L. A. Djalilova

BOB. JISMONIY TARBIYA.VA OUMPIYA HARAKATI

TARIXI

50. 
    §. “Jismoniy tarbiya 'i a olirapiya harakati tarixi” faniga kirish.
    

Qailimgi davrtla jLsmoniy tarbiya
Jismoniy tarbiya va olimpAa harakati tarixi jahon xalqlari madaniy tarixining bir qismidir. Jtsmoniy tarbiya tarixi fani qadimgi zamondan to hozirgi kungacha bo'Igan davrlarda jismoniy tarbiya va sportni kelib chiqishu rivojlanishi va taraqqiy etishining umumiy qonunivatlarini o'rganadi.
Jismoniy tarbiya va olimpiya harakati tarixi tarixiy fanning mustaqil sohasi boiib, jismoniy tarbiya va sportga doir ilmiv bilim- laming muhim qismini o'zda mujassamlashtiradi. Jismoniy tarbiya va olirnpiya harakati tarixi jamiyat madaniyatining tarkibiy qismi sifatida uning vujudga kelishi va tarkib topishi haqida ma'lumotlar beradi.
Jismoniy tarbiya va olimpiya harakati tarixi fani qadim zamon- lardan boshlab, shu kungacha turli xalqlarda jismoniy tarbiya taraq- qiyotining umumiy qonuniyatlarini aniqlash va o'rganish bilan shu- g'ullanadi. Uning vazifasi turli tarixiy davrlarda jismoniy tarbiya na- zariyasi va amaliyoti, jismoniy tarbiya shakilari. usullari, vositaiari va kishilaming sport sohasidagi faoiiyatining tahlilini berishdan iborat.
Jismoniy tarbiya va olimpiya harakati tarixi to'rtta asosiy davrlarga bo'linadi:
dL Qadimgi dunyoda jismoniy tarbiya (miloddan avval VIII mingyillik - milodiy IV asr).
A O'rta asrlar davrida jismoniy tarbiya va sport (V- XVII asrlar).
i Yangi davrda jismoniy tarbiya va sport (XVIII - XIX asr oxiri).
■fc Eng yangi davrda jismoniy tarbiya va sport (XX asming boshlari - hozirgi kungacha).
Jismoniy tarbiya va olimpiya harakati tarixi fanini o'rganish manbalariga:


5

Vqadimgi jismoniy tarbiyaga oid arxeologik va etnografik manbalar;

>jismoniy tarbiya va sportga doir arxiv matcriallari, ilmiy kitoblar va boshqa yozma manbalar;
>jismoniy tarbiya va sportga oid tasviriy san'at asarlari. badiiy kitoblar. kino. foto, fonomateriallar;
> turli xalqlar jismoniy tarbiyasining rivojlanishi to'g'risidagi amaliy ma'lumotlar (sport yutuqlari. sport rekordlari);
>jismoniy tarbiya va sportga doir hukumat qonunlari. qaror va farmonlari. maxsus rasmiy hujjatlari kiradi.
O'zbekiston Respulikasining «Jismoniy tarbiva va sport to'g‘- risida»gi qonuni, «Ta'lim to‘g‘risida»gi qonun, “Kadrlar tayyorlash milliy dasturi”, jismoniy tarbiya va sportga oid Prezident farmonlari, Vazirlar Mahkamasining qarorlari ushbu fanni o‘rganishda eng asosiy manbalar hisoblanadi.
«Jismoniy tarbiya va olimpiya harakati tarixi» ixtisoslikka oid maxsus fan sifatida, miliiy qadriyatlar, ijtimoiy, madaniy taraqqiyot natijalari, mustaqiliik yillarida joriy etilgan qonunlar. qarorlar, far- monlar, nizomlar hamda 0‘zbekiston Respublikasi Birinchi Prezidenti I.A.Karimovning asarlarida asoslab berilgan g'oyalarga tayanadi. Ulami jismoniy madaniyat ijtimoiy-pedagogik jarayon sifatida o‘ziga metodologik asos qilib olgan.
Jismoniy tarbiya va olimpiya harakati tarixi fanining maqsadi - talabalarda jismoniy tarbiya va sportning turli tarixiy davrlarda ri- vojlanish qonuniyatlari, g‘oyalari, tizimlari, asosiy shakllari, usullari va vositalari to‘g'risidagi ilmiy-nazariy bilimlarni shakllantirishdir.
Fanning asosiy vazifalari - talabalarga jismoniy tarbiya va sport tarixini ilmiv-nazariy jihatdan tahlil qilish. jismoniy tarbiya usullari, shakllari. vositalari, sport sohasida erishilgan yutuqlar va eng ilg'or tajribalardan foydalanishni hamda O‘zbekistonda jismoniy tarbiya va sport tarixini o'rgatishdan iborat.
Jismoniy tarbiya va olimpiya harakati tarixi fanining muhim vazifasi jahon xalqlari jismoniy tarbiyasining xususiyatlarini o'rganish va uning rivojlanish yo‘IIarini aniqlashdir. Ijtimoiy fanlardan biri hisoblangan jismoniy tarbiya va olimpiya harakati tarixi fanining eng muhim vazifasi - boiajak jismoniy tarbiya va sport mutaxassislarini yuksak g‘oyaviylik, vatanga sadoqat, milliy iftixor va insonparvarlik ruhida tarbiyalashdir.


6




Mamlakatimizda barkamol avlodning ma'naviy va jismoniy rivojlanishini ta'niinlashda jismoniy tarbiya va sportning nazariv asoslarini oTganish muhim vazifalar qatoriga kiradi.
Jismoniy tarbiya va olimpiva harakati tarixi o'quv fanini o‘z- lashtirish jarayonida amalga oshiriladfgan masalalar doirasida talaba:

• 
  nazariy va amaliy mashg'ulotlarda jismoniy harakat, jismoniy tarbiyani paydo bo'lish davrlarini rivojlanish tarixi;
  
• 
  O'zbekistonda jismoniy tarbiva va sport harakatining rivoj- lantirish tarixi to'g'risidagi bilimlarni;
  
• 
  jismoniy tarbiya va sport tarixining asosiy davrlarini, rivoj- Iantirish qonuniyatlarini bilishi keraty,
  
• 
  fanni oTganishning tamoyiliarini. xalqaro sport va olimpiya harakati tarixini. uning rivojlanish bosqichlari va asosiy xususi- yatlarini to'g'ri aniqlash ko'nikmalariga ega bo'lishi kerak;
  
• 
  ilmiy nazariy jihatdan olingan bilimlarni tahlil qila olishi kerak;
  
• 
  amaliy mashg'uiotlarda mustaqil fikr vuritishni. mavzularga ijodiy yondashish malakalariga ega bo'lishi kerak;
  
• 
  fan bo‘yicha o‘zining fikr-mulohazalarini to'liq bayon etishi kerak.
  

Jismoniv tarbiya va olimpiya harakati tarixi fani o'quv rejasiga kiritilgan pedagogika, O'zbekiston tarixi, sotsiologiya, falsafa, tibbiy- biologik fanlar, tanlangan sport turi nazariyasi va usJubiyati fanlarj bilan uzviv aloqada o'qitiladi.
Jismoniy tarbiya va olimpiya harakati tarixi ijtimoiy fandir. Bu fan jismoniy tarbiya va sport sohasiga doir hodisalarga davr talabi asosida yondashadi, jismoniy tarbiya nazariyasi va amaliyotining xilma-xil shakli, uslub va vositaiarini turli bosqichlarda ochib beradi, ilg'or fikr va qarashlar. amaliv tajribalar to'g'risida ma'lumotlar beradi.
Jahon niiqyosidagi va O'zbekiston sharoitidagi jismoniy tarbiya va sport taraqqiyoti fanning mazmunini tashkil etadi. Bu fan sport turlari nazariyasi va uslubiyati, pedagogika tarixi. jismoniy tarbiya nazariyasi va uslubiyati hamda boshqa fanlar bilan uzviy bog'Iiq holda o'rganilmoqda va rivojlanmoqda.
Jismoniv tarbiya \a olimpiya harakati tarixi fanini o'rganishda mutaxassis olimlar RUsmoilov, Yu.S.Sholomitskiy, R.Abdumalikov, A.K.Akramov, H.A.Botirov, J. E.Eshnazarov va boshqalaming dars-


7




lik, o‘quv qo'ilaninalari, ilmiy-ommabop risolalaridan foydalaniladi. Ulaming asarlariga asosan insoniyat taraqqiyotining ilk davridan boshlab to hozirgi kungacha bo‘lgan jismoniy tarbiya tarixining ri- vojlanish yo'llarini o‘rganish mumkin. Sobiq Ittifoq davrida R.ls- moilov va Yu.Sholomitskiy ilk bor (1969) «0'zbekistonda tlzkultura terixi» o‘quv qo'llanmasini yaratgan. Unda qadimgi Markaziy Osiyo, jumladan, O'zbekiston hududida yashagan qadimgi ajdodlarimiz jismoniy tarbiyasi haqida qisqacha ma'lumotlar berilgan. 0‘zbekiston Respubiikasi mustaqiliikka erishgach yaratilgan ilk o'quv qo'IIan- malardan biri X.A.Botirov (1993) va A.K.Akramovlar tomonidan yozilgan (1997) «Jismoniy tarbiya va sport tarixi» o'quv qo'llanmasi hisoblanadi. Ushbu o‘quv qoMlanmada ajdodlarimiz jismoniy mada- niyati tarixi qisqa va umumiy tarzda yoritilgan.
R.Abdumalikov. J.E.Eshnazarov «Ajdodlar jismoniy madaniyati tarixini o‘rganish masalalari» (1993) o'quv qo'llanmasida esa fanning ayrim mavzulari yoritilgan. J.E.Eshnazarovning «Jismoniy madaniyat tarixi va boshqarish» (2008) darsligida jismoniy tarbiya tarixi hamda jismoniy tarbija va sportni boshqarish fanlarining asoslari mujassam ravishda ilk bor keng va atroflicha bayon etilgan.
E. Emazarovning "Olimpiada — jahon sporti bayrami” (2008) nomli ilmiy-ommabop kitobida xalqaro olimpiya harakati va O'zbe- kistonda zamonaviy sportning rivojlanish tarixiga doir ma'lumotlar olimpiya muzeyidagi ashyoviy dalillar asosida keng yoritilgan.
0‘zbekistonda jismoniy tarbiya va olimpiya harakati tarixi fanining ilmiy-nazariy asoslarini chuqur o'rganish maqsadida ishlan- gan o‘quv darslik deyarli yo'q.
Mazkur darslik mazmunida Djon Xom, Buyuk Britaniyadagi Lankashir Markaziy universitetining sport va sotsiologiya fakulteti professori va Garri Wennel, Buyuk Britaniyadagi Bedfordshird Ommaviy axborot vositalari fakulteti professori tomonidan yozilgan “Olimpiva o'yinlari konsepsiyasi” kitobidan barcha mavzularga oid ma'lumotlar olingan. “Olimpfya o'yinlari konsepsfyasi barcha masa- lalarga Olimpfya o 'yirdarining to'Iiq ijtimofy, madanfy, siyosiy va iqtisodiy kontekstini tadqiqot qilish yo 'li orqali javob beradi. Bu jaravon Olimpiya harakati tarixi, uni Yunonistonda vuzaga kelishi davridan boshlab, uni o ‘n to 'qqizinchi asrda yangitdan, juda idkan tadbir sifatidv jayta tikhmishi orqali kuzatiladi. "Olimpiya o 'ymlari konsepsfyasi' itobi o'quvchini Olimpfya o'yinlarini zamonavfy


8




tudqiq qilishdagi barcha asosfy, jumladan (fuyidagi mavzular: Olimpiya o\inluri va siyosat, milliy xarakter va intematsionalizm; soddaligi va adolatiigi; tanlanaliligi va tomoshabinligi bilan; shahar- dagi rivojlanishi, siyosfy tejamkorligi: tijorat jarayonlari; Olimpiya

0.