22-andoza
«Psixologik tay y o rg a rlik »
mavzusi bo‘y ich a n a z o ra t savollari
1.
Psixologik tayyorgarlik tushunchasi nimani anglatadi?
2.
Qanday psixologik sifatlar mavjud va ulam ing qisqacha
mazmuni nim adan iborat?
3.
Voleybolga xos qanday psixologik sifatlam i bilasiz va ulam i
qanday tarbiyalash mumkin?
4.
M usobaqaoldi psixologik tayyorgarlik
mohiyati va m azmuni
nimalar bilan izohlanadi?
5.
Salbiy psixologik holatlam i bartaraf etish qanday am alga
oshiriladi?
M usobaqalarda jam oani muvaffaqiyatli ishtirok etish uchun murabbiy
(m urabbiylar)
avvaiam bor
o ‘z
o'yinchilarining
barcha
turdagi
im koniyatlaridan kelib chiqqan holda va boMajak raqib jam oalar
im koniyatlariga asoslangan holda strategik va taktik rejalar ishlab chiqadi.
U shbu rejalar mazmuni ja m o a a ’zolari (albatta o ‘yinchilarning o ‘yin
ixtisosligi - «amplua»ni e ’tiborga oigan holda) bilan muhokama - tahlil
qilinadi.
Jam oani boshqarísh m usobaqadan a w a l, m usobaqa jarayonida va
m usobaqadan keyingi vaqtlarda am alga oshiriladi.
Boshqarísh jarayoni uch y o ‘nalishda olib boriladi: strategik, tezkor va
joriy .
S tra te g ik b o sh q arísh — o ‘z jamoasi taktik modelini aniqlash,
o ‘zgartirishlar kiritish,
raqib jam oa o ‘yin
modelini
o‘yinchilarga
tanishtirish va ushbu m odelga qarshi taktik variantlam i q o llash kabi
jarayonlarní o‘z ichíga oladi. Bunda, albatta, m usobaqa o ‘tkazish joyi
xususiyatlari (maydondan tashqari bo‘shliq zonala kengligi, harorat
atm osfera bosimi, havo nam ligi va h.k.) e’tiborga olinadi.
B undan tashqari, rasm iy o ‘yinlam i musobaqa N izom ida ko‘rsatilgan
uchrashuv sikllari o‘rganiladi. M asalan, 3-1-2-1 - y a ’ni, uch o ‘yin kuni va
bir kun dam olish yoki 4-1-3-1 - y a ’ni, 4 kun o‘yin - 1 kun dam - 3 kun
o ‘y in - 1 kun dam (boshqacha sikllar ham boMishi m um kin) sikllariga
asoslangan holda «m ashg‘ulot» v a «dam olish» tartibini qo‘llash talab
qilinadi.
D am olish kunlari, albatta, «profilaktik» m ashg‘ulotlar o ‘tkazi!adi.
ish qobiliyatini tiklash vositalaridan unumli foydalanish choralari
qo'llaniladi.
T e z k o r b o sh q arísh — rasm iy o'yíndan oldin raqib jamoasi o ‘yin
m odeli (so‘nggi vaqtdagi o ‘yin natijalari) o ‘yinchilarga eslatiladi, qarshi
qo'llaniladigan taktik m odellar (usullar, taktik kom binatsiyalar xotirada
mukammaHashtiriladi). 0 ‘yindan oldin muhim k o ‘rsatm alar, maslahatlar
v a tavsiyalar beriladi. 0 ‘yinoldi «razminkasi» m azm uni, mohiyati va
y o 'n alish í belgilanadi, q o 'llan ilad i hamda boshqariladi.
0 ‘yinda asosiy zaxira tarkiblarini ishtirok etishi avvaldan tuzilgan
taktik reja asosida am alga oshiriladi. Raqib o'yinchilarning kuchli va zaif
tomonlari hisobga olinadi hamda ushbu om illardan samarali foydalanish
choralari ko‘riladi.
0*yin
davom ida, tanaffuslar
va
ba’zi
to‘xtalishlar
vaqtida
o ‘yinchi]arga m uhim ko‘rsatmalar berib boriladi. Ko‘rsatm alar so‘z yoki
imo-ishoralar bilan berílishi rnumkin.
Tezkor boshqarish samaradorligini ta ’minlashda uzatuvchi o ‘yinchi.
yetakchi (lider), jam oa sardori va m urabbiy o ‘rtasídag¡ uzviy aloqa m uhim
ahamiyat kasb etadi.
Joriy boshqarish nafaqat o ‘yin davom ida, balki butun m usobaqa
siklida «erta-yu kech» vaqtlarda am alga oshiriladi. Bunda jam oaning kun
tartibi, ovqatlanishi, ertalabki zaryadka, kechki uyqu, m adaniy-m aishiy
tadbirlar boshqarish va nazorat doirasiga kiritiladi.
Musobaqada ja m o a n i bo shq arish
Strategik boshqarish
Tezkor boshqarish
Musobaqaoldi jarayonini boshqarish
Salbiy musobaqaoldi holatlarini
bartaraf etish
Jangovar holatni hosil qilish
Maqsadli razminka berish
Maqsadli razminka berish
Aiitotrening mashqlarini aytishi
(ishontirish)
Autotrening mashqlarini aytishi
(ishontirish)
Musobaqa faoliyatini nazorat qilish
Vizual
Stenografik
Videotasvirga tushirish
kuzatuv
kuzatuv
KoTsatmalar berish
Musobaqaoldi
shaylantirish ko'rsatmasi
------
1
---------
Tanaffuslarda
va partiyalar oralig'ida
O yin davomida ko'rsatma
berish
Musobaqa natijalarl tahlili va baho
berish
Musobaqada jam oani boshqarish jarayoni quyidagi andoza bo‘yicha
ifodalanishi mumkin:
Jamoani boshqarish v a boshqaruv natijalari (shu jum ladan, o ‘yinlar
natijalari) muntazam tahlil qilinadi va o‘yinchilar ishtirokida barcha
kam chiliklar o ‘rganiladi h am da ulam i bartaraf etish choralari ko‘riladi.
Musobaqada jam o an i boshqarish turlari va tartibi 23-andozada aks
ettirilgan.
« M u so b aq alard a jam oani boshqarish»
m avzusi b o ‘yicha nazorat savollari
1. M usobaqalarda ja m o a n i boshqarish jarayoni qanday xususiyatlarga
ega?
2. Musobaqada jam o an i boshqarish tartibi, m azmuni va maqsadi
qanday om illar bilan izohlanadi?
3. Musobaqada jam o an i samarali boshqarish uchun qanday omiiiarga
asoslaniiadi?
4. Musobaqa oldidan, musobaqa davomida va musobaqa yakunida
jam oani boshqarish qanday m azm ungaega bo‘iadi?
FO Y D A LA N ILG A N VA TA V S IY A E T IL A D IG A N
A D A B IY O TLA R
1.
0 ‘zbekiston Respublikasining «T a’lim to ‘g ‘risida»gi Qonuni. —
T.: « 0 ‘zbekiston», 1 9 9 7 .-2 5 b.
2.
0 ‘zbekiston Respubükasi «Kadrlar tayyorlash milliy dasturi
to‘g‘risida»gi qonuni. -T .: « 0 ‘zbekiston», 1997. - 16 b.
3.
0 ‘zbekiston Respublikasining «Jism oniy tarbiya va sport
to ‘g ‘risida»gi Qonuni. -T .: 27-iyul, 2000.
4.
0 ‘zbekiston Respublikasi Prezidentining « 0 ‘zbekiston bolalar
sportini rivojlantirish jam g‘armasi faoliyatini takomillashtirish chora-
tadbirlari to‘g ‘risida»gi 29-avgust, 2004-yil 3481-son Farmoni.
5.
Айрапетьянц Л.Р., Годик M .A. Спортивные игры.
H
Монография. Т.: Ибн Сино, 1991. - 160 с.
6.
Айрапетьянц J1.P. Волейбол. // Учебник для высших
учебных заведений.T.: Zarqalam . 2006. - 240 с.
7.
Ayrapetyants L.R., Pulatov A.A., Isroilov Sh.X. Voleybol. //
Oliy o ‘quv yurtlari umumiy kurs talabalari uchun o ‘quv qo‘llanma.T.:
2009. - 77 b.
8.
Беляев A.B. Обучение технике игры в волейбол и её
совершенствование. //Методическое пособие. М.: Олимпия. Человек.,
2 0 0 8 .- 5 4 с.
9.
Бержо. Волейбол высшего уровня. // Автор перевода с
французского языка Ю.Б.Чесноков. М.: Олимпия. Человек, 2007. 31 с.
10.
Волков Л.П. Теория и методика детского и юношеского
спорта. Киев: Олимпийская литература, 2002. - 294 с.
11.
Гарипов А.Т., Клещев Ю .Ю ., Фомин Е.В. Скоростно
силовая подготовка юных волейболисток. // М етодические рекомен
дации. М.: ВФВ, 2009. - 45с.
12.
Годик М.А.Физическая
подготовка футболистов.
М .:
Терра-Спорт, 2006.-272 с.
13.
Ж елезняк
Ю.Д.,
Айрапетьянц
J1.P.,
Пименов
М .П .,
Кунянский В.А. Массовый волейбол (обучение, соревнования,
судейство). Т.: Ибн Сино, 1 9 9 4 .- 144 с.
14.
Ж елезняк Ю.Д., Петров П.К. О сновы научно-методической
деятельности в физической культуре и спорте. // Учеб. пособие для
студ. ВУЗов. М.: Академия, 2002. — 264 с.
15.
Ж елезняк Ю .Д., Кунянский В.A., Чачин A.B. Волейбол.
//М етодическое пособие по обучению игре. М.: Олимпия PRESS.
2 0 0 5 .- I l l с.
16.
Ж елезняк
Ю .Д.,
Чачин
A .B.,
Сыромятников
Ю.П.
Волейбол. //П рим ерны е программы для ДЮ СШ и СДЮ Ш ОР. М.:
Советский спорт, 2009. - 130 с.
17.
Isroilov Sh.X . Voleybol. //Olim piya zaxiralari talabalari uchun
o ‘quv qoMlanma. T .: T asvir, 2 0 0 8 .— 144 b.
18.
Q urbonova M .A ., Qosim ova M .U. Milliy va harakatli o ‘yinlar.
// Oliy o 4quv yurtlari um um iy kurs talabalari uchun o ‘quv qoMlanma.T.:
2009. - 67 b.
19.
Платонов
B.H.
Система
подготовки
спортсменов
в
Олимпийском спорте. Общ ая теория и её практические приложения.
Киев, Олимпийская литература, 2004. - 808 с.
20.
Pulatov
A .A .
Voleybolning rasmiy
qoidalari.
0 ‘zDJTl
nashriyot-matbaa bo‘limi. —T.: 2002. - 53 b.
21.
Pulatov A.A., Isroilov Sh.X.. Qurbanova M.A. Voleybol. // JTI
II kurs talabalari uchun ixtisoslik fanidan m a’ruza matnlari. -T .: 2003.
- 4 4 b.
22.
Pulatov A .A . Voleybol. //JTI I kurs talabalariga mo‘ljal!angan
m a’ruzalar to ‘plami. —T.: 2004. - 7 1 b .
23.
Pulatov A .A ., Israilov Sh.X. Voleybol nazariyasi va uslubiyati.
/ / 0 ‘quv qo'llanm a. - T .: 2007. - 148 b.
24.
Pulatov A .A ., Isroilov Sh.X., Qurbonova M.A., Qodirova M.A.
I—IV kurs talabalari bilan sem inar va uslubiy m ashg‘ulotlar o ‘tkazish
bo‘yicha uslubiy ishlanm alar (voleybol nazariyasi va uslubiyati bo‘yicha).
- Т . : 2 0 0 8 .- 7 8 b.
25.
Pulatov A.A. Yosh voleybolchilar tezkorlik-kuch sifatlarini
shakllantirish uslubiyati. // Uslubiy qoMlanma. -T .: 2 0 0 8 .- 3 8 b.
26.
Родионов A.B. Психофизическая тренировка. М.: ТОО Дар,
1 9 9 5 .- 6 4 с.
27.
Селуянов В.Н., Ш естаков М.П., Космина И.П. Научно-
методическая деятельность. // Учебник. М.: Физкультура и спорта,
2 0 0 5 .-2 87с.
28.
С портивны е игры: Техника, тактика, методика обучения.
//Учеб.
для
студ.
высш.
пед.
учеб.
заведений.
Под.
ред.
Ю .Д.Ж елезняка, Ю .М .П ортнова. М.: Академия, 2004. - 520 с.
29.
Холодов Ж .К . Теория и методика физического воспитания
и спорта. //У чебное пособие для студентов высших учебных
заведений, обучающихся по специальности “Физическая культура” .
М.: Академия, 2008. - 478 с.
30.
Хулио Веласко (Аргентина), Д аг Бил (СШ А), Ф илип Блен
(Франция), Д жузеппе Азарра (И талия). Современный волейбол.
//Тренировка. Управление. Тенденции. М .: ВФВ. 2008. - 31с.
31.
Чесноков Ю.Б. Техника игры. // Методический сборник.
М.: ВФВ. 2008. - 48 с.
32.
Ш найдер В.Ю. Методика обучения игре в волейбол. //
Пособие для ст-в фак-в физ-ры. М.: Олимпия. Человек. 2008. - 55 с.
33.
Ю нусова
Ю.М.
Теоретические
основы
физической
культуры и спорта. //Учебное пособие. Т.: 2005. - 260 с.
34.
Carmelo Pittera, Paolo Pedata, Paolo Pasqualoni. Paliavolo
dentro ¡1 movimento 2. San Marco di C orm ons. 2 0 1 0 .-6 8 5 p.
M U N D A R IJA
M U Q A D D IM A ........................................................................... 3
1.
« V O L E Y B O L N A Z A R IY A SI VA U S LU B IY A TI»
F A N IG A K I R I S H
........ 6
2.
V O L E Y B O L N I V U JU D G A K E L IS H I VA R IV O J-
LA N ISH T A R 1 X I
............ 12
2.1.
Voleybolni ilk b o r ixtiro q ilinishi
........ 12
2.2.
0 ‘zbekistonda
voleybolning
vujudga
kelishi
va
rivojlanish t a r i x i
........... 15
3.
Z A M O N A V IY
V O L E Y B O L N IN G
D O LZ A R B
M A S A L A L A R I
.. 30
4.
0 ‘Y IN T E X N IK A S I VA UNING T A S N IF I
.. 37
4.1.
Hujum texnikasi
.........38
4.1.1.
Holatlar va harakatlanish, dastlabki h o la tla r
.........38
4.1.2.
T o‘p u z a tis h
........ 40
4.1.3.
T o ‘p k i r i t is h
....... 44
4.1.4.
Hujum z a rb a la ri
........ 47
4.2.
Himoya te x n ik a s i................................................................ ........ 49
4.2.1.
T o‘pni qabul q i l is h
....... 49
4.2.2.
T o‘siq q o 'y i s h
.......52
5.
0 ‘YIN T A K T IK A S I VA UNING T A S N IF I
...54
5.1.
Hujum ta k tik a s i
....... 56
5.2.
Himoya ta k tik a s i
........62
6.
V O L E Y B O L T E X N IK A S IG A 0 ‘R G A T IS H
....69
6.1.
0 ‘rgatishning um um iy aso slari
....... 69
6.2.
Dastlabki o ‘rgatish v a uning m ohiyati
...........69
6.3.
0 ‘rgatish bosqichlari va uslublari
...........71
6.4.
0 ‘rgatish vositalari va trenirovka
.......... 73
6.5.
0 ‘rgatish va m ash g ‘ulotlar jarayonida q o ‘)laniladigan
texnik v o s ita la r
............83
7.
O 'Y IN T A K T IK A S IG A 0 ‘R G A T IS H
... 88
7.1.
Hujumda q o ‘llaniladigan yakka taktik harakatlarga
o ‘rg a tis h
88
7.2.
Hujumda ijro etiladigan guruhli taktik harakatlarga
o 'r g a tis h
90
7.3.
Hujumda qoM laniladigan jamoa taktik harakatiariga
o ‘rg a tis h
92
7.4.
Him oyada qo'llaniladigan yakka taktik harakatlarga
o ‘rg a tish ........................................................................... ............. 93
7.5.
Guruhli taktik harakatlarga o 'r g a tis h ..................................... 94
7.6.
Jam oa taktik harakatlariga o ‘rg a tis h ........................................95
8.
M U SO B A Q A Q O ID A L A R I VA UNI T A S H K IL
Q I L I S H .........................................................................................99
8.1.
M usobaqa qoidalarining vujudga kelishi va sh ak llan ish i.. 99
8.2.
O 'yinning mohiyati va m a z m u n i............................................. 101
8.3.
Hakam lar va hakamlik q il is h ........................................ ............103
9.
V O L E Y B O L DARSI VA U NI 0 ‘TK A Z ISH T A R -
T IB I............................................................................... ................ 107
9.1.
Darsning maqsadi va v a z ifa la ri................................................ 107
9.2.
Darsning tuzilishi va m a z m u n i..................................... ............108
9.3.
Darsni rejalashtirish va o ‘tkazish ta rtib i..................... ........... 109
10.
JIS M O N IY T A Y Y O R G A R L IK VA JIS M O N IY SI-
FA T L A R N I TA R B IY A LA SH U S L U B IY A T I
... 113
10.1.
Jismoniy tayyorgarlikning umumiy aso slari.......................... 113
10.2.
Jismoniy tayyorgarlikning vazifalari va m azm u ni................114
10.3.
Jismoniy tayyorgarlikning vositalari va u slublari....... ..........116
10.3.1. Tezkorlikni tarbiyalash................................................... ........... 117
10.3.2.
Kuch sifatini tarbiyalash ............................................... ............ 121
10.3.3. Chaqqonlikni tarbiyalash.............................................. .............125
10.3.4. Chidamkorlikni tarb iy alash .......................................................128
10.3.5.
Egiluvchanlikni tarbiyalash...................................................... 129
11.
V O LEY B O LD A - S T R A T E G IY A VA T A K T IK A ...... ..131
11.1.
Strategiya va taktika haqida tu sh u n ch a.................... .............. 131
11.2.
Strategik reja va sport ra z v e d k a si.............................. ............. 132
11.3.
0 ‘yinchiningo ‘yin ixtisosligi va jam oa taktikasini tuzish. 132
12.
M U SO B A Q A O T K A Z IS H N IN G IL M IY -T A S H K I-
L IY A S O S L A R I
..135
13.
V O L E Y B O L C H IL A R
S P O R T T R E N IR O V K A S I-
N IN G UM UM IY A S O S L A R I
...138
13.1.
«Sport» va «Sport trenirovkasi» haqida tu sh u n ch a
..138
13.2.
Sport trenirovkasini m aqsadi, vazifalari va m azm uni
.. 139
13.3.
Sport trenirovkasining prinsiplari, uslublari va v o sita la ri. 140
13.4.
Ish qobiliyatini tiklash va k u ch aytirish...................................146
14.
V O L E Y B O L C H IL A R TA Y Y O R LA SH JA R A Y O -
N IN I B O S H Q A R IS H
... 151
14.1.
Boshqaruv jarayoni haqida tu sh u n ch a...................... ............. 151
14.2.
Rejalashtirish va tayyorgarlik ja ra y o n i........................
152
14.3.
Pedagogik va tibbiy-biologik nazorat..........................
Í60
15.
V O L E Y B O L G A T A N L O V O T K A Z IS H ......................
164
16.
T U R L I Y O SH G U R U H L A R IG A M ANSUB V O L E Y -
B O L C H IL A R T A Y Y O R L A S H X U S U S IY A T L A R I...
172
17.
T E X N IK T A Y Y O R G A R L IK .............................................
178
18.
T A K T IK T A Y Y O R G A R L IK ...........................................
181
19.
JIS M O N IY T A Y Y O R G A R L IK .......................................
183
19.1.
M axsus kuchni riv o jla n tirish ..............................................
183
19.2.
S akrovchanlik............................. ................*........................
184
19.3.
M axsus te z k o rlik ..................................................................
188
19.4.
M axsus ch id am k o rlik ..........................................................
188
19.4.1.
M axsus c h a q q o n lik .............................................................
189
19.4.2.
M axsus e g ilu v ch a n lik .........................................................
189
20.
P S IX O L O G IK T A Y Y O R G A R L IK ................................
192
21.
M U SO B A Q A L A R D A JA M O A N I B O S H Q A R IS H ....
FO Y D A L A N IL G A N V A TAVSIYA ET IL A D IG A N
198
A D A B IY O T L A R ..................................................................
201
L.R. A Y R A PETY A N S, A.A. P U L A T O V
Do'stlaringiz bilan baham: |