Лаборатория иши №1

Olingan natijalarning hisobi 
Ammiak sintez qilish qurilmasini chizish va yozib qo‘yish olingan natijalarni 
tablitsaga kiritish.
Olingan 
havoning 
miqdori (l) 
Bosi
m (Pa) 
Temperatu
ra (
0
С) 
Gramdagi massasi 
(g) 
Ammiakni
ng chiqishi (%) 
Vodoro
d 
Ammia
k 
 
 

---

11 
Laboratoriya ishi №2 
AMMIAKNI OKSIDLASH VA NITRAT KISLOTASI OLISH 
Ishdan maqsad: Laboratoriya qurilmasida ammiakni katalitik oksidlab, 
nitrat kislotasi olishda oksidlanish jarayonining tutashuv chegarasida 
haroratga va vaqtga bog‘likligini o‘rganish 
Nazariy ma’lumotlar 
Ammiakni azot oksidigacha oksidlash suyultirilgan nitrat kislotasi olishda I-
bosqichdir.II-bosqich azot oksidini azot (II) oksidigacha oksidlash va uni suv bilan 
absorbsiyalashdan iborat. 
Ammiakni azot oksidigacha oksidlash quyidagi reaksiya ko‘rinishida boradi. 
4 NH
3
+ 5О
2
= 4NО + 6Н
2
О + Q (а) 
Ammiakni oksidlashda ushbu reaksiya jarayonida, quyidagi qo‘shimcha 
reaksiyalar ham borishi mumkin. 
4 NH
3
+ 4О
2
= 2N
2
О + 6Н
2
О + Q (b) 
4 NH
3
+ 3О
2
= 2N
2
+ 6Н
2
О + Q (v) 
Bu reaksiyalar amalda oxirigacha boradi. 
Agarda katalizator qo‘llanmasa oksidlanish asosan (v) reaksiya ko‘rinishida 
boradi. Sanoatda ammiakni NO gacha oksidlash uchun katalizator sifatida odatda 
platinaning bir oz palladiy va rodiy qo‘shilgan qotishmasi sidirg‘a to‘r ko‘rinishida 
ishlatiladi. Bu to‘rlar reaktor ichida qavat-qavat joylashgan bo‘lib, uning orasidan 
ammiak va havo aralashmasi o‘tkaziladi. Platina katalizatorlarida, juda oz vaqt 
birligida, yuqori darajada, ya’ni 95-98% gacha azot oksidi olish mumkin. 
Ammiakni azot oksidigacha oksidlanishi, sekundning o‘n mingdan bir ulushiga 
vaqt oralig‘ida, deyarli oxirigacha boradi. Bunday katalizatorlar uzoq muddat 
o‘zining faollik xususiyatlarini saqlab turadi. 
Hozirgi kunlarda platina bilan bir qatorda temir oksididan tayyorlangan 
katalizatorlar ham ishlatilmoqda.
Ammiakning oksidlanish tezligi nihoyatda katta bo‘lib, eng tez boruvchi 
reaksiyalar qatoriga kiradi. Platina katalizatorlarida optimal tutashuv vaqti 0,00006 
- 0,0003 sekund, temir oksidida esa 0,01 sekundni tashkil qiladi. Optimal harorat 
esa 700 - 900 
0
С dir. NO gazining hosil bo‘lishi uchun dastlabki gaz 
aralashmasining tarkibi ham katta ahamiyatga ega. Bir mol ammiakni azot 
oksidigacha oksidlanishi uchun nazariy jihatdan 1,2 mol kislorod kerak bo‘ladi. 
Azot oksidini hosil bo‘lish darajasini oshirish uchun kislorod miqdori keragidan 
ortiqroq bo‘lishi, ya’ni 1 hajm NH3 uchun 1,2-2,0 hajm O2 bo‘lishi kerak. Kontakt 
qurilmasida katalizator ishtirokida 800 - 900 
0
С haroratda asosan azot oksidi hosil 
bo‘ladi. Chunki yuqori haroratda azotning kislorod bilan eng mustahkam birikmasi 
azot oksidi hisoblanadi. Kontakt qurilmasidan keyingi oksidlash idishida (12) gaz 
harorati pasayadi va azot oksidi azot (II) oksidigacha oksidlanadi. 
2NО + О
2 
= 2NО
2
(g) 

---

12 
Oksidlanish reaksiyasi natijasida bir qator nitroz gazlari (N
2
O
3
NO, N
2
O) ham 
hosil bo‘ladi.
Nitrat kislatasining hosil bo‘lishi esa, hosil bo‘lgan asosiy mahsulot azot (II) 
oksidini suv bilan o‘zaro ta’siriga asoslanadi. 
2NО
2
+ Н
2
О = НNО
3
+ НNО
2
+ Q (d) qo‘shimcha
N
2
О
4
+ Н
2
О = НNО
3
+ НNО
2 
+ Q (е) 
Hosil bo‘lgan nitrat kislotasi beqaror bo‘lgani uchun quyidagicha 
parchalanadi.
3НNО
2

НNО
3
+ 2NО + Н
2
О - Q (j) 
Reaksiyaning umumiy ko‘rinishi esa,
3NО
2
+ Н
2
О 

НNО
3
+ NО + Q (z) 
ko‘rinishida bo‘ladi. (d) reaksiyasida ko‘rsatilgan azot (II) oksidini nitrat 
kislotasiga aylanish darajasi nitrat kislotasining konsentratsiyasiga, haroratga va 
gaz tarkibidagi azot (II) oksidining miqdoriga bog‘liq. 
Bu ish - laboratoriya model qurilmasida ammiakni katalitik oksidlab, nitrat 
kislotasi olish jarayonini, nazorat qilish usullarini o‘rganishga mo‘ljallangan.