Laboratoriya ishi №9 mavzu: sibelius nota muharriri dasturida ishlashni o‘rganish ishning maqsadi

TOPSHIRIQNI BAJARISH BO’YICHA KO’RSATMA
“Google Chrome” Internet brouserini ishga tushirib, uning qidirish maydoniga “Ballade pour Adeline” deb yozamiz va balladani topib, so’ng kompyuterga yuklab olamiz.

Sibelius dasturini ishga tushiramiz va partutura yaratamiz. Dasturda yangi partitra ochish uchun “Быстрый запуск” oynasining “Создать новую партитуру” bo’limidan foydalaniladi.

Bu oynadan kerakli kategoriyaga tegishli partitura shabloni tanlanadi. Bunda tanlangan partitura shablonini ko’rinishi va uni sozlash imkonini beruvchi muloqot oyna ochiladi.

Bu yerdagi “Настройка документа” muloqot oynasi yordamida quyidagi boshqarish elementlari sozlaymiz:

1. 
   “Размер страницы” – ochiluvchi maydonidan A4 o’lchamli partitura tanlaymiz. Shu bilan birga tanlangan partituraning joylashish yo’nalishi belgilaymiz.
   
2. 
   “Издательский стиль” – ochiluvchi maydoni yordamida partituraning duzayni tanlaymiz. Bu maydon ochilsa bir qancha dizayn shablonlari paydo bo’ladi. Ulardan keraklisi tanlanadi yoki dizayn dastur taklif etgan dizayn holida qoldiriladi.
   

3. 
   “Изменить инструменты…” tugmasi bosilsa ekranda “Добавить/Удалить инструменты” nomli muloqot oyna ochiladi. Bu muloqot oyna yordamida partituraga musiqa asboblari qo’shiladi yoki aksincha olinadi. Musiqa asbobini qo’shish uchun oynaning chap qismidan avval musiqa asbobi kategoriyasi, so’ng kerakli musiqa asbobi tanlanib “Добавить партитуру” tugmasi bosiladi. Musiqa asbobini partituradan o’chirish uchun esa oynaning o’ng qismidan o’chirilishi kerak bo’lgan musiqa asbobi tanlanib, so’ng “Удалить из партитуру” tugmasi bosiladi.
   

“Добавить/Удалить инструменты” nomli muloqot oyna

3. 
   “Настройка размер” tugmasini bosib “Размер” nomli maydon ochamiz. Unda bir qancha temp o’lchamlari keltiriladi. Ulardan keraklisi sichqoncha yordamida belgilaymiz
   

“Размер” muloqot oynasi

Dasturda nota kiritishning kompyuter klaviaturasi yordamida bajarilishi sichqoncha yordamida nota kiritishdan ancha samarali hisoblanadi. Bunda quyidagi tugmachalar bajaradigan funksiyasini yodlab olish zarur: C – “do”; D – “re”; E – “mi”; F – “fa”; G– “sol”, A – “lya”; B – “si”.

Bu tugmalar yordamida nota kiritish uchun quyidagi ishlar bajariladi:

1. 
   Nota kiritish kerak bo’lgan takt belgilab olinadi;
   
2. 
   Nota terish rejimiga kirish uchun klaviaturadan “N” xarfi bosiladi. Bunda tanlangan taktda vertikal chiziq paydo bo’ladi;
   
3. 
   O’ng qo’l barmog’i bilan kompyuterning raqamli klaviaturasidan kerakli nota uzunligiga mos kelgan raqam bosib turiladi. Kompyuterning raqamli klaviaturasi to’la ravishda notalar klaviaturasiga mos keladi. Ya’ni 1 raqami 32-notaga, 2 raqami 16-notaga va hakozo moslik mavjud. Bunda “+” tugmasi bosilsa asosiy notalar ustunidan keyingi ustunlarga o’tiladi.
   
4. 
   Chap qo’l barmog’i bilan asosiy klaviaturadan notalarning xarfli belgilanishlari bosiladi.
   

Natijada belgilangan joyda kerakli uzunlikdagi va balandlikdagi nota paydo bo’ladi. Uni bir oktava yuqori yoki pastga tushirish uchun “Ctrl+↑” va “Ctrl+↓” tugmalar kombinatsiyasidan foydalaniladi. Asosiy klaviaturani yuqoriga (↑) va pastga (↓) yo’naltiruvchi tugmalari yordamida sekin asta nota uzunligini o’zgartirish mumkin. O’ngga (→) va chapga (←) yo’naltiruvchi tugmalar yordamida esa bir notadan ikkinchi bir notaga o’tiladi. Notaga yuqoridan interval qo’shish uchun asosiy klaviaturadan 1- unison , 2 - sekunda, 3 – tersiya va boshqalar tugmalar bosiladi. Notaga pastdan interval qo’shish uchun “Shift” tugmasi bosib turilgan holda asosiy klaviaturadan raqamlar bosiladi. Akkordlar ham shu kabi kiritiladi. Akkord tovushlari bo’yicha yuqoriga yoki pastga siljish uchun mos ravishda “Alt + ↑” va “Alt+↓” tugmalar kombinatsiyasi bosiladi. “R” tugmasini bosish orqali kiritlgan notani qayta terish mumkin. Noto’g’ri kiritilgan notalarni “Ctrl + Z” tugmalari yordamida bekor qilish yoki “Del” tugmasi yordamida o’chirish mumkin.

Tanlangan miqdorning to’xtalishlarini (pauzalarini) kiritish uchun avval F7 tugma bosilib raqamli klaviaturani asosiy notalar terish rejimiga o’tkaziladi, so’ng “0” raqami bosiladi. Butun takt uzunligidagi to’xtalishni kiritish uchun avval F8 tugmasi bosilib yordamchi notalarga o’tiladi, so’ng “0” raqami bosiladi. Alteratsiya va artikulyatsiya nota kiritib bo’lingandan so’ng ham kiritish mumkin. Buning uchun kerakli nota belgilanadi, so’ng raqamli klaviaturadan mos keluvchi raqam bosiladi. kerakmas belgilar shu tugmachani qayta bosish bilan o’chiriladi, ya’ni bir marta bossa yoziladi, yana bir marta bossa o’chiriladi. Bunda avval F7-F12 tugmalarni bosib, raqamli klaviaturani kerakli ko’rinishga moslab olinadi. Masalan, F7 tugmasi bosilsa raqamli klaviatura asosiy notalar rejimiga o’tiladi.

MUSTAQIL BAJARISH UCHUN TOPSHIRIQ

1. 
   Sebelius dasturidan foydalanib o’zbek xalq cholg’ulari orkestori uchun partitura yarating va cholg’u asboblari nomlarini kiriting.
   
2. 
   Sebelius dasturidan foydalanib simfonik orkestor uchun partitura yarating va unda sozlov ishlarini bajaring.
   
3. 
   Sebelius dasturidan foydalanib quyidagi rasmda keltirilgan notalarni kompyuter xotirasiga kiriting