L. X. Alimova yosh fiziologiyasi va gigiyena buxoro ‒ 2022 O’zbekiston respublikasi oliy va o’rta maxsus ta’lim vazirligi buxoro davlat universiteti

Me’da osti bezi me’da osti bezi me’daning orqasida, o’n ikki barmoqli ichak bilan bir qatorda joylashgan. Bu bez aralash funksiyaga ega bezlardan hisoblanadi. Endokrin funksiyalarni me’daosti bezining orolchalar shaklidagi hujayralari bajaradi. Ana shu sababli ham garmon insulin deb atalgan (lot. insula - orolcha degan ma’noni anglatadi). Insulin, asosan, adrenalin garmoniga qarama-qarshi uglevodlar almashinuviga ta’sir ko’rsatadi. Agarda adrenalin jigarda mavjud bo’lgan uglevodlarni tezgina xarajat bo’lishiga imkon yaratsa insulin, aksincha uglevodlar zahirasini saqlab qolishga va yanada to’ldirishga imkon yaratadi. Insulin ishlab chiqarilishini kamayishiga olib keluvchi me’daosti bezi kasallanganida organizmga tushayotgan uglevodlarning katta qismi unda ushlab qolinmaydi va siydik bilan chiqarib yuboriladi. Bu esa qandil diabet kasalligiga olib keladi.
Diabetning xarakterli belgilaridan bo’lib doimiy ravishda och qolish, chida bo’lmaydigan chanqoqlik katta miqdorda siydik ajralishi va tinimsiz oriqlab ketish hisoblanadi.
Bolalarda qandli diabet kasalligi 6 dan 12 yoshgacha bo’lgan davrda, ayniqsa o’tkir infeksion kasalliklardan keyin (qizamiq, suvchechak, tepki) aniq bo’ladi. Kasallikning rivojlanishi ovqatlarni ko’p, ayniqsa, uglevodlarga boy bo’lgan ovqatlarni ko’plab yeyishga sababchi bo’ladi.
Insulin o’zining kimyoviy tabiatiga ko’ra oqsilli modda hisoblanadi, chunki kristallar shaklida ajratib olishga erishildi. Uning ta’siri ostida qand molekulalaridan glikogenning sintezlanishi va glikogen zaxiralarini jigar hujayralarida o’tirishini ta’min etadi. Shu bilan birga, insulin to’qimalarda oksidlanishini va shu yo’l bilan uning to’lig’icha o’zlashtirilishini ta’minlaydi.
Adrenalinli va insulinli ta’siriarning o’zaro aloqasi tufayli qonda qandning organizmning mo’tadil holati uchun zarur bo’lgan ma’lum darajadagi miqdori saqlab turiladi.
Mеdа оsti bеzi insulin gаrmоnidаn tаshqаri glyukоgеn dеgаn gоrmоn hаm аjrаtаdi. Bu gаrmоn tа`siridа jigаrdаgi gligоgеnning pаrchаlаnishi tеzlаshib, qоndа qаnd mоddаsining miqdоri оrtаdi. Qоndа qаnd mоddаsining mа`lum bir mе`yordа bo`lishidа insulin bilаn glyukоgеnning o`zаrо tа`siri аlоhidа o`rinni egаllаydi. Qоndаgi qаnd mоddаsining оrtishi bilаn bоg`liq bo`lgаn kаsаllikni gipеrglikеmiya dеyilаdi. Bоlаlаrni аktiv o`sish dаvridа qаnd mоddаsining оrtib kеtishi kаsаllik hisоblаnmаydi. CHunki qаnd mоddаsi bu yoshdа qоndа turgun bo`lmаydi,tеz pаrchаlаnib kеtаdi. SHuning uchun glyukаgоn gоrmоnining miqdоrdаn ko`p ishlаb chiqаrilishi hаm qаndli diаbеt kаsаlligini kеlib chiqishigа sаbаb bo`lаdi.