L. R. Ayrapetyans, A. A. Pulatov

Kp yillik sport trenirovkasi bosqichlari va shug'ullanuvchi voleybolchilar yosh guruhlari

Boshlangich tayyorgarlik bosqichi

279. 
     10-12yosh1yil
     
280. 
     11-13yosh2yil
     

281. 
     _л
     
282. 
     quv-trenirovka bosqichi
     

283. 
     X
     
284. 
     12-14 yosh 1 yil
     
285. 
     13-15yosh2yil
     
286. 
     I
     
287. 
     14-16 yosh 3 yil
     
288. 
     15-17yosh4yil
     

289. 
     Sport takomillashuvi bosqichi
     

290. 
     16-18 yosh 1 yil
     
291. 
     17-19yosh2yil
     
292. 
     18-20 yosh3yil
     

293. 
     
     

294. 
     9-andoza
     
295. 
     148
     

296. 
     Sport trenirovkasi natijalari
     

297. 
     Yuklarrra
     
298. 
     Mashqlanish
     
299. 
     /sh qobiliyati
     
300. 
     Charchash
     
301. 
     Toliqish
     

302. 
     Ish qobiliyatini tiklash
     
303. 
     Zriqish
     
304. 
     Davolanish, reabilitatsiya
     
305. 
     10-andoza
     
306. 
     
     

Yilliktayyorgarlik siklining davrlari va bosqichlari
	"
	Davrlar
	_——- r ■—

317. 
     Tayyorlov .
     
318. 
     Musobaqa
     
319. 
     tish
     

320. 
     
     

321. 
     Bosqichlar
     
322. 
     Bosqichlar
     
323. 
     Bosqichlar
     

324. 
     
     

325. 
     ШТВ
     
326. 
     MJTB MOTB
     
327. 
     YMB AMB XMB
     
328. 
     YuTB MSB MTB
     

329. 
     
     

330. 
     11-andoza
     
331. 
     149
     

332. 
     «Voleybolchilar sport tremrovkasming umumiy asoslari» mavziwi byicha nazorat savollari
     
333. 
     1. Sport trenirovkasi terminologik va mantiqiy mohiyati nimalar
     bilanifodalanadi?
     

2. 
   Sport trenirovkasining maqsadi va vazifalarini tushuntirib bering.
   
3. 
   Sport trenirovkasining uslublari, vositalari va prinsipiarini batafsilizohlabbering.
   
4. 
   Sport trenirovkasining davriyligi va «sport formasi» haqida qandaytushunchalargaegasiz?
   
5. 
   Tayyorlov, musobaqa va tish davrlarining maqsadi, mohiyati hamda mazmuni haqida qanday tushunchalarga egasiz?
   

334. 
     
     

6. 
   Tayyorlov davrining qanday bosqichlari bor va ularning mazmuninimaiardaniborat?
   
7. 
   Sport trenirovkasi jarayonida ish qobiliyati, uni tiklash va kuchaytirish masalalariga batafsil izoh bering.
   
8. 
   14. VOLEYBOLCHILAR TAYYORLASH JARAYONINI BOSHQARISH
   
9. 
   14.1. Boshqaruv jarayoni haqida tushuncha
   
10. 
    Kp yillik sport trenirovkasi jarayonida yuqori malakali voleybolchilar va voleybol jamoasini tayyorlash uzoq muddatli pedagogik jarayon blib, uni murabbiy boshqaradi. Boshqaruv deganda biror bir obyektga muntazam ta'sir krsatib, shu ta’sir natijasida aniq bir maqsadga erishish uchun hosil qilingan zgarish tushuniladi. Sportda tayyorlash jarayoniga murakkab dinamik tuzim sifatida qaralib, uni boshqaruvchi subyekti vazifasini pedagog-murabbiy, boshqaruv obyektlari vazifasini esa sportchilar, jamoalar yoki quv gruppalari bajaradi.
    
11. 
    Sport tayyorgarligi tuzimining murakkabligi shundan iboratki, u katta qismdagi bir-biri bilan bolangan va bir-biri bilan harakat qiladigan jarayonlar (texnik, taktik, psixologik va boshqa)dan iborat.
    
12. 
    Sport tayyorgarligi natijasida sportchilarning bir holatdan ikkinchi holatga tishi kuzatiladi. Bu jarayon tuganmasdir.
    
13. 
    Sport tayyorgarligini boshqarishning asosiy farq qiladigan xususiyati shundan iboratki, bunda murakkab, z-zini boshqaruvchi odam obyekti tashkil etadi. Bu murabbiyga sportchining zini boshqarish qobiliyatîni har xil yl bilan rivojlantirish vazifasini qyadi. Sport tayyorgarligining samarasi tridan-tri sportchi zini boshqarish va zini mukammallashtirish qobiliyatiga boliq.
    
14. 
    Murabbiy-sportchi-jamoa-murabbiy zaro uzviy tizimi doirasida olinadigan axborot-maMumotlar maqsadli boshqaruvga asos blishi darkor.
    
15. 
    Boshqaruvning muhim shartlaridan biri, bu sportchining zini boshqarish va zini mukammallashtirish qobiliyatini faol rivojlantirishga ynaltirilgan ijodiy hamkorlikdan iborat.
    
16. 
    Boshqaruvning asosiy vazifalari - mashulotlarni rejalashtirish va tashkil qilish, nazorat qilish va qiyosiy tahlil qilish bilan ifodalanadi. Bularning hammasi boshqaruvning davriyligini va txtovsizligini ta’minlovchi yopiq halqa hosil qilib, bir-biri bilan zaro harakat qiladi.
    
17. 
    151
    
18. 
    Boshqaruv jarayoni bir mashulot davomida yoki bir hafta davomida, bosqichda, yillik tayyorgarlik sikliari bylab davom etadi.
    
19. 
    Tayyorgarlikning asosiy shakllari. Voleybolchilar tayyor-lashning asosiy shakllari sport mashulotlari va musobaqalarda ishtirok etish jarayonlaridan iborat. Ular bir-biri bilan boglangan, lekin shu bilan birgalikda boshqaruvning asosiy vazifalari mazmunini aniqlovchi ziga xos xususiyatlarga ega. Shu sababli tayyorgarlikni boshqarish 2 blimgablinadi:
    
20. 
    1. Mashulot jarayoni va musobaqaga tayyorgarlik krishni
    boshqarish.
    
21. 
    2. Musobaqa jarayonidajamoani boshqarish.
    
22. 
    14.2. Rejalashtirish va tayyorgarlik jarayoni
    
23. 
    Boshqaruvning asosiy vazifalardan biri rejalashtirishdir. U nafaqat butun tayyorlanish jarayonining mazmunini, balki murabbiyning ish faoliyatini ham tartibga soladi. Rejalashtirish bu kelajakni kra bilish va uni oldindan aytib bashorat berishni bilish demakdir. Voleybolchilar va voleybol jamoalari faoliyatini rejalashtirish, rgatish va trenirovka mashulotlari qonuniyatlari, prinsiplari, uslub va vositalarini qllash texnologiyasiga asoslanislii lozim.
    
24. 
    Voleybol - bu jamoa yini, shuning uchun rejalashtirish ham jamoa uchun, ham yinchi uchun tuziladi. Voleybol ham boshqa jamoali sport yinlari turlariga xshab qarshi jamoa bilan kurashda nafaqat shaxsiy, balki jamoa yinlarining birgalikdagi harakatini mukammallashtirish xususiyati bilan ifodalanadi. Shu sababli texnik, taktik va yin tayyorgarligini maqsadli shakllantirish ta muhim shartlardan biridir. Tayyorgarlik turlariga ajratiladigan vaqt taxminan quyidagicha taqsimlanadi: jismoniy tayyorgarlik - 20%, texnik - 30%, taktik, yin va musobaqa tayyorgarligi - 50%. Bu raqamlar yinchilarning yoshi, malakasi va tayyorgarlik darajasiga qarab zgarishi mumkin. Mashulot rejalarini tuzishda guruhda yoki jamoada shuullanuvchilar yoshi, malakasi, tayyorgarlik darajasi, moddiy-texnik bazaning shart-sharoitlari va jamoa oldida turgan asosiy vazifalar e’tiborga olinadi. Ishlab chiqilgan rejalarga quv-mashulot va musobaqa jarayonlarida qayd etiladigan real krsatkichiar, kuzatuv hamda ilmiy-tadqiqot natijalar asosida maqsadli zgartirishlar yoki qshimcha tadbirlar kiritilishi mumkin.
    
25. 
    152
    
26. 
    Har bir yinchi va jamoaga alohida istiqbol rejasi (4 yilga), yillik reja, mezo - va mikrosikllar rejalari Ooriy reja, tezkor reja) tuzilishi darkor.
    
27. 
    Rejalashtirilgan mashu!ot va musobaqa yuklamalarini zlashtirish samaradorligini obyektiv va asosli baholash uchun tayyorgarlik turlari byicha erishilgan imkoniyatlar me’yoriy testlar asosida nazoratidan tkazi!ib turilishi lozim.
    
28. 
    Rejalashtirish turlari. Kp villik sport trenirovkasi uzoq muddatli pedagogik jarayon blib/u turli davr va bosqichlarga mljallangan ziga xos maqsadli rejalashtiruv hujjatiari asosida boshqariladi.
    
29. 
    Yuqorida qayd etilganidek, kp yillik tayyorgarlik jarayonini maqsadli boshqarish avvalambor 4 yilga mljallangan strategik hujjat -istiqbol rejasi asosida amalga oshiriladi.
    
30. 
    Istiqbol rejasi - bu jamoa va yinchilar sport mahoratini takomillashtirishga qaratilgan konseptual dastur blib, unda yillik tayyorgarlik siklining turli davr va bosqichlari uchun belgilangan real maqsadvavazifalarhaletiladi.
    
31. 
    Jamoaning namunaviy istiqbol rejasi quyidagi tartibda tuzilishi mumkin:
    
32. 
    1. Tayyorgarlikning maqsadi. Bunda asosiy musobaqalarda
    erishiiadigan pirovard sport natijasi va mashulot jarayonining ustuvor
    ynalishlari loyihalashtiriladi.
    
33. 
    2. Jamoa tarkibi va zaxira tarkibni tayyorlash. Ushbu ynalish
    byicha jamoaning imkoniyati, jamoa tarkibini aniqlash va zaxira
    voleybolchilarni tayyorlash vazifalari hal etiladi.
    
34. 
    3. Musobaqalarda ishtirok etish. Bunda musobaqalarga
    tayyorgarlik krishga qaratilgan vazifalar amalga oshiriladi. Asosiy va
    oraliq musobaqalarga tayyorlovchi modellashtirilgan mashulotlar
    tashkil qilinadi hamda ularda erishiiadigan natijalar bashorat qilinadi.
    

4. 
   Mashulot yuklamalari. Mazkur ynalishi byicha real holat aniqlanadi va vazifalar qyiladi, tayyorgarlik yillari byicha mashulotlaryuklamalari hajmi rejalashtiriladi.
   
5. 
   Tayyorgarlikning davriyligi. Yillik tayyorgarlik sikli va tuzilishi byicha vazifalar rejalashtiriladi. Tayyorgarlik davrlari, bosqichlar, ularning muddati va mazmuni belgilanadi.
   

6. 
   6. Tayyorgarlik vositalari va darajasi. Vazifalar va har bir
   tayyorgarlikturi byicha mashulotlar ynalishi rejalashtiriladi.
   
7. 
   153
   
8. 
   7. Hisobot, pedagogik og tibbit nazorat. Nazorat sinovlari, tibbit krik va boshqa barcha nazorat muddatlari belgilanadi. Jamoa istiqbo! rejasining shakli 8-jadvalda berilgan.
   
9. 
   8-jadval Jamoaistiqbolrejasiningshakli
   
10. 
    
    

    T/r	Tayyorgarlik turlari	Dastlabki krsatkichlar 2012-y.	Rej;	adagivaamaldagi krsatkichlar			Izohlar
    			2013	2014	2015	2016
    			Reja/ Xmal	Reja/	Reja/ Xmal	Rej/ Amal
    1.	UJT: me’yoriy taiablar byicha
    2.	MJT: me’yoriy taiablar byicha
    3.	Texnik tayyorgarlik myoriy taiablar byicha
    4.	Yillik mashulotlar hajmi
    5.	Musobaqalarda ishtiroketish soniva samaradorligi

11. 
    Individual istiqbol reja quyidagi tartibda ishlab chiqilishi mumkm:
    
12. 
    1. Sportchining umumiy va antropometrik krsatkich!ari.
    
13. 
    2. Sportchining barcha ynalishlar bvicha krsatkichlari
    rejalashtiriladi: jamoadagi yin funksiyasi, jismoniy sifatlar, texnik,
    taktik, nazariy, psixofunksional tayyorgarlik dinamikasi loyiha-
    lashtiriladi.
    
14. 
    3. Tayyorgarlikning maqsadi va vazifalari:
    - asosiy maqsad va tayyorgarlik ynalishi;
    
15. 
    154
    

• 
  mashulotlar hajmi byicha vazifalar;
  
• 
  tayyorgarlikturlari byicha vazifalar;
  
• 
  musobaqalarda ishtirok etish byicha vazifalar.
  

6. 
   4. Pedagogik va tibbiy nazorat natijalari: testlarni topshirish
   muddatlari belgilanadi.
   
7. 
   5. 4 yilga tayyorgarlik turlari byicha krsatkichlar
   rejalashtiriladi.
   
8. 
   Yillikrejalashtiruvhujjati
   
9. 
   Yillik rejalashtiruv istiqbol rejalarining asosiy tarkibiy qismi blib hisoblanadi.
   
10. 
    Ushbu hujjatda rejalashtiriladigan tadbirlar tayyorgarlik davrlari va bosqichlar maqsadi, mohiyati, muddati hamda ynalishiga muvofiq loyihalashtiriladi.
    
11. 
    Yillik tayyorgarlik 3 davrga - tayyorlov, musobaqa va tish davrlarigablinadi.
    
12. 
    Tayyorlov davri urmimiy jismoniy tayyorgarlik (UJT), maxsus jismoniy tayyorgarlik (MJT) va musobaqaoldi tayyorgarlik bosqichlarigablinadi.
    
13. 
    Musobaqa davri mahalliy va halqaro musobaqalar taqvimiga qarab mezo-hamda mikrosikl bosqichlariga ajratilishi mumkin.
    
14. 
    tish davri yillik tayyorgarlik va musobaqalar mavsumi yakunlanganidan, toki yangi mavsum - yangi tayyorgarlik sikli boshlangunga qadar davom etadi. yin davrida maxsus-ixtisoslashtirilgan yuklamalar hajmi imkoni boricha kamaytiriladi. Bu davr shartli ravishda uch bosqichga blinishi maqsadga muvofiq. Masalan: agar tish davri 30 kunni tashkil etsa, birinchi n kun davomida yuklamalar (ixtisoslashtirilmagan yuklamalar: erkin yugurish, gimnastika, suzish va h.k.) hajmi va shiddati sekin-asta kamaytirilishi lozim.
    
15. 
    Ikkinchi n kunlikda ish qobiliyatini tiklovchi, solomlash-tiruvchi va chiniqtiruvchi vositalardan foydalanish maqsadga muvofiq.
    
16. 
    Uchinchi n kun davomida sekin-asta ish qobiliyatini faollashtiruvchi mashqlardan foydalanish tavsiya etiladi.
    
17. 
    Umuman tish davrida asosiy e’tibor funksional imkoniyatlami oshirish va bioenergetik resurslar zaxirasini jamlashgaqaratilish darkor.
    
18. 
    Yillik rejalashtiruv hujjatlari asosida, tezkor rejalashtiruv hujjatlari ishlab chiqilishi zarur: ishchi reja, mashulot bayonnomasi va mashulotjadvali.
    
19. 
    155
    
20. 
    Ushbu tezkor rejalashtiruv hujjatlari yillik rejada loyihalashtirilgan barcha jarayonlarni yanada aniqlashtiradi va aksariyat hollarda joriy nazorat natijalariga kra mashulotlar hajmi, shiddati, mazmuni, takrorlanishi va ynalishiga qisman yoki tliq zgartirishlar, qshimcha rejalami kiritishi mumkin.
    
21. 
    Yillik tayyorgarlik siklining yillik rejasida 4 yilga tuzilgan istiqbol rejasidan joy oigan barcha krsatkichlar yanada aniqlashtiriladi.
    
22. 
    Jamoa tayyorgarligini rejalashtirish uchun odatda quv rejasi, dasturi va quv mashulot materiallarini zlashtirish jadvali tuziladi. Ushbu hujjatlarda aks ettiriladigan mashulotlar yuklamasi, shiddati, ynalishi, takrorlanishi ham turli nazorat va rasmiy musobaqalar (nazorat, sinov, Kubok musobaqalari, chempionatlar va h.k.) yillik tayyorgarlik siklining barcha davrlari va bosqichlarida qyi!adigan talablardoirasidarejaiashtiriiadi.
    
23. 
    Dasturda quyidagilar tiborga olinishi darkor:
    
24. 
    1) nazariy tayyorgarlik: shuullanuvchilarning taktik
    tayyorgarligiga bilim, knikma va malakalar darajasi (hajmi);
    
25. 
    2) shuullanuvchilar erishadigan jismoniy taraqqiyoti, jismoniy
    tayyorgarligi va texnik mahorati (myoriy talablar byicha);
    
26. 
    3) nazariy mashulotlar mazmuni va ynalishi;
    
27. 
    4) tayyorgarlik turlari byicha tkaziladigan amaliy
    mashulotlar mazmuni vaynalishi.
    
28. 
    Dasturda har bir bosqich va davrlarga hamda musobaqaoldi tayyorgarlik sikllari byicha qyiladigan maqsad va vazifalar zining aniq ifodasini topishi lozim.
    
29. 
    Dasturni tuzilishi. Dasturda dastavval qisqacha muqaddima yoki tushuntirish xati beriladi. Unda shuullanuvchi haqida mlumotlar (byi, vazni, yoshi, yin ampluasi va h.k.) keltiriladi.
    
30. 
    Sngra quv mashulotlarini tkazish uslublari, vositalari tayyorgarlik turlari byicha krsatib tiladi. Yangi, ilor innovatsion texnologiyalardan foydalanish, samarali taktik kombinatsiyalarni ishlab chiqish va qllash choralari belgilanadi.
    
31. 
    Barcha tayyorgarlik turlari byicha mashulotlarga ajratiladigan yuklama hajmi, shiddati, ynalishi tabaqalashtirilgan holda aks ettiriladi.
    
32. 
    Voleybolchilaming yoshi, tayyorgarlik darajasi (1-razryad, sport ustasi) mljallangan myoriy, model va real talablar hamda test sinovlari turlari belgilanadi.
    
33. 
    156
    
34. 
    Bundan tashqari har bir shuullanuvchiga alohida individual reja ishlabchiqiladi.
    
35. 
    Mazkur reja quyidagi tartibda ishlab chiqilishi mumkin:
    
36. 
    1.Shaxsiyma’lumotlar,
    
37. 
    2.Sport-texniktavsif..
    
38. 
    3. Maqsadi va vazifalari.
    
39. 
    4. Tayyorgarlik turlari byicha bajaradigan vazifalari va
    zlashtiradiganimkoniyatlar.
    
40. 
    5.Tayyorgarlikjadvali.
    
41. 
    6.Tibbiy-biologiknazorat.
    
42. 
    Joriy rejalashtirish. Joriy rejalashtirish alohida bosqichlarga yoki muddatlarga tuziladi. Joriy rejalashtirish z ichiga ishchi reja, grafik, trenirovka mashulotining reja-bayonnomasi va mashulot jadvalini kiritadi(9,10va11-jadvallar).
    
43. 
    Bundan tashqari tezkor reja-mashulot bayonnomasi tuziladi. Mashuiot bayonnomasi avvaldan qabul qilingan shakl byicha shu mashulotning mavzusi va vazifalari asosida ziga xos mazmunda hamdatartibdaishlabchiqiiadi.
    
44. 
    9-jadval
    
45. 
    quv mashulot jarayonining ishchi rejasi shakli
    
46. 
    
    

    Mashu-lotning tartib raqami	Sana	Vaqti	Mashu- lot mazmuni	Miqdorlash		Uslubiy krsatmalar
    				Hajm byicha	Shiddat byicha

47. 
    10-jadval Mashulot bayonnomasi shakli
    
48. 
    
    

    MashuIot qismlari	Mazmuni	Miqdorlash	Uslubiy krsatmalar

49. 
    157
    

6. 
   ^I
   
7. 
   
   

м .2 0
horgi-yozgi Musobaqa
Ba Tayyorlov
E> ®
ayyorgarlik !gi-qishki Musobaqa
Yillikt Кш Tayyorlov	s b	Mashuiot kunlari soni	Musobaqa kunlari soni	Mashulotlar soni: individual jamoaviy
Sikllar Davriar Bosqichlar	Oylar Rasmiy Nazorat	Hajmi
Tayyorgarlik davrlari	Musobaqalar Mashulot yiinlari	Mashulot yuklamalari

6. 
   158
   

	Mashulotlar soni ta yuksak shiddatli yuqori shiddatli rta va kichik shiddatli	Jismoniy tayyorgarlik	Texnik tayyorgarlik Tibbiy nazorat
Mashulotlar tayyorgarlik turlari byicha jismoniy texnik taktik yin musobaqa	Shiddati	>t) sinovlari
Tayyorgarlik vositalari

6. 
   15»
   
7. 
   
   
8. 
   14.3. Pedagogik va tibbiy-biologik nazorat
   
9. 
   Sportchilar tayyorlash jarayonini samarali boshqarish puxta ishlab chiqilgan rejalashtiruv hujjat (dastur)lariga boliqligi isbot talab qilmaydi.
   
10. 
    Lekin, rejalashtiruv hujjatlarini puxta ishlab chiqilishi ustuvor jihatdan pedagogik va psixofiziologik nazorat natijalariga asoslanishi shart. Binobarin, kp yillik tayyorgarlik davomida yuqori malakali sportchilar tarbiyalash jarayonini boshqarishda nazorat sinovlarini muntazam tkazish va olingan natijalarga asoslanish zamonaviy sport amaliyotining muhim hamda ustuvor shartlaridan biridir.
    
11. 
    Murabbiyning faoliyatida boshqarish funksiyasi «murabbiy (subyekt) <-► sportchi (obyekt)«- murabbiy (obyekt)» shaklidagi uzviy bolangan tizim asosida amalga oshirilishi darkor. Ushbu tizimda murabbiyning kasbiy-pedagogik faoliyati (KPF) quyidagi ynalishlarda olibborilishitavsiyaetiladi.
    
12. 
    quv-mashuloti va musobaqa jarayonlarini nazorat qilishda quyidagi uslublardan foydalanish mumkin:
    

• 
  mashulot va musobaqa jarayonini videotasvirga tushirish, stenografik usulda yozish, xronometraj olib borish: bunda quyidagi krsatkichlar tiborga olinishi lozim:
  
• 
  jismoniy sifatlar, texnik-taktik tayyorgarlikni test sinovlari yordamidabahoiash;
  

6. 
   
   

• 
  kuzatish va mahoratni ekspert usuida bahoiash;
  

• 
  psixologik sifatlar (reaksiya, krish kengligi, vaqt-oraliqni his qilish, xotira, diqqat, fikrlash, iroda va h.k.) va emotsional - motivatsion faollikni maxsus testlar asosida aniqlash;
  

6. 
   - funksional imkoniyatlar (nafas, yurak faoliyati, qon bosimi,
   analizatorlar va h.k.)ni maxsus testlar yordamida aniqlash.
   
7. 
   Mazkur nazorat tadbirlarini amalga oshirishda zaxiradagi yinchilar, yordamchi murabbiylar, ilmiy xodimlar. psixologlar va shifokorlarning hamkorlikdagi faol kmagi alohida ahamiyat kasb etadi.
   
8. 
   Murabbiy zining boshqaruv faoliyatida ushbu nazorat natijalari, ularni qiyosiy tahlili va berilgan tavsiyalardan unumli foydalanishi darkor.
   
9. 
   12 va 13-andozalarda voleybolchilar tayyorlash jarayonini boshqarishda asoslanadigan omillar hamda rejalashtirish hujjatlarining
   
10. 
    turlari aks ettirilgan. 12-jadvalda esa quv-mashulot jarayonini nazorat qilish uslublari vame'yoriy testlari berilgan.
    
11. 
    Musobaqakrsatkichlari(%) Hujumda:
    
12. 
    - tp kiritish - ochkoli (+), muvaffaqiyatsiz (-) va
    murakkablashtirilgan(Ф);
    

• 
  uzatish (2-chi tpni) - muvaffaqiyatli (aniq +), muvaffaqiyatsiz (noaniq -) va noaniq, lekin yinda qolgani (- +);
  

• 
  zarba - muvaffaqiyatli (+), muvaffaqiyatsiz (-) va yinda qolgani
  

• 
  hujumchi va tsiqchilarni qriqlash (straxovka) - muvaffaqiyatli (+)vamuvaffaqiyatsiz;
  

6. 
   - kiritilgan tpni va zarbani qabul qilish - «yetkazish» -
   muvaffaqiyatli (+), muvaffaqiyatsiz (-) va yinda qolgani (Ф);
   
7. 
   - tsiq qyish - muvaffaqiyatli (+), muvaffaqiyatsiz (-) va yinda
   qolgani(©);
   
8. 
   Voleybolchilar tayyortash jarayoni boshqarishda asoslanadigan omillar
   
9. 
   л
   
10. 
    Obyekt (shug'ullanuvchilar)
    
11. 
    X
    
12. 
    
    

6. 
   12-andoza
   
7. 
   i6i
   

6. 
   quv-trenirovka jarayonini rejalashtirish
   
7. 
   Istiqbol rejasi
   

6. 
   ~gg-1
   
7. 
   Yilliktayyorgartikrejasi
   
8. 
   Jamoa rejasi
   
9. 
   Mikro,mezovamakrosiki
   

6. 
   
   

6. 
   Tayyorgarlikningishchirejasi
   
7. 
   Mashg'ulot-bayonnomarejasi
   

6. 
   13-andoza
   
7. 
   12-jadval
   
8. 
   quv-mashulot jarayonini nazorat qilisb uslublari va me’yoriy testlari
   
9. 
   
   

   Me’yoriytestlar	Nazoratvositalari
   Pedagogik uslublar
   1. 30mgayugurish 2. Joydan vertikal sakrash 3. Yuguribkelibvertikal sakrash 4. 92 mga «archasimon» yugurish 5. 9-3-6-3-9 m. Mokkisimonyugurish 6. Tldirma tprri (1 kg) boshortidanikkiqllabuloqtirish	Sekundomer Belgaboylanganlchov lentasi Basketbolshchitidagi lchov-shkala Sekundomer Sekundomer Tldirmatp
   Fiziologikuslublar
   1. YUQCH-60sek/marta 2. NOCH-60sek/marta 3. Nafasolib,nafas chiqarish	Sekundomer Sekundomer Sekundomer

10. 
    162
    

6. 
   
   
7. 
   
   12. 
       Sekundomer Dinamometr
       
   Psixologikiulublar
   

1. 
   Sekundomerstrelkasini kzn¡yumib«0»datxtatish
   
2. 
   Dinamometrda maksimalbilakkuchiningSO%ni kzniyumibkrsatish
   

3. 
   «Voleybolchilar tayyorlash jarayonini boshqarish» mavzusi byicha nazorat savollari
   
4. 
   1. Jarayonni boshqarish nimani anglatadi?
   
5. 
   2. Voleybolchilar tayyorlash jarayonini boshqarishda qanday
   omillargaasoslanadi?
   

3. 
   Jarayonni boshqarishda tayyorgarlikni nazorat qilish natijalari qandayahamiyatgaega?
   
4. 
   Jarayonni rejalashtirishda qanday omillar tiborga olinadi?
   

6. 
   5. Rejalashtirish va boshqarish jarayonlarining boIiqligi
   nimalardaniborat?
   
7. 
   163
   

8. 
   15. VOLEYBOLGA TANLOVTKAZISH
   
9. 
   Tanlov deb muayyan soha yoki faoliyatda yuksak natijalarga erisha olish imkoniyatlari mavjud kishilarni saralab olish jarayoniga aytiladi.
   
10. 
    «Sport tanlovi» - bu muayyan sport turi byicha muntazam tkaziladigan quv mashulotlari, shu jumladan musobaqalar bilan boiiq blgan aynan shu jarayonlarda yuqori natijalarga erisha oladigan istiqbolli bolalarni izlab topishga imkon yaratadigan kp yillik pedagogik jarayotidir. Tanlovni maqsadga mos tashki! qilish, bolalardagi nasliy va hayot davomida zlashtirgan harakat qobiliyatlari, ruhiy xislatlari hamda funksiona! imkoniyatlarni obyektiv baholash, voleybolga blgan iste’dod va blajak mahorat belgilarini aniq bashoratlash uchun turli myoriy test (mashqlar)lar majmuasidan foydalamshodattusigakirgan.
    
11. 
    Sport tanlovi kp yillik sport tayyorgarligi bilan uzviy boliq blib, sport malakalarini zlashtirishning dastlabki bosqichigacha boshlab eng yuqori bosqichida, ya’ni milliy terma jamoalari faoliyatida ham amalga oshiriladi. «Tanlov» tushunchasi z ichiga «munosiblik», ya’ni insonni bir sohaga (ma’lum faoliyatga) isteModi byicha mosligi yoki mos emasligi masalasini kiritadi. Bu degan sz inson nafaqat z imkoniyatlari (qaddi-qomati, jismoniy sifatlari, ruhiy xususiyatlari va h.k.) bilan muayyan faoliyatga (kasbga, ishga, sportga va h.k.) mos kelishi kerak, balki aynan shu faoliyat mazkur inson mijoziga munosib blishi maqsadga muvofiqdir (emotsiya, aktivatsiya, motivatsiya masalalari). «Tanlov» atamasi z tarkibiga yana sportga oid «chamalov» tushunchasini kiritadi.
    
12. 
    Chamalash - bochalarda, maktablarda va sport maktablarining boshlanich guruhlarida amalga oshirilishi mumkin. Tri chamalash murabbiyning iste’dodiga, uning bilimi va tajribasiga boliq. Bolaning nasliga, turmush tarzi krsatkichlariga qarab chamalash ham e’tiborli ahamiyatgaega.
    
13. 
    Sport tanlovi - kp yillik pedagogik jarayondir. Kp yillik sport tayyorgarligi tizimi z mohiyati va maqsadiga binoan kp yillik sport tanlovini z ichiga oladi va mazkur jarayonni 4 bosqichda amalga oshirishnitaqozoetadi:
    
14. 
    I.Dastlabkitanlov-(7-14);
    
15. 
    164
    
16. 
    II. Sportchilami yin ixtisosligiga (funksiyasiga) saralovchi
    maxsustanlov (15-17);
    
17. 
    III. Yuqori jamoalarga tanlov (18-20);
    IV.Termajamoalargatanlov.
    
18. 
    Kp yillik sport tayyorgarligi tizimida tanlov jarayonini tashkiliy tartibi quyidagi blok-andozada berilgan.
    
19. 
    Bolalarni dastlabki tanlovga tayyorlash maktab sharoitida jismoniy tarbiya qituvchisi tomonidan amalga oshiriladi, quvchilar dastur asosida va baholovchi mashqlar, harakatli halq yinlari yordamida saralanishi mumkin. Mazkur saralovchi vositalar aynan voleybol yinining mohiyatiga nihoyatda yaqin blishi maqsadga muvofiq. Bunday vositalar tavsiya qilingan adabiyotlarda keng yoritilgan. Dastlabki tanlovga tayyorlash jarayonida quvchilar muntazam tibbiy krikdan tib turishlari shart. Bu tadbir qanchalik sifatli va samarali amalga oshirilsa, shunchalik sport maktablarida uyushtiriladigan tanlovni sifat darajasi yuqori bladi.
    
20. 
    Dastlabki tanlov. Dastlabki tanlov odatda 3 bosqichda amalga oshiriladi(14-andoza).
    
21. 
    
    

    		DAVRLAR
    Boshlanich tanlov		KpyilgamoMjallangan tanlov		Jamoani tuzish tanlovi
    		Poonalar
    Sport iqtisosli- giga yondosh-tirish	Boshlan- ich tayyorgarlik guruhiga tanlov	Sport ixtisosligiga tanlov	Sport takomilla- shuvi guruhiga tanlov	Sport ustalari jamoasiga tanlov	Terma jamoalar-ga tanlov
    BOSQ1CHLAR
    1-bosqich
    Tayyor- gariik tadbirlari	Tayyor-garlikni baholash	Tayyor-garlikni baholash	vin samarasini baholash	vinchi- iami tanlash	Nomzod-lami tanlash
    2-bosqich
    Naslga qarab	Qobiliyat-ni baho-lash	yin ixtisosliaiua	Takomil-lashuv	Asosiy yinchi-	yinchi-iarni

22. 
    165
    

    chama* lash		munosiblik	darajasini baholash	lami bir-lashtirish	birlashtirish
    3-bosqich
    Sport turiga karab chama- lash	Spotrturiga mu-nosibligi haqida xulosa	Imkoniya-tiga qarab chamalash	yin ynali- shini baholash	Ma’lum yinga vinchi- larni saralash	Ma’lum yinga yinchiIami saralash
    14-an	,doza

23. 
    I-bosqich. Taribot-tashviqot ishlarini uyushtirib, quvchi bolalarni qiziqtirish, jalb qilish (suhbat, ma’ruzalar tkazish, voleybo! musobaqalari haqida filmlar namoyish qilish).
    
24. 
    Krgazmali musobaqalar uyushtirish, taniqli sportchilar ishtirokidasuhbatlartkazish.
    
25. 
    П-bosqich. Baholovchi mashqlar, harakatli va halq yinlari yordamida dastlabki tanlov - qabul tkazish (qaddi-qomat krsatkichlari, jismoniy sifatlarning rivojlanganligini apparatlar yordamida aniqlash va hokazo). Jismoniy rivojlanish va jismoniy tayyorgarlik byicha belgilangan me’yoriy krsatkich!ar 16-jadvalda aksettirilgan.
    
26. 
    Ill-bosqich. Boshlanich tayyorgarlik I yillik rgatish davrida bolalarni maxsus sifatlari, texnik-taktik malakalari, qobiliyatlari va imkoniyatiarini baholash. Ularni nasliy xislatlarini rganish. Texnik va taktik tayyorgarlik byicha tanlov tkazish.
    
27. 
    Voleybol bilan shuullanishga munosibligi. BSMga qabul qilish mutaxassis-murabbiy uchun ta mas’uliyatli tadbirdir. Bu tadbirni amalda hamma krsatkichlami bir-biriga taqqoslay bilish, voleybol yinining mohiyatiga yaqin krsatkichga ega blgan bolalarni farqlay olish, sport turiga zarur qobiliyatlarni ajrata bilish katta ahamiyatga egadir. Shu bilan bir qatorda tanlov natijalariga kra qabul qilish haqida uzil-kesil xulosaga kelish rinsiz, mavjud krsatkichlarni tiborga oigan holda saralovni davom ettirish darkor.
    
28. 
    Uzluksiz tanlov (saralov) va yin funksiyalarini (ixtisoslarini) belgilash. Yuqori malakali voleybolchilarni tayyorlashda mazkur bosqich tadbirlari hal qiluvchi ahamiyatga loyiq. Albatta uzluksiz tanlov-saralov hamda bolalarni muayyan yin ixtisosliklariga munosibliklarini aniqlash kp yillik sport tayyorgarligining barcha bosqichlarida amalga oshirib boriladi. Bu masala, ayniqsa, quv trenirovka va takomillashtiruv guruhlarida alohida ahamiyat kasb etadi.
    
29. 
    166
    
30. 
    
    
31. 
    Voleybol bilan shuullanishga tanlov asosída qabul qilish jarayonini kuchaytirish maqsadida mavjud tantov vositalariga qshimcha qilib tanlangan sport turi xususiyatini «e’tiborga» oigan yoki maxsus ixtisoslashtirilgan xalq harakatli yinlaridan foydalanish tanlovni yanada «toza», maqsadli amalga oshirish imkonini yaratib boradi. Tanlov maxsus testlar asosida tkazi!adi (13-jadvaI).
    
32. 
    Sport yinlari turlari (voleybol, basketbol, gandbol, fútbol va h.k.) byicha turli yillarda nashrdan chiqarilgan BSM dasturlariga muvofiq dastlabki tayyorgarlik gumhlariga qabul qilishda bolalarning yoshi, shuullanuvchilar soni, guruhlar soni turlicha berilgan. Masalan, 1982-yilda Yu.D.Jeleznyak, K.A.Shvets, N.V.Doiinskayalar muallifligida chop etilgan BSM dasturida 10, 11, 12 yoshli bolalar uchun dastlabki tayyorgarlikguruhlariga qabul qilish byicha myoriy test mezonlari berilgan. Guruhdagi shuullanuvchilar soni 15 kíshi, haflalik mashulotlar hajmi 8 soat, yillik mashu1otlar hajmi 416 soat miqdorida berilgan (14,15-jadvallar).
    
33. 
    I3-jadval
    
34. 
    
    

    	BSMga tanlov tkazishga mljaIlangan myoriy talablar (9-10 yosh)
    T/r	Testlar	A'lo Yaxshi ! Qoniqarli
    	Jismoniy livojlanisli
    	<3	lizbolalar
    l.	Tanauzunligi(sm)	156vayuqori		155-151		150-141
    2.	Tana vazni (kg)	rtacha		37-40
    3.	ngbilakkuchi(kg)	20vayuqori		19-16		15-13
    4.	Kkrakaylanasi(sm)	rtacha		66-68
    i			I bolalar
    1. 1 Tana uzunligi			153vavuqori		152-148		147-143
    2. jTanavazni			rtacha		38-42
    3. )O'ngbihkkuchi			65 va yuqori		64-59		58-52
    4. JKkrakavlanasi			rtacha		65-67
    Jismoniy rivojlnnish
    Qiz bolalar
    1.	30myugurish(sek)	5,6 va kam		5.7-6,1		6,2-6,6
    2.	5x6 m yugurish (sck)	12,4vakam		12,5-12,8		12.9-13,3
    3.	Archasimon yugurish (sek)	32,0 va kam		32,1-32,6		32,7-33,2
    4.	Joydanvertikalsakrash(sm)	37vayuqori		36-31		30-25
    5.	Tldirma lpni (1 kg) otish (m)	9,0vakp		8,9-7,0		6,9-5,0

35.