L. R. Ayrapetyans, A. A. Pulatov

z oiriigidan qafi nazar,
namoyon qilingan kuch tushuniladi. ^

3. Tezkor kuch (portlovchi kuch). Qisqa vaqt ichida katta
miqdordagi kuchning namoyon qilinishi tushuniladi.

Qarshiligi oshirilgan mashqlar kuchni rivojlantirishda asosiy vosita blib hisoblanadi. Bu vositalar ikki guruhga blinadi.

1. Tashqi qarshiliklarni yengish bilan bajariladigan mashqlar.
Odatda, tashqi qarshilik sifatida quyidagilardan foydalaniladi:
buyumlarning oirligi; sherikning qarshiligi; elastik buyumlarning
qarshiligi; tashqi muhit qarshiligi;

2. z vazni oirligini yengib bajariladigan mashqlar.

Oirlik ktarib bajariladigan mashqlar juda qulay blib, ular yordamida ham kichik, ham katta mushak guruhlariga ta’sir krsatish mumkin. Bu mashqlarni me’yorlash ham oson. Oirlik ktarib bajariladigan mashqlarda dastlabki holat yetakchi rolni ynaganligi sababli, bunga alohida tibor qaratish zarur bladi.

Chziluvchan va elastik buyumlar (prujinali espanderlar, rezinka) bilan bajariladigan mashqlarda harakatning oxiriga borib zriqishning ortibborishixarakterlidir.

z gavda oirligini yengish mashqlari, odatda, osilish vatayanish holatlaridaamalgaoshiriladi.

Kuch mashqlarining yuqorida keltirilgan tasnifî bilan bir qatorda, ularning saralab ta’sir etish darajasiga (umumiy va nisbatan ma’lum bir joyga ta’sir etishiga) kra, shuningdek, mushaklarning ishlash rejimiga kra, statik va dinamik, kuchlilik va tezkorlik-kuch, qarshiliklami yenguvchi va yon beruvchi mashqlarga blinishini ham e’tiborga olish kerak.

Agar shuullanuvchining kuchiga muntazam ravishda zr berilmasa, mushak kuchi smay qolishi, hatto kamayib ketishi ham mumkin.

Maksimal darajada zr berishni turli yllar bilan hosil qilish mumkin:

1. Chegaraga yaqin blmagan oirliklami (qarshiliklarni)
yengishni chegara darajasida kp marotaba takrorlash;

2. Tashqi qarshilikni chegara dàrajagacha oshirish (dinamik va
statik faoliyatlarda);

3. Qarshiliklarni chegara darajadagi tezlik bilan yengish.

122

Kuch sifatini rivojlantirishda foydalaniladigan namunaviy mashqlar

1. 
   Kaft va panjalarni sherikning qarshiligini yengib (yoki gantellar bilan)bukib-yozishmashqlari.
   
2. 
   Turli oirlikdagi tldirma tplarni iritish. Asosiy e’tibor ql harakatlarigaqaratiladi.
   
3. 
   Qllarga tayanib yotgan holda ulami bukib-yozish, yerdan uzib chapakchalishmashqlari
   

41. 
    4. Amortizatorli jihozlarni chzish bilan boradigan, tuzilishi
    byicha texnik usullarga xshash mashqtarni bajarish.
    
42. 
    5. Oirliklar (shtanga lappagi, gantellar, qum tldirilgan
    qopchalar) bilan gavdaning aylanma harakatli mashqlari.
    

6. 
   Shtangani kkrakka ktarib tirib-turish mashqlari.
   
7. 
   Shtangani yelkaga olib sakrashlar. Oirlik maksimalning 50% hajmida.
   

43. 
    8.Aramchibilansakrashlar.
    
44. 
    9. Joydan va yugurib kelib yuqoriga ilib qyilgan predmetga ql
    
45. 
    tekkizishyokiolish.
    
46. 
    10 Bir va ikki oyoqda uzunlikka sakrashlar.
    

11. 
    Tsiqlar ustidan kp sakrashlar.
    
12. 
    Chuqurlikka sakrashlar (42,43,44,45,46,47-rasmlar).
    

47. 
    
    
48. 
    42-rasm.
    
49. 
    123
    
50. 
    
    
51. 
    43-rasm.
    

52. 
    
    5. 
       
       
    
    
    

53. 
    45-rasm.
    
54. 
    124
    

55. 
    
    
56. 
    47-rasm. 10.3.3. Chaqqonliknitarbiyalash
    
57. 
    Chaqqonlik bir qancha krsatkichlar bilan aniqlanishi sababli yagonata’rifgaegaemas.
    
58. 
    Har qanday harakat biror bir aniq vazifani hal qilishga qaratilgan bladi: mumkin qadar balandroq sakrash; tpga zarba berish; tpni uzatish va boshqalar. Harakat vazifasining murakkabligi ketma-ket bajariladigan harakatlaming uyunligi bilan belgilanadi. Harakatlarning koordinatsion murakkabligichaqqonlikningbirinchi mezoni hisoblanadi.
    
59. 
    Agar harakat yetarli darajada aniq blsa, harakat vazifasi bajariladi. Harakatning aniqligi chaqqonlikning ikkinchi lchovi hisoblanadi.
    
60. 
    125
    
61. 
    Agar shuullanuvchi zi uchun yangi harakatlarni tezda bajara olsa, ushbu harakatlarni zlashtirib olishga kproq vaqt ketkazgan shuullanuvchiga nisbatan chaqqonroq hisoblanadi. Shuning uchun harakatlarni ziashtirib olishga sarflanadigan vaqt chaqqonlik krsatkichlaridan biri blishi mumkin. Yuqoridagilarni hisobga olib, chaqqonlikni yangi harakatlarni tezda zlashtirib olish, harakat faoliyatini tsatdan zgarayotgan sharoit talablariga muvoftq ravishda tezda qayta qurish qobiliyati deb atash mumkin bladi.
    
62. 
    Chaqqonlikni tarbiyalash koordinatsion jihatdan murakkab harakatlarni zlashtirib olish. harakat faoliyatini tsatdan zgargan sharoit talablariga muvofiq ravishda qayta qurish qobiliyatini tarbiyalashdan iborat. Bunda muvozanat saqlash, gaima-gal zr berish va bshashtirish harakatlarini tanlab takomillashtirish muhim ahamiyatgaega.
    
63. 
    Chaqqonlikni tarbiyalashning asosiy yli yangi xilma-xil harakat knikma va maiakalarini rganib olishdir. Bu harakat zaxiralarining ortib borishi va harakat analizatorining funksional imkoniyatlariga samarali ta’sir etadi. Yangi harakatlarga rgatishning uzluksiz bIishi tavsiya etiladi. Chunki shuullanuvchilar yangi harakatlarga muntazam rgatib borilmasa, harakatlarga rganish qobiliyati pasayib ketadi.
    
64. 
    Harakat faoliyatini tez va maqsadga muvofiq ravishda qayta qurish qobiliyati sifatidagi chaqqonlikni tarbiyalash uchun tsatdan zgargan sharoitdagi ta’sirlarga darhol javob berish bilan bogliq blgan mashqlar qllaniladi. Chaqqonlikni rivojlantirishga qaratilgan mashqtar nisbatan tez charchashga olib keladi. Ayni paytda esa bu mashqlarning bajarilishi mushaklarning nihoyatda aniq sezib turishini talab etadi va charchash sodir blganda kam samara beradi. Shuning uchun chaqqonlikni tarbiyalashda dam olish oraliqlari tIiq tiklanish uchun yetarli blishi lozim.
    
65. 
    Voleybolda muvozanat saqlash va uni tarbiyalashga alohida tibor qaratiladi.
    
66. 
    Muvozanat deganda gavdani turun bir holatda saqlash qobiliyati tushuniiadi. Voleybolda muvozanatni saqlash statik (deyarli harakatsiz muvozanat) va dinamik (harakat vaqtidagi muvozanat) blishi mumkin. Muvozanat funksiyasi qanchalik takomillashgan blsa, u muvozanatni shunchaiik tez tiklab oladi, unda tebranish amplitudasi shunchalik kichik bladi.
    
67. 
    Muvozanat saqlashni ikkita asosiy usul bilan yoMaga qvish mum-kin. Birinchisi muvozanat saqlash mashqlarini qllash, ya’ni muvozanat
    
68. 
    126
    
69. 
    saqlashni qiyinlashtiradigan sharoitlardagi mashqlar va holatlar. Ikkinchi yl muvozanat (vestibulyar va harakat muvozanati) yqolmasligini ta’minlovchi analizatorlarni tanlab takomillashtirishga asoslangan. Vestibular funksiyani takomillashtirish uchun tri chiziqli va burchakli tezlanishlar bilan bajariladigan mashqlardan foydalaniladi. Chaqqonliksifatini rivojlantirishda foydalaniladigan namunaviy mashqlar
    

1. 
   Bir va kp marotaba oldinga va orqaga umbaloq oshishlar. Xuddi shu mashq ayrim texnik usullarni bajargandan sng.
   
2. 
   Turgan joydan va yugurib kelib 180’, 270\ 380° ga burilib bir va kp marotaba sakrashlar. Burilishlar bilan turli texnik harakatlarni bajarish.
   
3. 
   Turli buyumlar orasidan va ustidan tib harakatlanishlar.
   
4. 
   Gimnastika kprikchasidan depsinib havoda turli harakatlarni bajaribsakrashlar.
   
5. 
   Tsiqlaroshaestafetalar.
   
6. 
   Turli signal va ta’sirlarga belgilangan harakatlar bilan javob berish. Signallar va ta’sirlar sekin-asta kpaytirib boriladi (48,49-rasmlar).
   

70. 
    .•V: .'. l.-_ '.-.<
    

71. 
    
    6. 
       
       
    
    __ ir_rt "-»> -JTJTJr^
    
72. 
    ^ZrTZ— «__, — -*. —. — •— -JV»J* — ^— "* ™
    
73. 
    48-rasm.
    

74. 
    
    7. 
       
       
    
    
    8. 
       
       
    
    
    9. 
       
       
    
    
    10. 
        _{-^^JL*'"""^-—-I}