L. S. Karieva makroiqtisodiyot

Er=En
 . 
Formuladan ko‛rinib turibdiki, haqiqiy valyuta kursi bu chet elda iste’mol 
tovarlari savatining nominal kursdan foydalangan holda xorijiy valyutadan 
konvertatsiya qilingan narxlari nisbati va o‛z mamlakatidagi bir xil savatning 
qiymati. 
Milliy valyuta tizimi bazasida jahon bozori rivojlanishi natijasida tarkib 
topadigan va davlatlararo kelishuvlar bilan mustahkamlangan xalqaro valyuta 
munosabatlarini tashkil qilish shakli bo‛lgan jahon valyuta tizimi amal qiladi.
Mamlakatlar o‛rtasida tovar va xizmatlar oqimi ko‛paygani sari pul vositalarini 
ayirboshlashi ham tobora oshib boradi, o‛zaro hisob-kitoblardagi nomutanosiblik 
muammolari yuzaga keladi. Bularning barchasi jahon valyuta tizimining barpo 
etilishiga obyektiv shart-sharoitlar yaratadi. Uning maqsadi - mamlakatlar 
o‛rtasidagi barcha turdagi bitimlarni amalga oshirishni tartibga solishdan va 
shuningdek, bu ishlarni tezlashtirishdan iborat. Shunday qilib, 
jahon valyuta tizimi 
- bu, xalqaro ayirboshlashning barcha shakllariga xizmat qilishga va ularning 
samarali rivojlanashini ta’minlashga qaratilgan mamlakatlar o‛rtasidagi valyuta 
munosabatlarining yig‛indisidir
. 
Xalqaro iqtisodiy munosabatlarning tarkibiy 
qismi sifatida u quyidagilarni o‛z ichiga oladi:
1) xalqaro bitimlarda foydalaniladigan to‛lov va kredit vositalarini (oltin, eng 
rivojlangan mamlakatlarning milliy valyutalari, xalqaro pul birliklari);
2) valyuta kurslarini o‛rnatish va saqlab turish mexanizmini;
3) valyuta bozorining ishlash tartibini;
4) xalqaro hisob-kitoblarni amalga oshirish tartib va qoidalarini;
5) valyuta yordamida tartibga solish va nazorat qilish tizimini;

---

261 
6) valyuta munosabatlarini tartibga solib turuvchi va jahon valyuta tizimining 
barqaror faoliyatini ta’minlovchi xalqaro tashkilotlar tizimi (Xalqaro valyuta fondi, 
Umumjahon banki, Evropa tiklanish va taraqqiyot banki).
Hozirgi zamonda xalqaro hisob-kitoblarda va kreditlashda asosan uch xil 
ko‛rinishdagi pul vositalari ishlatiladi:
- oltin, hozirda o‛zining asosiy to‛lov va hisob-kitob vositasi xususiyatini 
yo‛qotgan bo‛lsada, ammo ko‛pchilik valyuta zaxiralarining sezilarli qismini 
tashkil etadi va muhim tashqi savdo operatsiyalariga xizmat qilish va kreditlashni 
kafolatlash uchun ishlatiladi;
- jahonda asosiy o‛rin tutuvchi rivojlangan mamlakatlarning miliiy valyutalari 
(AQSH dollari, EVRO, Ingliz funt-sterlengi, Yaponiya ienasi va boshqalar); 
- xalqaro pul birliklari.
Bunday pul birliklariga shu paytga qadar foydalanilgan EKYU, SDR misol 
bo‛la oladi. Ular barcha mamlakatlar tomonidan tashqi savdo operatsiyalarini 
amalga oshirishda ishlatiladi. Xorijda kreditlash va investitsiyalashda, chet ellik 
ishchi kuchi mehnatiga, shuningdek, mamlakat valyuta zaxiralarini yaratishda 
qo‛llaniladi.
Valyuta kurslari rejimlari: belgilangan va o‛zgaruvchan. Valyuta kurslarining 
ikkita tubdan farq qiladigan rejimi mavjud: qat’iy va o‛zgaruvchan. 
1.