</sub> kuchlanish pasayishi tiristorni ogishga yetarli bulgan boshqarish kuchlanishini xosil qilishga kamlik kiladi. r<sub>1</sub> qarshiligi kamaytirilgani sari U<sub>b</sub> kuchlanishi ortadi va U<sub>2</sub> kuchlanishning musbat yarim cho`lg‘amida tiristorni ochishga yetarli qiymatga erishadi. Ammo U_b boshkaruvchi kuchlanish U₂ kuchlanishga nisbatn faza bo‘yicha siljigan bo‘ladi va tiristorning ochilishi U₂ kuchlanishning musbat yarim to‘lqini oxiriga to‘g‘ri keladi. SHuning uchun TD yakori zanjiridagi U_a tokining effektiv qiymati kichik va elektr dvigateli yakori kichik chastota bilan aylanadi.
r₁ qarshiligini kamaytirilsa tiristorning boshqaruvchi elektrodidagi U_b kuchlanishning fazasi shunday o‘zgaradiki, tiristorning ochilishi ertaroq U₂ kuchlanishning musbat yarim to‘lqini o‘z maksimumidan o‘tayotganda yoki bu qiymatga xali erishmaganda sodir bo‘ladi. Bunda yakor tokining effektiv qiymati o‘sadi, elektromagnit momenti ko‘payadi va dvigatelning aylanish chastotasi ortadi.
Boshqaruvchi elektrodga manfiy potentsial tushib qolmasligi uchun boshqarish zanjiriga diod ulanadi.
SL - 661 turidagi o‘zgarmas tok dvigatelini boshqarish uchun KU202K turli tiristorni qo‘llash mumkin. Bu tiristorni boshqarish zanjirida PPB - 3V o`zgaruvchan rezistorni va sig‘imi 1 mkf li PBGO kondensatorini ishlatish mumkin.
Laboratoriya stendining tuzilishi va uning barcha elementlari bilan tanishib chiqib, 5.5-rasmdagi sxemani yig‘iladi. Sxemani o‘qituvchi tekshirib bergandan keyin R1 va R2 rubilniklar ulanadi va o‘zgaruvchan r₁ rezistorining ruchkasini oxista burab, elektr dvigatelini aylanish chastotasini oshiriladi. r₁ rezistorini shkalasida taxminan bir xil bo‘limlarga burib, elektr dvigateli tezligining chastotasini o‘lchanadi va jadvalga kiritiladi:

Np
n, ayl/min

Keyin aylanish chastotasini o‘zgaruvchan rezistor shkalasidagi bo‘limlar soniga bog‘liqligini ko‘rsatuvchi elektr yuritmasining rostlash xarakteristikasini ko‘ramiz.

Bajarilgan ish xaqidagi xisobotda tekshirilayotgan elektr yuritmalarining prinsipial sxemalari, xar bir sxema elementlarining spetsifikatsiyasi va qurilmalar ishining effektivligi xaqida xulosalar bo‘lishi kerak.
Elektr yuritmasi rostlash xarakteristikalarini taxlil qilishda xarakteriskaning to‘g‘ri chiziqli uchastkasida aylanish chastotasining o‘zgarish diapazoni (chegaralari) aniqlanadi.
Magnit kuchaytirgichli va tiristorli elektr yuritmalarining rostlash xarakteristikalarini bir-biriga solishtirib, ularning afzalliklari va kamchiliklari xaqida xulosa qilinadi. Bunda rostlash xossalari, gabarit o‘lchamlari, massasi va xarbir elektr yuritmalarning sxemasida ishlatilgan rostlovchi qurilmalarning qiymati ko‘zda tutiladi.

Nazorat savollari