Kvant nazariyasi uchun 3 daqiqadan

Kvant shifrlash
Yozuv paydo bo‘lganidan buyon odamlar xat-
xabarlarni shifrlab jo‘natishga urinib keladilar. 
Oddiy xat xabarlarni shifrlash usullari va tizimlari 
tobora murakkablashib borgan bo‘lsa-da, lekin, oxir-
oqibat har qanday qiyin kodni ham aniqlash va 
maxfiy xabarni shifrdan yechish yo‘li baribir 
topilgan. Bu borada kvant fizikasi taqdim etayotgan 
va «bir martalik bloknot» deb nomlanadigan shifrlash 
usuli esa mutlaqo ishonchli va puxta shifrlash usuli 
deb ta’kidlanmoqda. Bunda, har bir harfning son 
qiymatiga qandaydir tasodifiy qo‘shiladi va natijada, 
bunday ishlov berilgan matn yakunda mutlaqo 
tasodifiy tartibdagi harf va belgilardan iborat bo‘lib 
qoladi. Bunday tasodifiy kodlangan matnni esa 
shifrdan yechish deyarli imkonsiz bo‘ladi va uni faqat 
kalitga ega bo‘lgan odamgina shifrdan ocha oladi. 
Lekin, bunday shifrlashning ham amaliy qo‘llashda 
muhim bir kamchiligi mavjud. Ya’ni uning kalitini 
shunchaki, oddiy josuslik (tintuv) bilan topib olish 
mumkin. Biroq, kvant fizikasida ushbu muammoning 
ham yechimi topilgan. Kvant shifrlashning eng 
ishonchli usulini olimlar Charlz Bennet va Jil Bassar 
ishlab chiqishgan bo‘lib, ularning texnologiyasida 
shifrga 
kalit 
sifatida, 
muayyan 
fotonlarning 
qutblanishi xossasidan foydalaniladi. Bu – kvant 
kriptografiyasining poydevori sanaladi. Shu tarzda 
ular, shifrlanganda tasodifiy sonlarning bir martalik 
(qayta 
takrorlanmas) 
ketma-ketligi 
bilan 
himoyalanadigan kriptografik shifrlash usuliga ega 
bo‘lishdi; lekin, ushbu kodni keraksiz odamlar 
qo‘liga tushib qolishining o‘zidan himoyalovchi 
texnik usul oddiyligicha qolavergani bois, ularda 
muayyan texnik qiyinchiliklar yuzaga kelgan. Shunga 
qaramay, mazkur usulning kelajagi porloq deya 
baholanmoqda. Chunki, kvant chigalligi, maxfiy 
xabarni jo‘natish paytida hali mavjud bo‘lmagan kalit 
bilan shifrlash imkonini beradi va bu kalit, faqat 
xabarni ochish paytida (u qachon ochilishidan qat’iy 
nazar!) ma’lum bo‘ladi. Odatda aynan tasodifiylik 
xossasi kvant chigalligidan amaliy foydalanish 
imkoniyatlarini cheklab qo‘yadi. Lekin, ushbu, kvant 
shifrlashi sohasida, aynan tasodifiylik – ishonchli va 
puxta kalit sifatida, maxfiy axborotni mukammal 
shifrlash imkonini bermoqda.