L. N. Xalikova, U. R. Mavlonova

Uchinchi 
gurux 
uchun 
tarqatma 
material. 
Gettingem 
va 
Leypsig 
dorilfununlarining professori Vilgelm Georg Fridrix Rosher (1817-1894) 
Germaniyadagi tarixiy maktabning asoschisi hisoblanadi. 1843 yilda u «Tarixiy usul 
nuqtai nazaridan siyosiy iqtisod kursining qisqa asosla-ri» kitobini chiqardi. Iqtisodiy 
qonunlarning ob’ektivligini rad qilish bu ta’limotning o‘zagidir. V.Rosher ijtimoiy 
iqgisodiyotning umumiy qonuniyati yo‘q, balki faqat iqtisodiy omillar 
taraqqiyotininggina qonunlari bor, deb da’vo qilgan edi. Siyosiy iqtisod millat oldida 
burch tuyg‘usiga ega bo‘lgan ma’naviy fandir. V.Rosher siyosiy iqtisod predmetini 
ta’riflashda Listning tizimini to‘la-to‘kis qabul qilib olib, jamiyat asta-sekin 
rivojlanadi deb hisobladi va sinfiy kurash mavjudligini inkor etdi. Rosher urushning 
madxiyachisi edi, u urushni tabiiy holat deb hisobladi va Germaniyani mustamlakalar 
va ta’sir doiralarini bosib olishga chaqirdi. 
Rosher tarixiy fiziologik deb ataladigan usulni ishlab chiqqi. Bu usul 
kapitalizm taraqqiyetining prusscha yo‘lini, unga xos bo‘lgan feodal sarqitlarni 
ko‘klarga ko‘tarib maqtashdan, faktlarni to‘plashdan va shu faktlarni tarixiy 
o‘xshashliklar asosida izoxlashdan iborat. 
O‘zining nazariy qoidalarida Rosher qiymatni iste’mol qiymatidan (foydalilikdan) 
iborat deb bildi, kapital deganda unumli iste’mol uchun mo‘ljallangan har qanday 
mehnatni tushundi. J.V.Seyning ishlab chiqarishning uch omili nazariyasini V.Rosher 
tarixiy usul poziqiyalarida turib talqin etdi. Foydani kapitalistlar mehnatining natijasi 
14
 
A.Razzoqov va boshqalar. Iqtisodiy ta’limotlartarixi. Darsli. T.: Moliy
-
294-298b 

---

 
117 
deb e’lon qilib, daromadlarni taqsimlashda uyg‘unlik hukmronlik qiladi, tenglik esa 
ikqisodiy taraqqiyot omili bo‘lib xizmat etadi deb hisobladi. Iqtisodiy toifalarni talqin 
etishda Rosher aslida odamlarning buyumga bo‘lgan mu-nosabatini ko‘rdi. Garchi u 
klassik maktab qoidalarini o‘zgartirgan bo‘lsa ham, ammo rasman qali bu 
maktabning mero-si bilan aloqani uza olmagan edi. Uning izdoshlari va mas-
lakdoshlari undan ilgarilab ketishdi.