L ya. Olimov psixologiya tarixi

42. XORNI KAREN KLEMENTINA (1885-1952)

Amerika psixologi, neyrofreydizm vakili. 1932 yilgacha Germaniyada klinik faoliyat olib borgan, so‘ng AQShga emigratsiya qilingan. U bezovtalik, tashvish, hadikka asoslangan nevrozlarning rivojlanishi insonlar orasidagi, ayniqsa, ota-oanlar bilan bolalar o‘rtasidagi qarama-qarshiliklarga asoslanadi. Agar hayotiy holatlar (qo‘rqish, mehrning yo‘qligi, haddan tashqari erkalash) bolani tashvishlanishiga olib kelsa, u holda o‘zida ishonchsizlik atrofdagilardan qo‘rqish kabi turg‘un xarakter xususiyatlari paydo bo‘lishi mumkin. Olimaning fikricha har bir odam o‘z shaxsini mukammallashtira oladi, lekin bu tabiiy xohishi tashqi ta’sir tufayli yuz bersa, nevrotik konflikt paydo bo‘ladi.
43. BANDURA ALBERT (1925-1988)

Amerika psixologi, ijtimoiy o‘rganish nazariyasi muallifi. 1949 yilda Britaniya Kolumbiyasi Universitetini tugatgan, so‘ng Ayova Universiteti magistri darajasini oldi (1951) va Ayova Universiteti doktori bo‘ldi. Keyinchalik Stenford Universitetida psixologiya professori, 1973 yildan psixologiyadan ijtimoiy fanlar professori bo‘ldi. Inson hulqida «Stimulreaksiya» modelini qo‘llash mumkin emas degan xulosaga keldi va hulq-atvorni yaxshiroq tushuntiradigan o‘z modelini yaratdi.
Ko‘plab tajribalar asosida mustahkamlash o‘rgatishning yagona determinanti emas, balki yordam beruvchi omil deb qarash kerak degan xulosaga keldi. Insonning o‘rgatishning determinanti o‘zgalar hulqi va uning oqibatlarini kuzatishdir. O‘rganish tezligi taqlid qilinayotgan predmetning yaqinligi va kuzatilayotgan hulqni so‘z bilan ifodalashning natijasiga bog‘liq. O‘z tekshirishlariga asosan Bandura quyidagi xulosaga keldi: jaxl agressiyani keltirib chiqaruvchi umumiy qo‘zg‘alish ifodasi bo‘lib, u faqat jahl reaksiyalari ijtimoiy jihatlardan mumkin bo‘lgan holatlarda yuzaga chiqadi.
44. GALTON FRENSIS (1822-1988)

Angliya psixologi va antropologi bo‘lib, qobiliyat, iqtidor muammolarini yechishga eksperimental yondashish g‘oyasi asoschisi. Matematik va eksperiment metodlar asosida differensial psixologiyaning asosi bo‘lgan insonlar o‘rtasidagi individual farqlar mavjudligi haqidagi ta’limotga birinchi bo‘lib asos soldi. O‘z tekshirishlarida Galton insonning rivojlanishiga ikkita omil: irsiyat va muhit ta’sir qilishidan kelib chiqadi, degan g‘oyani ilgari suradi. Irsiyatning rolini o‘rganishda egizaklarni taqqoslash metodini ishlab chiqdi. Bundan tashqari F.Galton bir qator psixodiagnostik metodlar: ovozni eshitish darajasini tekshirishda xushtak, erkin assotsiatsiyalar metodi, anketa kabi metodlarni ishlab chiqqan. 1884 yilda Galton Londondagi Xalqaro salomatlik ko‘rgazmasida antropometrik laboratoriyani tashkil qilgan. Bunda mijoz 3 pens to‘lab anketa to‘ldirib, o‘zining aqliy qobiliyati, muskul kuchi, og‘irligi, bo‘yini tekshirib ko‘rgan. O‘z tekshirishlari natijasida inson jamiyatida aqliy potensialni sun’iy qo‘llab-quvvatlab turish zarur degan xulosaga kelgan, bu esa yevgenika ta’limotini ishlab chiqishga asos bo‘lgan.