Лaбoрaтoриядa риoя қилиниши керaк бўлгaн xaвфсизлик теxникaси қoидaлaри

Нефт ва йўлдош газлардаги алканларнинг миқдори
Нефт таркибида мавжуд бўлган алканлар тузилиши ва таркибига кўра газсимон, суюқ ёки қаттиқ ҳолатдаги моддалардир. Газсимон алканлар занжирида биртадан тўрттагача углерод ( С₁–С₄ ) атомларни сақлайди ва улар табиий ва йўлдош газлар таркибига (метан, етан, пропан, бутан, изобутан) киради. Таркибида 5 тадан–15 тагача (С₅ – С₁₅) углерод атомини сақлаган бирикмалар суюқ моддалардир. н–алканлар гексадекандан (С₁₆) бошлаб қаттиқ моддалар ҳисобланади, қачонки улар одатдаги ҳароратда нефтда ериган ёки кристалл ҳолатда бўлиб юқори ҳароратли фракция ҳисобланади.
Кўпчилик нефтлар ўз таркибида тўйинган углеводородлар (алканлар, метан углеводородлар ёки алкан углеводородлар деб ҳам аталади), циклоалканлар (нафтен углеводородлар) ва ароматик (аренлар) углеводородларни сақлайди.
Нефт қайси кондан қазиб чиқарилганлигига қараб таркиби турлича бўлади. Масалан, Ўзбекистонда Фарғона водийси ва Россиянинг Волгоград областидаги нефтлар. Айрим ҳолларда бир региондан қазиб олинган икки нефт намунаси таркиби жиҳатидан ўзаро кескин фарқ қилиши мумкин.
Тўйинган углеводородлар (CnH2n₊₂) қаторидаги алканлар ҳамма нефт таркибида мавжуд бўлиб, унинг фракцияларининг асосий таркибига киради. Метан нефтнинг углеводородлар фракцияларига бир текисда тақсимланмайди. Улар, асосан, нефт газлари ва бензин, керосин фракцияларида концентрланган бўлади. Мой фракцияларда еса уларнинг миқдори кескин камаяди. Айрим нефтларнинг юқори фракцияларида амалда алканлар бўлмайди.
Нефтда алканларнинг умумий микдорини 25–30 % (ериган газларни ҳисоблаганда) ташкил етади. Ериган ҳолатдаги углеводородларни ҳисоблаганда алканлар миқдори баъзи нефтларда 50–70 % га ортади. Шунингдек, нефтлар борки, уларда алканлар миқдори фақат 10–15 % бўлади.
Газсимон алканлар газлар қазиб олинадиган жойга боғлиқ ҳолда табиий, йўлдош ва газоконденсат газларга бўлинади.
Табиий газлар тоза газ конидан қазиб олинади. Улар асосан метан ва оз миқдорда етан, пропан, бутанлар, пентанлар ва азот, водород сульфид, азот (ИИ)– оксид газлари аралашмасидан ташкил топган баъзи газ конларидаги аралашмалар таркиби (6.2– жадвалда) келтирилган. Бу газлар қуруқ газлар гуруҳига киради. Метан миқдори асосан 93,0 – 98,0 % га, етан ва пропан оз миқдорни ташкил қилади. Нисбатан юқори молекулали углеводородларни миқдори, асосан жуда оз миқдорда кузатилади, баъзи газларда уларни миқдори юқори бўлиши ҳам мумкин. Шунингдек газларда СО ва азот газлари аралашмаси оз миқдорда бўлади.