Labaratoriya savollari javobi

LABARATORIYA SAVOLLARI JAVOBI
2.Sifat va miqdor analizi Flavonoidlarga quyidagi sifat reaksiyalar qilinadi 1. Sianidin reaksiyasi (Sinod reaksiyasi). Flavonoidlarning spirtdagi eritmasidan yoki o‘simlikdan tayyorlangan flavonoid ajratmasidan chinni idishchaga 2-3 ml solib, magniy kukuni va konsentrlangan xlorid kislotadan 5-6 tomchi qo‘shib, suv xammomchasida 1-2 minut qizdirilsa, qizil rang xosil bo‘ladi. Bu reaksiya flavonlar, flavonollar, flavononlar va flavononlar va flavononollarga xosdir. Ushbu reaksiya yuqorida ko‘rsatilgan birikmalarning vodorod bilan qaytarilishi natijasida antotsianidinlar xosil bo‘lishiga asoslangan. CHinni idishchada kislotali sharoit bo‘lgani uchun xosil bo‘lgan antitsianidinlar tezda qizil rangga o‘tadi. Reaksiya boshlangandan 10 minut keyin xosil bo‘lgan rang 2 soat davomida saqlanib holadi. Flavonoiollar reaksiya natijasida qizil-binafsha, flavonollar - qizil, flavonlar esa sar\ish rang hosil qiladi. Bu reaksiya halkon va auronlarga qilinmaydi. CHunki ular eritmasiga xlorid kislota qo‘shilishi bilan (magniy kukuni bo‘lmasa ham) oksoniy tuzlar hosil bo‘lishi xisobiga eritma \izil rangga o‘tadi. Flavonoidlar glikozidlar holida bulsa, sianidin reaksiyasi qiyinchilik bilan boradi. Bunday hollarda reaksiyani tezlatish uchun oldin flavonoidlar eritmasiga xlorid kislotadan qo‘shib, 1-2 minut qizdiriladi (glikozidlar gidrolizlanib, sof glikonlar ajralib chiqadi), so‘ngra magniy kukuni qo‘shiladi va reaksiya yuqorida ko‘rsatilganidek davom etiriladi. 2. Borat-limon reaksiyasi. CHinni idishchaga bir xil hajmda flavonoidlarning atsetondagi eritmasidan hamda borat va limon kislotalarining metil spirti (metanol)dagi 1 % li eritmasidan solib chayqatilsa, sariq yashil tusda tovlanadigan tiniq sariq rang hosil bo‘ladi. Bu reaksiyani 5-uglerod atomidagi gidroksil guruhi bo‘lgan flavon va flavonol unumlari beradi. Borot-limon reaksiyasi 5-oksiflavon yoki 5-oksiflavonollarning borat kislota bilan limon (yoki oksalat) kislota ishtirokida batoxrom kompleksi xosil qilishiga asoslangan.Limon kislota o‘rnida oksalat kislota ishlatilgan holda flavonoidlarning aglikonlari reaksiya natijasida turg‘un sariq rang hosil qiladi, lekin glikozidlarning rangi tezda o‘chib ketishi mumkin.
3. Surma (stibium) (SH) -xlorid (yoki sirkoniy, uran) tuzlari bilan reaksiya. Flavonoidlarning spirtdagi - eritmasini surma (SH) - xlorid eritmasi bilan chinni idishchada aralashtirilsa, sariq yoki qizil rang xosil bo‘ladi.Reaksiya 5-oksiflavonlar hamda 5-oksiflavonollarning 3- yoki 5-uglerod atomiga joylashgan gidroksil guruhi bilan surma va flavonoidlarning karbonil guruhi ishtirokida kompleks birikma hosil bo‘lishiga asoslangan. Agar 5-oksiflavonollarning 3-uglerod atomidagi gidroksil guruhi bo‘sh bo‘lsa, oldin shu guruh reaksiyaga kiradi.Agar 5-oksiflavonollarning 3-uglerod atomidagi gidroksil guruh band (qandlar bilan glyukozid hosil qilgan) bo‘lsa, u holda 5-uglerod atomidagi gidroksil guruhi reaksiyaga kiradi.
4. Ammiak bilan reaksiya. CHinni idishchada olingan flyuvanoidlarning spirtdagi eritmasiga ammiak eritmasidan qo‘shib, suv hammomida bir oz qizdiriladi. Reaksiya natijasida flavonlar, flavonollar, flavononlar, flavonononlar eritmasi zarg‘aldoq yoki qizil rangga o‘tadigan sariq rang hosil qiladi. Xalqonlar va auronlar eritmasiga ammiak eritmasi yoki to‘q qizil rang hosil bo‘ladi. Antatsianlar esa ammiak eritmasi ta’sirida zangori yoki binafsha rangga bo‘yaladi.Bu reaksiyani ishqor eritmalari bilan qilinsa ham yuqoridagiga o‘xshash natija olish mumkin.
5. Qo‘rg‘oshin atsetati bilan reaksiya. Flavonoidlarning chinni shishachada olingan spirtli eritmasiga qo‘rg‘oshin (II) - atsetat spirtli eritmasidan qo‘shib aralashtiriladi. V xalqada bo‘sh holda ortiogidroksil guruhi bo‘lgan flavonlar, xalqonlar va auronlar qo‘rg‘oshin (II) - atsetat eritmasi bilan tiniq sariq yoki qizil rangli cho‘kma hosil qiladi. Agar qo‘rg‘oshin (II) - atsetat o‘rnida qo‘rg‘oshin (II) - gidroatsetat eritmasi qo‘llanilsa, flavonoidlarning qariyb hamma rangli cho‘kma beradi. Bu reaksiyada antotsionlar qizil yoki ko‘k rangli cho‘kma hosil qilishi mumkin.
6. Mineral kislotalar bilan reaksiya. CHinni idishchadagi flavonlarning spirtli eritmasiga xlorid kislota ta’sir ettirilsa, flavonoidlarning hamma guruhlari (katexinlardan tashqari) rangli reaksiya beradi: flavonlar va flavonollar tiniq sariq, flavononlar zarg‘aldoq pushti qizil, antotsianlar zarg‘aldoq yoki qizil rangga bo‘yaladi.Xalqonlar va auronlar kislotaning konsentrlangan eritmasi bilan oksoniy tuzlar hosil bo‘lishi xisobiga qizil rang hosil qiladi.Xlorid kislota o‘rniga konsentrlangan sulfat kislota olingan taqdirda katekinlar, antotsionlar va flavononlar qizil, flavonlar va flavonollar tiniq sariqdan zarg‘aldoq ranggacha bo‘yaladi
3.Flavonoidlarning xromatografik analizi
O‘simliklardan tayyorlangan ajratmada qancha flavonoid birikmalar borligi va ularning chinligini taxminiy aniqlashda (identifikatsiya qilishda) taqsimlanish (bo‘linish) xromatografik usulidan (qog‘ozda - QX yoki BX va yupqa qavatda – YU+X yoki TSX) keng foydalaniladi.
Xromatografik analiz uchun ichimlikdan spirtli ajratma tayyorlanadi. Buning uchun yapon saforasining maydalangan gulidan 1 g ni 25 ml xajmli kolbaga solib, ustiga 10 ml spirt quyiladi. Kolbaga tik sovutgich o‘rnatib, suv hammomida 10 min qaynatiladi. Ajratma sovugandan so‘ng qog‘oz filtri orqali filtrlanadi. 0,1 ml filtratni va «guvoh» flavonoidlarnning spirtli eritmasidan «Silufol» plastinkasining start chizig‘iga kapilyar naycha yoki maxsus tomizgich yordamida bir-biridan 2 sm masofada tomiziladi va havoda quritiladi. So‘ngra plastinkani ichiga n-butanol-sirka kislotasi - suv (4:1:5 nisbatida) yoki sirka kislotasini 15% li eritmasi quyilgan xromatografik kolonkaga joylashtirib, 30-40 minut xromatografiya qilinadi. Keyin plastinka olinib, havoda quritiladi va UF-nurida ko‘riladi, dog‘lar aniqlanadi (flavonoidlar jigarrang, sariq, zarg‘aldoq rangli bo‘lib tovlanadi). So‘ngra plastinkaga alyuminiy xloridning spirtli eritmasi (yoki sirkoniy xlor oksid, temir (III) - xlorid eritmalari) purkab, quritib yana UF - nurida ko‘riladi. Dog‘larni Rf lari hisoblanadi. Bu Rf lar «guvoh» flavonoidlar Rf lari bilan solishtirilib, o‘simlik ajratmasida qanday flavonoidlar borligi to‘g‘risida fikrlanadi. Xromatografik analizni xuddi shu usul bo‘yicha qog‘ozda ham bajarish mumkin. flavonoidlarning ajratma yoki xromatogrammalarda bor yoki yo‘qligini aniqlashdan tashqari, flavonoidlar molekulasida gidroksil guruhlari qaysi uglerod atomiga joylashganligini hamda shu guruhlar sof holda yoki qand molekulasi bilan birlashganligini aniqlash mumkin. Buning uchun professor V.A. Bandyukova (Pyatigorsk formatsevtika instituti) tavsiya etgan sxema bo‘yicha qog‘oz xromatogrammalariga Vilson va Martini-Bettalo reaktivlari, sirkoniy xlor-oksid hamda diazoreaktiv va boshqa reaktivlar yordamida sifat reaksiyalar qilinadi. O‘simliklar tarkibidagi flavonoidlarning miqdorini aniqlash. o‘simliklar tarkibidagi flavonoidlar miqdorini aniqlash usullari ko‘p va turlichadir. XI DF sida keltirilgan mahsulot tarkibidagi flavonoidlarning miqdorini aniqlash yullari asosan spektrofotometrik usullardir. Lekin spektrofotometr hali hamma laboratoriya va kafedralarda etarli emasligini hisobga olgan holda g‘ozircha bajariligi ancha oddiy bo‘lgan fotoelektrokoloritmetrik usulni bu erda tasvirlashni lozim topadi.
Spektrofotometrik usulga qiziqqanlar, uni XI DF sining tegishli maqolasida topishi mumkin. 1 g (aniq tortib olingan) quritilgan va maydalangan maxsulotni 100 ml xajmli va vertikal holdagi sovutgich bilan birlashtirilgan kolbaga solinadi va unga 30 ml xloroformli ajratmani filtrlab olinadi. Mahsulotga qaytadan 30 ml xloroform quyib, yana oldingi usulda 2 marta ekstraksiya qilinadi. Xloroformli ajratmaga smola, xlorofill va shunga o‘xshash keraksiz - ballast moddalar ajralib chiqqani uchun bu ekstrakt tashlab yuboriladi. Kolbadagi mahsulot toki xloroformdan tozalaguncha 50-600 S da qizdirib quritiladi. Keyinchalik mahsulotdan flavonoidlarni ajratib olish uchun kolbaga 30 ml metil spirti (metanol) quyiladi, kolba vertikal sovutgich bilan ulanadi va aralashma suv xammochasida 30 minut qaynatiladi. Ko‘rsatilgan vaqt o‘tgach, kolba sovutiladi, flavonoidlar ajratmasi (ekstrakti) 50 ml li o‘lchov kolbasiga quyiladi va suyuqlik xajmi o‘lchov kolbasiga belgisiga etguncha metanol bilan to‘ldiriladi. o‘lchov kolbasidagi suyuqlik aralashtiriladi va uni filtrlab, flavonoidlar miqdorini aniqlash uchun kerak bo‘lgan ekstrakt (A ekstrakt) olinadi.Flavonoidlarning ekstraktdagi miqdori fotokalorimetrik usul bilan aniqlanadi. Bu usul flavonoidlarning novakain (yoki sulfonil kislota) ning daaza birikmasi bilan rangli reaksiya berishigia asoslangan. Buning uchun 10 ml xajmdagi o‘lchov kolbasiga 10% li sulfat kislotada eritilgan novakainning 0,5% li eritmasidan 1 ml va 0,2% li natriy (ishqorning 10%li erit) nitrit eritmasidan 1,5 ml solib aralashtiriladi. Aralashmaga 2 ml A ekstraktdan 1 ml qo‘shib, suyuqlik hajmini o‘lchov kolbasining belgisiga qadar metanol bilan to‘ldiriladi. So‘ngra kolbadagi suyuqlik aralashtiriladi va rangining intensivligini 1 sm qalinlikdagi kyuvetda ko‘k yorug‘lik filrtida fotoelektrokolorimetr yordamida o‘lchanadi. A ekstraktidagi flavonoidlar konsentratsiyasi standart eritma (rutin, kvarsetin yoki boshqa sof holdagi flavonoidlar eritmasi) bo‘yicha tuzilgan grafik yordamida topiladi. Mahsulot tarkibidagi flavonoidlarning % miqdori (X) quyidagi formula yordamida hisoblanadi:
Xq(a1050100100)/(2s(100-b))
Bunda, a - 1 ml A ekstraktidagi flavonoidlar konsentratsiyasi; b - mahsulot namligi (% hisobida); s - analizga olingan mahsulotning gramm miqdori.
5.Oshlovchi moddalarning taxlil qilish usullari

I. Sifat taxlillari.

Taxlil uchun mahsulotning 10% li suvli ajratma tayyorlanadi:

1. Ajratma – tеmir - ammoniyli → qora-ko’k (pirogallol) qora-yashil (pirokatеxin)

2. Ajratma + FeCI3 → qora-yashil (pirokatеxin)

3. Ajratma + alkaloid → rangsiz cho’kma

4. Ajratma + shilliq moddalar → rangsiz cho’kma

5. Ajratma + 1% jеlatin → rangsiz cho’kma

Oshlovchi moddalarning tasnif rеaktsiyalari

1. 200 - 250 ml xajmli tagi tеkis kolbaga o’simliklardan tayyorlangan 10% li tanid ajratmasidan 50 ml solinadi va ustiga 10 ml konts. (1:1) HCl va formalinning 40% li eritmasidan 15 ml qo’shiladi. So’ngra kolbani tik turuvchi sovutkich bilan ulab plitkada to g’isht rang cho’kma hosil bo’lguncha qizdiriladi. Xosil bo’lgan cho’kmani doka orqali (yoki qog’oz) suzilsa, cho’kma ushlanib qoladi (kondеnsatsiyalangan oshlovchi moddalar) va qog’ozdan o’tib kеtgan suyuqlikda esa gidrolizlangan oshlovchi moddalarning bo’laklari bo’ladi. Bu oshlovchi moddalar qoldig’ini aniqlash uchun 5 ml suyuqlikdan olib, ustiga 1 g kristall holidagi sirka kislotasining natriyli tuzidan asta-sеkin solinadi, va suyuqlikni chayqatmay, tеmir-ammoniyli achchiq toshning 1% li eritmalardan 10 tomchi qo’shiladi. Natijada kristall ustidagi nеytral joy xosil bo’lgan еrdagi, oshlovchi moddalarning (gidrolizlangan) parchalari borligini tasdiqlovchi ko’k yoki zangori rangli to’garakcha xosil bo’ladi.

Yana boshqa bir qancha usullar:

1. Nitrozamеtil urеtan bilan;

II. Maxsulot tarkibidagi oshlovchi moddalarni miqdorini aniqlash usullari

Oshlovchi moddalarni miqdorini aniqlashda og’irlik, xajm, kolorimеtrik, nеfеlorimеtrik va biologik usullaridan foydalaniladi. Bu usullarda oshlovchi modda-larni oqsil moddalar, og’ir mеtallar tuzlari bilan cho’ktirish, kuchli oksidlovchi bilan oksidlash, rang va loyqa xosil qilish rеaktsiyalariga asoslangan. Butun ittifoq yagona usul orqali oshlovchi moddalar miqdorini aniqlashda, ularning oshlanmagan tеri poroshogi bilan cho’ktirishga asoslangan bo’lib, sanoatda oshlovchi mahsulotlar sifatini aniqlashda qo’llaniladi.

Dori mahsulotlardan oshlovchi moddalar miqdorini XDF qabul qilgan Lеvеntal Kursanov usuli bo’yicha aniqlanadi. Bu usul tanidlarni kislotali sharoitda – KMnO4 yordamida oksidlanishiga asoslangan. Indikator indigosulfon kislotasi. Indikator tanidlar oksidlanib bo’lgan zahoti, boshqa moddalardan oldin o’zi oksidlanib darxol ko’k rangdan sariq rangga o’tadi.
Miqdoriy aniqlash yo’li (XI DF bo’yicha)
2 g mahsulotni ustiga 250 ml 500 ml li kolbada qaynab turgan suv qo’yib, suv xammomida 30 min. Qizdiriladi, kеyin paxta orqali 250 ml xajmli o’lchov kolbasiga 100 ml ajratmani suziladi. Kеyin undan 25 ml olib, 750 ml kolbaga solib ustiga 500 ml suv va 25 ml indigosulfon kislota qo’shib, KMnO4 ning (0,02 molG`l) eritmasi bilan aralashma tiniq-sariq rangga o’tkuncha titrlanadi. Aloxida oshlavchi moddalarsiz tеkshiruv tajribasi o’tkaziladi.
Mahsulot tarkibidagi tanidlarning foyz miqdori quyidagicha xisoblanadi:

X - tanidlarning % miqdori;

0,004157 - taninning KMnO4 ni 0,02 mol/l eritmasi bo’yicha titri. (Pirogallol piro-katеxin oshlovchi moddalar uchun titr 0,00582 ga tеng)
V - tanidlarni titrlashga kеtgan KMnO4 ni miqdori, ml.
V1 - tanidlarsiz titrlashga kеtgan KMnO4 ni miqdori, ml.
m - mahsulot og’irligi, g.
250 - umumiy ajratma xajmi, 25 - titrlashga olingani.
W - namlik, %.

6.Saponinlar miqdoriy taxlili Mahsulotdagi saponinlarni miqdorini aniqlash uchun qaynoq suv yoki 70-80% qaynoq spirt bilan ajratib olib 90% spirt bilan cho’ktirishga asoslangan.Undan tashqari saponinlarni suvda ko’pirish va qon eritrotsitlarini eritish (gеmoliz) xossalariga asoslangan miqdoriy taxlil usullari ham mavjud. Bunda saponinlarni protsеnt miqdorini topilmasa ham ular kontsеntratsiyasini, kuchini aniqlashda ahamiyati katta.

Sifat rеaktsiyalar:
Saponinlar eritmasini yoki saponinlar saqlovchi o’simlik mahsulotidan olingan ajratmani probirkaga solib chayqatilsa, turg’un ko’pik hosil bo’ladi.Qon bilan rеaktsiya. Ya'ni, fibrinsizlangan qonga saponin saqlovchi mahsulotdan olingan eritmadan qo’shib tеrmostatda 370S da saqlansa eritrotsitlar gеmolizga uchragani tufayli tiniq qizil rang hosil bo’ladi.Saponinlar eritmasiga qo’rg’oshin (II) atsеtat eritmasidan tomizilsa cho’kma hosil bo’ladi. Saponinlar eritmasiga bariy gidroksidning to’yingan eritmasidan tomizilsa, cho’kma hosil bo’ladi. Saponinlar eritmasiga 1-2 tomchi konts. Н2SО4 tomizilsa oldin sariq, qizil va kеyin binafsha ranga kiradi. Stеroid saponinlarga Libеrman rеaktsiyasi. Sirka angidrididagi saponinlar eritmasiga konts. Н2SО4 tеng miqdorda qo’shilsa, suyuqliklarni birlashgan joyida oldin yashil, ko’k yoki binafsha, oxirida esa qizg’ish rang hosil bo’ladi. 1 ml saponinlarning spirtdagi eritmasiga xolеstеrinning spirtdagi eritmasidan 1 ml qo’shilsa cho’kma hosil bo’ladi (stеroid saponinlar) Sanе rеaktivi ta'sirida tritеrpеn saponinlar pushti, stеroid saponinlar sariq ranga kiradi. (1% vanilin, sirka angidridi va sulfat kislota).Fontan Kandеl rеaktsiyasi yoki tasnifi rеaktsiyasi. Saponin saqlagan mahsulotdan olingan ajratmadan 2 ta probirkaga bir xil miqdorda solib ustiga 1 chi probirkaga 0,1 n НСl eritmasidan, 2 chi probirkaga 0,1 n KON eritmasidan 5 ml dan qo’shib, 1 minut davomida qattiq chayqatiladi. Agar ikkala probirkada bir xil balandlikda turg’un ko’pik hosil bo’lsa, ajratmada tritеrpеn saponinlar bo’ladi. Agar ishqor solingan probirkadagi ko’pik HCl solingan probirkadagi ko’pikdan bir nеcha marta ortiq ko’pik hosil bo’lsa ajratmada stеroid saponinlar bor hisoblanadi (spirokstal xalqani sovunlanishi hisobiga).
9.B6 vitamin uchun sifat reaksiyasi
Tekshiriluvchi material: vitamin
.. *Kerakli peaktivlar: FeCI3 kompleks tuz. Kerakli asboblar: probirka. B6 vitamini FeCI3 bilan fenolyatlar tipidagi qizil rangli kompleks -tuz hosil qiladi. Probirkaga B6 vitamiiining 5% li eritmasidan I ml va FeCI3 eritmasidan 2-3 tomchi qo'shib aral ash t i r i I ad i, qizil rang paydo bo'ladi.С vitamin Kerakli reaktivlar: askorbin kislota, kartoshka yoki karam, metilen ko'ki, soda. Kerakli asboblar: doka, qirg'ich <8 >C vitamini oksidlanish - qaytarilishi jarayonida ishtirok etuvchi askorbin kislotadir: H O C H ^ C - C H - C C - C O HOCHj-C-CH-C - c-c-o 1 I / \ t II II он он он он о о Kartoshka yoki karamni qirg'ichdan o'tkazib qo'sh qavatli dokada sharbati siqib . Iml sharbatga metilen ko'kining 0,01% li eritmasidan 1 -2 tomchi sodaning 5% li eritmasidan 2-3 tomchi qo'shiladi. Aralashma sal qizdirilganda metilen ko'kining rangi yo'qoladi.
P vitamini va uning analoglari uchun sifat reaksiyalar. Rutin eritmasi.
Kerakli reaktivlar: temir -(III) xloridning 1% li eritmasi, konsentrlangan sulfat kislota, xlorid kislotaning 10% li eritmasi.
Reaksivaning asoslanishi: P vitamini kabi ta'sir ko'rsatuvchi moddalar keng tarqalgan. Ular fenol tabiatiga ega va asosan flavonning hosilasi bo'lgan moddalardir. Mevalar, choy, marjumak, toshbaqa tomi kabi o'simliklar tarkibida vitamin ko'p bo'ladi. P gruppa vitaminlar vakillari:
kvertsetin
SA) rutin uchun sifat rsaksiyasi:
Ikkita probirkaga rutinning suvdagi to'yingan eritmasidan 1- 2ml dan quyiladi. Birinchisiga temir (III) - xlorid 1% li eritmasidan 1- 2 tomchi, ikkinchisiga esa probirka devori bo'ylab konsentrlangan sulfat kislota eritmasidan I ml qo'shiladi. Birinchi probirkada yashil, ikkinchisida esa sariq rang hosil bo'ladi.
B) rutinnning gidrolizlanishi:
Rutinning suvdagi to'yingan eritmasidan 5ml olib, unga xlorid kislotaning 10% li eritmasidan 1 ml qo'shiladi va qaynaguncha qizdiriladi. Rutinning kislotali sharoitda gidrolizlanishi natijasida rutinoza va ramnoza monosaxaridlari hosil bo'ladi. Bu monosaxaridlar Feling suyuqligidan misni qaytaradi. Hosil bo'lgan gidrolizat filtrlanadi. Filtratning bir qismiga Feling suyuqligidan qo'shib qizdiriladi(l:2). qizil rangli mis oksidning cho'kishi rutinning gidrolizlainishi natijasida qaytaruvchi qand hosil bo'lganligini ko'rsatadi.
10. Эфир мойи ўсимликлардан қуйидаги усуллар билан олинади: 1. Эфир мойини ўсимликлардан сув ёки сув буғи ёрдамида ҳайдаб олиш усули. Бу энг эски ва оддий усул бўйича эфир мойи олиш учун кубга (лабораторияда эса колбага) майдаланган ўсимлик органи солинади ва устига сув қуйилади, сўнгра куб (ёки колба) совутқич билан бирлаштирилиб, қиздирилади. Эфир мойи буғи сув буғи билан совутгичдан ўтадида, лойқа сув ҳолатида дистиллатга айланади, сўнгра қабул қилувчи идишга тушади. Дистиллат бироз тургандан кейин эфир мойи зичлигига қараб, махсус ясалган флорентик идишларда ё сув устига ёки сув остига йиғилади ва сўнгра эфир мойи ажратиб олинади. Эфир мойларини сув буғи ёрдамида ажратиб олиш жараёни қуйидагича боради. Махсус колба ёки кубда сув буғи ҳосил қилиб, уни ўсимлик органи солинган идиш тагидан ўтказилади. Бунда сув буғи ўзига эфир мойи буғини олиб, совутқичдан ўтади. Буғлар совиб, суюқликка айланади ва махсус идишларга тушадi.Эфир мойини cyв билан ҳайдаб олинганда ўсимлик органи ҳам сув билан бирга қизийди. Бунда ўсимлик органи бироз куйиши, эфир мойининг сифати эса сал бузилиши мумкин. Сув буғи билан эфир мойи ҳайдалганда эса бу ҳодиса юз бермайди. Шунинг учун таркибий қисми тез бузиладиган эфир мойлари ўсимликлардан сув буғи ѐрдамида ҳайдаб олинади. 2. Мацерация усули эфир мойларининг ёғларда эриш хоссасига асосланган. Шунинг учун бу усул қиздирилганда таркибий қисми ўзгариб кетадиган эфир мойлари олишда қўлланилади. Таркибида эфир мойи бўлган гуллар махсус идишга солиниб, устига зайтун мойи қуйилади ва 50 С гача қиздирилади. Натижада маҳсулотдаги эфир мойи зайтун мойига ўтади. Гуллардан тозаланган мой махсус мақсадлар учун ишлатилади. 3. Анфлераж (ютиш) усули эфир мойларининг қаттиқ мойларда ютилишига асосланган. Бу усул билан одатда гуллардан юқори сифатли ва қиздирилганда бузиладиган эфир мойлари олинади. Ютилиш жараёни оддии ҳароратда олиб борилади, шунинг учун эфир мойи таркиби бузилмай, сифати сақланиб қолади. Бир неча кун давом этган ютилиш жараёнида гуллар ўзидан эфир мойи ажратиб чиқаришни давом эттириши мумкин. Бу усул билан эфир мойлари олиш учун бўйи ва эни 50х50 см бўлган қалин ойна 5 см қалинликдаги махсус рамкага ўрнатилади ва икки томонига юқори сифатли ёғ аралашмаси (3 қисм чўчқа ёғи ва 2 қисм мол ёғи) юпқа қилиб суртилади. Ёғ устига гуллар ёки тожбарглар қўйилади. Кейин рамалар махсус тахларга ўрнатилади ва устидаги гуллар ҳар куни янгиланиб турилади. Плантациядаги ўсимликларнинг гуллаш даври 1-2 ҳафтадан ортиқ давом этадиган бўлca, ойна устидаги ёғ ҳам янгиланади. Шундай қилиб, ҳушбўй ёғ тайѐрланади. Бу ёғлар эса махсус мақсадлар учун ишлатилади. Эфир мойларини фаоллаштирилган кўмирга юттириб олиш усули ҳам ишлаб чиқилган. 4. Пресслаш усули билан таркибида кўп миқдорда эфир мойи бўладиган маҳсулотлар (лимон, апелсин, померанец, бергомот ва бошқа ўсимликларнинг мевалари) дан олинади. Бундай ўсимлик мевалари пўстини қўл билан сиқилганда ҳам маълум миқдорда эфир мойи ажралади. Агар эфир мойи турган жойларни тишли диск билан ёриб, мева пўсти сиқилгудек бўлса, кўпроқ мой чиқади. Эфир мойи заводларда ҳам шу усул билан олинади. 5. Экстракция усули эфир мойларнинг кўпчилик органик эритувчиларда яхши эриш хусусиятига асосланган. Эфир мойи ўсимлик органларидан паст ҳароратда енгил учувчан органик эритувчи ѐрдамида ажратиб олинади. Сўнгра органик эритувчи ҳайдалиниб, эфир мойи ажратиб олинади.
12.Polisaxaridlarni tozalashAyçiçek po‘stlog‘ining gemitsellyuloza polisaxaridlari ishqoriy va gidrospirtli eritmalarda eruvchanligi bilan keskin farqlanadi. Glyukomannan faqat natriy gidroksidi eritmasi bilan chiqariladi va etanol bilan cho'ktirilsa, u boshqa polisaxaridlarning aralashmalarini o'z ichiga oladi va keyingi tozalashni talab qiladi.[ ...]Bariy gidroksid o'rniga bariy xlorid yoki bariy asetat eritmalaridan foydalanish mumkin. Hosil bolgan chokma SHOH ning 5% li eritmasi bilan ikki marta yuviladi, sirka kislotada eritiladi va polisaxarid eritmasi 5 litr spirtga quyiladi. Hosil boʻlgan choʻkma yuqorida taʼriflanganidek santrifüjlanadi, yuviladi va quritiladi.[ ...] Ko'pgina polisaxaridlar metallar bilan erimaydigan komplekslar hosil qilishga qodir. Kompleks tuzuvchi reagentlar sifatida Feling eritmasi, mis atsetat, kuprietilendiamin, bariy gidroksid, mis xlorid va mis sulfat eritmalaridan foydalaniladi [8-12]. Polisaxaridlarni fraksiyalash va tozalash uchun Feling eritmasi, mis asetat va bariy gidroksid ko'pincha ishlatiladi.[ ...]
14.Qand moddalarini xromotografik analiz usullari yordamida miqdor jihatdan tahlil qilish Xromatografiya murakkab ko'p komponentli aralashmalarni tahlil qilish uchun ishlatiladi. Xromatografik usullar organik moddalar, jumladan, uchuvchi uglevodorodlar va biologik suyuqliklarning sifat va miqdoriy tarkibini aniqlaydi. Farmatsevtika, tibbiyot, neftni qayta ishlash, kimyo ishlab chiqarish va boshqa sohalarda xomashyo va tayyor mahsulotlar sifatini nazorat qilish, shuningdek, ularning yordami bilan ekologik xavfsizlik standartlariga muvofiqligini ta'minlash uchun xromatograflardan foydalaniladi. Tahlilning xromatografik usullari erigan namuna va statsionar sorbent bilan harakatlanuvchi faza (eluent) o'rtasida sodir bo'ladigan siklik sorbsiya-desorbsiya harakatlariga asoslanadi. Murakkab aralashmalarning tarkibiy qismlari turli xil sorblikka ega va statsionar faza bo'ylab o'tib, ular turli tezliklarda va turli miqdorda so'riladi. Natijalarni keyinchalik o'rganish va ularni standart bilan taqqoslash reaktivning aniq tarkibini aniqlash imkonini beradi. An'anaviy usulda statsionar faza sifatida rivojlangan sirtga ega bo'lgan material ishlatiladi va inert gaz yoki suyuqlik oqimi eluent sifatida ishlaydi. Eluentni sorbent qatlami orqali filtrlash sorbsiya va desorbsiyaning bir necha marta takrorlanishini keltirib chiqaradi, bu esa xromatografik tahlil usullarini boshqa analitik usullardan ajratib turadi va ularning samaradorligini aniqlaydi.
17Alkaloidlarni ajratib olish usullari Alkaloidlar o’simlik organizmiga ko’p foizda uchramaganligi uchun ularni xomashyodan to’liq ajratib olish muxim vazifa xisoblanadi. Alkaloidlarni olish usullari:
1. Ekstraksiya. Suyuqlik-suyuqlik bilan ekstraksiyalanadi. 2. Ion-almashinish usuli. 3. Elektrokimyoviy usul elektrodializ rejim tanlab olinadi. Ekstraksiya usulida ajratish uslubini ikki guruxga bo’lish mumkin. Birinchi va ikkinchi modifikatsiya buyicha alkaloidlarni olish.Yoki: 1. Tuzlar ko’rinishidagi ekstraksiya. 2. Erkin asoslar ko’rinishidagi ekstraksiya. Birinchi xolda o’simlik xom ashyosi o’ziga mos, yani tarkibidagi biofaol moddalarni to’liq eritib ajratuvchi erituvchi bilan ishlanadi. Bunda ko’p bo’lmagan miqdorda biron-bir kislota (sirka, xlorid, vino, limon va boshqalar) qo’shiladi. Odatda ekstraksiya konussimon ekstraksion apparatlarda (perkolyatorlarda) olib boriladi. Unga kukun qilib maydalangan xom ashyo solinadi va erituvchi quyiladi. Bir necha soat damlangan aralashmani perkolyator quyi qismidagi krandan oqiziladi, xomashyoga esa yangi erituvchi quyilaveradi va bu jarayon alkaloidlar to’liq ajralguncha davom etadi, ya‘ni perkolyatordan oqayotgan suyuqlikdan alkaloidlarga sifat reaksiya bermagan vaqtgacha davom ettiriladi. Uzluksiz perkolyatorlardan foydalanish ishni yanada osonlashtiradi. Bunda perkolyator kranidan qancha suyuqlik sekin oqib chiqishiga qarab, perkolyator yuqori qismiga shuncha yangi erituvchi qo’shiladi. Agar apparatga to’g’ri kelsa, ekstraksiyaga bir necha perkolyator, qarama-qarshi oqim prinsipiga ko’ra, ulash maqsadga muvoffiq bo’ladi. Bunda birinchi perkolyatordan oqayotgan suyuqlik ikkinchi perkolyatordagi yangi xom ashyoga quyiladi, ikkinchi perkolyator kranidan chiqqan suqlik uchinchi perkolyatorga yangi xom ashyoga quyiladi. Bu usul bilan ko’p konsentrlangan alkaloidlar eritmasi olinadi va kam miqdorda erituvchi ishlatiladi. Sanoatda odatda shunday ekstraksion batareyalardan foydalaniladi, bunda 5-10 perkolyator ishlatiladi. Alkaloid tuzlari, odatda, suv va spirtda (metil, etil) eriydi, efir va organik erituvchilarda erimaydi. SHuning uchun alkaloidlarni tuz xolida ajratish uchun erituvchi sifatida odatda suv yoki spirt ishlatiladi.
Bu usulda ishlatiladigan ekstraktorlar: 1. Qarama-qarshi oqimli turi 2. Uzlukli va uzluksiz ishlaydigan Bu usulda qo’yiladigan talablar: 1. Maxsulotning yuqori darajada chiqishi 2. Konsentratsiyasi yuqori bo’lishi 3. Jarayon yuqori tezlikda borishi kerak.Usulning afzalligi: 1. Suvning arzonligi Kamchiligi: 1. DXE ni qayta ishlashga berilishi 2. Texnika xavfsizlik qoidalariga yuqori talablar qo’yilishi 3. 2-chi modifikatsiyaga qaraganda unumdorligi kam 45-65%.4. Bosqichlarning ko’pligi. Bu usulda efedrin gidroxlorid, anabazin gidroxlorid, paxikarpin, lobelin gidroxlorid olinadi. Bu usulning chiqish unumi - 45-65%.
18.Alkaloidlarning miqdoriy tahlili
Alkaloidlar miqdorini aniqlash usullari ko’p bo’lib, ular alkaloidlarni cho’ktirish, oksidlash, asos sifatida nеytrallash hamda turli rangdagi birikmalar hosil qilishga asoslangan. Shu sababli aniqlash usullari ham turlicha. Mahsulot tarkibidagi alkaloidlar miqdorini aniqlash usullari asosan 3 bosqichdan iborat: I – bosqich. Alkaloidlarni mahsulotdan erituvchilar yordamida ajratib olish. II – bosqich. Alkaloidlarni turli aralashmalardan tozalash. III – bosqich. Toza alkaloidlar miqdorini turli usullar bilan aniqlash. Mahsulotdagi tropan guruhga kiruvchi alkaloidlar miqdorini aniqlash (X - DF bo’yicha – Frommе usuli).
Alkaloidlarni sifat rеaktsiyalar bilan aniqlash
Alkaloidlarga sifat rеaktsiyalar bajarish uchun tеkshirilayotgan mahsulotdan sirka kislotasini suyultirilgan eritmasi yordamida ajratma tayyorlanadi (Yurashеvkiy usuli bo’yicha). Buning uchun yirik maydalangan mahsulotni ma'lum miqdorini 150 ml hajmli kolbaga solib, ustiga 2% sirka kislotasidan solinadi va aralashma qaynaguncha qizdiriladi. Aralashma sovitilib, filtrlanadi. Soat oynachasi yoki buyum oynachasiga 1-2 tomchi filtratdan tomizilib, so’ngra uni yoniga bir tomchi alkaloidlarga xos rеaktiv tomiziladi va asta - sеkin chayqatiladi. Bunda har xil rangli loyqa yoki cho’kma hosil bo’ladi. Agar rеaktsiya natijasida qisman loyqa hosil bo’lsa, rеaktsiya natijasini bitta “+” bilan, agar quyuq loyqa bo’lsa ikkita “+” bilan, agarda cho’kma hosil bo’lsa uchta “+” bilan bеlgilanadi. Alkaloidlarga sifat rеaktsiyasini olib boriladigan rеaktivlar ikki guruhga: umumiy cho’ktiruvchi va maxsus rang xosil qiluvchi rеaktivlarga bo’linadi. Umumiy cho’ktiruvchi rеaktivlar esa uch guruhga bo’linadi.
1. Komplеks yodidlar: Vagnеr, Marmе, Bushard, Mayеr rеaktivlari. 2. Komplеks kislotalar: Zonnеnshtеyn, Bеrtran, Shеyblеr rеaktivlari. 3. Kislota xususiyatiga ega bo’lgan organik birikmalar (tanin, pikrin kislotasi). 4. Og’ir mеtall (simob, oltin, platina) tuzlari.
Mahsulotda qanday alkaloid borligini bilish uchun har bir alkaloidga xos rangli rеaktsiyalar, ya'ni maxsus rеaktsiyalar bilan aniqlanadi. Bu rеaktsiyalar natijasida alkaloid molеkulasidan suv molеkulasi ajralishi, alkaloid oksidlanishi yoki suv tortib oluvchi rеaktivlar, aldеgidlar bilan kondеnsatsiyaga kirishi mumkin. Natijada har bir alkaloidga xos turli rangdagi mahsulotlar hosil bo’ladi
19..Oqsillarning sifat reaksiyalari. Oqsillar uchun xarakterlireaksiyalar quyidagilardir:
a) biuret reaksiyasi: ishqoriy muhitda mis (II) sulfatning eritmasi binafsha rangga bo‘yaladi. Biuret reaksiyasi —CO—NH—bog‘lar yoki peptid bog‘lar uchun xos reaksiyadir. Masalan, di- peptid — ko‘k, tri peptid binafsha, yuqori peptidlar esa qizil rang beradi. b) ksantoprotein reaksiyasi kons. HNO3 kislota ta’sirida sariq rangga bo‘yaladi, kons. (25%) NH4OH ta’sirida esa sariq rang to‘q sariq rangga o‘tadi. d) milon reaksiyasi — oqsilni simob nitrat tuzining nitrat va nitrit kislotalardagi eritmasi bilan qizdirilganda oqsil qizil-qo‘ng‘ir cho‘kma beradi, bu reaksiya tirozin va tri ptofanlar uchun xos. e) ningidrin reaksiyasi — ningidrin eritmasi bilan qo‘shib qizdirilsa, ko‘k bo‘yalish beradi
20 Fermentlarni sifat va miqdor jihatdan aniqlash uchun reaktsiya muhitidagi substratning kamayishi yoki reaktsiya mahsulotining hosil bolishini aniqlash yoli bilan bilvosita olchanadi. Fermentlar miqdorini bevosita togridan-togri aniqlash faqat gomogen, yani kristall fermentlardagina bolishi mumkin. Vaqt birligi ichida substratning kamayishi yoki reaktsiya mahsulotining osish tezligi ferment faolligi deb aytiladi. Ferment faolligini aniqlash uchun standart sharoitlar. Ferment faolligini togri aniqlashga har bir ferment uchun belgilangan muayyan sharoitda va malum bir vaqt oraligida subtrat miqdorining yoki reaktsiya mahsuloti miqdorining ozgarishini aniq olchash kerak boladi: - aniqlanadigan ferment uchun optimal pH qiymatini nazorat qilish (mos keladigan buferdan foydalaniladi); - substrat miqdori toyinish darajasidan ortiqroq bolishi kerak, bunday sharoitda reaktsiyaning maksimal tezligini ushlab turishga erishish mumkin;- kofaktorlar talab etadigan murakkab fermentlar (metall ionlari, kofermentlar) uchun ham kofaktorlar miqdori toyinish darajasidan yuqori bolishi kerak; - standart harorat 25° C bolishi kerak; Bunday standart sharoitlar reaktsiyaning 0 ga teng ekanligini taminlaydi va bunda substrat yoki reaktsiya mahsuloti miqdorining ozgarishi faqatgina muhitga qoshiladigan ferment miqdoriga bogliq boladi. Ferment faolligini togri olchash uchun reaktsiyaning boshlangich tezligini aniqlash kerak, chunki vaqt otishi bilan reaktsiyani tormozlovchi mahsulotlarning hosil bolishi yoki qaytalama reaktsiya suratining sezilarli darajada borishi natijasida fermentativ reaktsiyaning tezligi ancha pasayadi. Substrat yoki reaktsiya mahsuloti miqdorini aniqlash usullari. Bunday aniqlash uchun malum bir vaqt otgandan song reaktsiya toxtatilib yoki reaktsiya borishi davomida qayd qilinib, kolorimetrik, spektrofotometrik, fluorimetrik, polyarografik usullarda olib boriladi. Ferment faolligi birliklari. Kopincha fermentlarning miqdori mutlaq kattaliklar, masalan mg larda yoki fermentlarning mollarida olchash mumkin bolmaganligi uchun shartli ferment birliklarida ifodalanadi. Halqaro bioximiklar ittifoqining “Fermentlar nomenklaturasi” kitobida fermentlarning struktura birligi (ME) deb substratning 1 mikromolini bir minutdagi (standart sharoitda) ozgarishini katalizlovchi miqdori qabul qilingan edi. Lekin, ME SI sistemasiga kora nomlana olmaydi, chunki minut bu sistemada qabul qilingan emas. 1972 yil bioximiyaviy nomenklatura komissiyasi katal nomi bilan boshqa birlikni qabul qiladi. Katal (ramzi- kat) reaktsiyaning 1 sekundda 1 molga teng surat bilan bajara oladigan katalitik faolligini ifodalaydi. Binobarin, 1 katalga teng faollik 1 mol./sek dir. U juda yuqori kattalik bolganligidan amaliy tadbiq uchun mikrokatal (mk kat), nanokatal (nkat) qollaniladi. Bu kattaliklar 1 sekundda mikromol, nanomollarga togri keladi. Qondagi fermentlarning faolligi SI sistemasiga muvofiq kattaliklarda ifodalanadi. Fermentning solishtirma faolligi 1 mg dagi birliklar soni standart sharoitlarda 1 mikromol substratni 1 minutda ozgartirish qobiliyatiga ega bolgan ferment massasiga teng hamda mkmol/(min H mg oqsil) da ifodalanadi..