Курсовой проект

Magniy / Magnesium (Mg)

Atom raqami

12

Koʻrinishi

yengil, 

yumshoq, 

oqish-

kumush 

rang 

metall

Atom xossasi

Atom massasi

(

molyar massasi

)

24,305 

m. a. b.

 (

g

/

mol

)

Atom radiusi

160 

pm

Ionlashish energiyasi

(birinchi elektron)

737,3 

(7,64) 

kJ

/

mol

 (

eV

)

Elektron konfiguratsiyasi

[Ne] 3s

2

Kimyoviy xossalari

Kovalentlik radiusi

136 

pm

Ion radiusi

66 (+2e) 

pm

Elektrmanfiylik

(poling boʻyicha)

1,31

Elektrod potensiali

−2,37 В

Oksidlanish darajasi

2

Termodinamik xossalari

Zichlik

1,738 

g

/

sm

³

Solishtirma issiqlik sigʻimi

1,025 

J

/

(

K·mol

)

BIOXIMIYA

4

---

Magniy haqida

 

Magnezium nima?

 

Magniy,  1,7  g  /  sm3  (106.13  lb  /  ft  3  )  zichligi  bo'lgan  alyuminiyga 

qaraganda  1/3  engil  bo'lgan  keng  tarqalgan  ishlatiladigan  tizimli 

materiallarning  engilidir.

 

Yer  qobig'ining  8-nchisining  eng  ko'p 

elementi,  ammo  u  boshqa  elementlarga  osonlik  bilan  bog'langanligi 

sababli,  uning  sof   shaklida  juda  kam  uchraydi.

 

Birinchi  bo'lib  1808 

yilda  Sir  Humphrey  Devy  tomonidan  ishlab  chiqarilgan  va  sanoat 

ishlab  chiqarish  1886  yilda  Germaniyada  boshlangan  edi.

 

Magniy 

birinchi  bo'lib,  Thessaloniki  (Yunoniston)  Magnesia  deb  ataladi.

 

Javhara  bu  joydan  o'z  ismini  oldi  va  u  erda  katta  miqdorda  mavjud 

bo'lishi mumkin.

 

  

Magniy qaerda topildi?

 

Global miqyosda ishlab chiqariladigan magniy magnezium magnimoz 

karbonat shaklida dolomit va magnezit kabi tabiiy minerallardan kelib 

chiqadi.

 

Bundan tashqari, magniy xlorid shaklidagi elementning 0,13 

foizini va tuz ko'llaridagi sho'r suzgichlarda yoki er osti mineral tuzli 

Issiqlik oʻtkazuvchanlik

156 

Vt

/

(

m·K

)

Erish harorati

922 

K

Erish issiqligi

9,20 

kJ

/

mol

Qaynash harorati

1 363 

K

Qaynash issiqligi

131,8 

kJ

/

mol

Molyar hajm

14,0 

sm

³/

mol

Kristall panjarasi

Panjara tuzilishi

geksagonal

Panjara davri

3,210 

Å

Panjara/atom nisbati

1,624

Debye harorati

318,00 

K

BIOXIMIYA

5

---

konlarini o'z ichiga olgan dengiz suvida ham topish mumkin.

 

Magniy, 

elektrodizitsiya jarayoni yoki issiqlik qisqarishi, shu jumladan eng ko'p 

ishlatiladigan Pidgeon jarayonida qo'llaniladigan turli xil usullar bilan 

ishlab chiqarilishi mumkin.

 

Elektrolitik jarayon eritilgan magnezium xloridning elektrolitini 655 ° 

C dan 720 ° C gacha bo'lgan eritma magniy va xlor ishlab chiqaradi.

 

Magniy xlorid quyosh bug'lanishi va kimyoviy muolajalar yoki qattiq 

karnallitdan  (KCl.MgCl2  .6H  2  0)  quritilgan  sho'r  quyqalardan 

quritiladi.

 

Metall  kerak  bo'lgandan  keyinchalik  qayta  ishlash  uchun 

ingotlarga  quyiladi  va  xlor  polimerlarni  ishlab  chiqarish  uchun 

ishlatilishi mumkin (masalan, PVX).

 

Termizni  qisqartirish  usulida  kaltsiylangan  magnezium  tarkibidagi 

ma'danlar  (magnezit  va  dolomit)  nozik  kukunga  bo'linadi  va 

kamaytirish  agentlari  va  katalizator  moddasi  bilan  aralashtiriladi.

 

Aralash 1200 ° C gacha magniy bug'lari ishlab chiqaradigan vakuum 

kamerada qizdirilsa, keyinchalik kristallarga aylanadi.

 

Keyin kristalllar 

eritiladi,  tozalanadi  va  keyinchalik  qayta  ishlash  uchun  ingotlarga 

quyiladi.

 

Ferrosilikonni katalizator sifatida CaF2 va ferrosilikondan foydalangan 

Pidgeon jarayoni magniy ishlab chiqarish uchun juda ko'p ishlatiladi, 

chunki  uning  faoliyati  nisbatan  oson,  ko'p  tomonlama  va  kapital 

xarajatlarining  kamligi  bilan  bog'liq.

 

Gorizontal  retortlardan 

foydalanadigan  an'anaviy  jarayon  energiya  iste'molida  yuqori  va 

samaradorligi  past;

 

ammo  yanada  zamonaviy  vertikal  dizaynlar 

yanada  samaralidir.

 

Gorizontal  jarayonda  magnezium,  odatda,  bir 

o'choq  tashqarisidagi  bir  kondanseradan  yig'iladi.

 

Oliy  safsar 

magnezium kondanserdan olinishi mumkin, chunki magniyda bo'lishi 

mumkin  bo'lgan  aralashmalarning  bug  'bosimi  retort  sharoitida  past 

bo'ladi.

 

Magniyning  eng  yirik  ishlab  chiqaruvchilari  -  Xitoy,  AQSh,  Isroil, 

Braziliya,  Rossiya,  Qozog'iston  va  Turkiya.

 

Malayziya,  Janubiy 

Koreya  va  Eronda  yangi  zavodlar  barpo  etildi  va  Avstraliya  va 

Kanadada kelgusidagi faoliyat uchun pilot zavodlar qurildi.

 

Magniy foydalanishning afzalliklari

 

Magniy  va  uning  qotishmalaridan  foydalanishning  ko'pgina 

afzalliklari  mavjud.

 

Barcha  savdo  quyqa  qotishmalarining  eng  past 

zichligi bilan magniy alyuminiyga nisbatan 33 foizga, po'latdan 75 foiz 

engilroq.

 

Past  zichlikka  qaramasdan,  magniy  alyuminiylari 

BIOXIMIYA

6

---

alyuminiyga  nisbatan  og'irlik  nisbatiga  o'xshash  kuchga  ega.

 

Magniy 

va  uning  qotishmalarining  yuqori  vibratsiyasini  yo'qotish  qobiliyati 

ham  yuqori  tezlikda  qo'llanilishi  uchun  juda  yaxshi  tanlovdir.

 

Elektromagnit parazitlarni kamaytirish - magnezium moddasi sifatida 

taqdim  etishi  mumkin  bo'lgan  boshqa  kerakli  sifat.

 

Borayotgan  atrof  

muhitni  tobora  ortib  borayotgan  dunyoda,  butunlay  qayta 

ishlanadigan va metallning keng miqdordagi mavjudligi ham uni mos 

tanlash imkonini beradi. 

Foydasi

: organizmda oqsil va uglevod almashinuvini nazorat qiladi, 

xolesterinni kamaytiradi, asabni tinchlantirib, og`riqlarni bartaraf  

etadi. 

Kunlik miqdori: 1-12 yosh va undan katta bolalar uchun kunlik 

miqdori 

600-1700

 mg.ni tashkil etishi mumkin. 

Me`yordan oshsa: ko`ngil aynishi, jizzakilik, qorin sohasida og`riq 

kabi holatlar kuzatilishi mumkin. 

Muhim! Magniy kalsiy va temir moddalari bilan bir vaqtda qabul 

qilinmaydi. Qolgan vitamin va mikroelementlar bilan esa miqdori 

nazorat qilinganda zararli ta`siri kuzatilmagan. 

Profilaktika: taomnomaga yormalar, dukkakli o`simliklar, yong`oq, 

bodom, salat bargi, banan kabi maµsulotlarni asta-sekin qo`shib 

borsangiz va tartibini nazorat qilsangiz, magniy etishmovchiligi 

yuzaga kelmaydi. 

Dorixonalarda: shifokor ko`rsatmasiga ko`ra Magne V6 (6 oygacha 

bo`lgan bolaga 4/1, yoshidan oshganlar uchun esa 0,5 tadan 1 mahal) 

preparati tavsiya etiladi. 

Inson salomatligida magniyning ahamiyati katta. Uning ko‘p qismi 

suyak to‘qimalari tarkibida bo‘ladi. Qon plazmasida, eritrotsitlar va 

yumshoq to‘qima tarkibida bu element asosan ionlashgan holda 

uchraydi. 

Shuningdek, uning ko‘pgina qismi yana oqsillar, ayniqsa ferment 

oqsillari bilan bog‘langan. Agar hayvonlar magniy tuzlari bo‘lmagan 

ozuqa bilan boqilsa, ularning yurak faoliyati buzilib,  ya’ni tirishish 

kasalligiga uchrab nobud bo‘ladi. Maboda, qonga ko‘p miqdorda 

magniy tuzlari yuborilsa, kishiningboshi aylanadi, bu holat magnezial 

narkoz deb ataladi. 

BIOXIMIYA

7

---

Magniy qon tomirlarini kengaytiruvchi, ichak peristaltikasini 

stimullovchi, o‘t ajralishini ko‘paytiruvchi xususiyatga ega. Magniy 

birikmalari – magniy sulfat, magniy karbonat, magniy tiosulfat kabilar 

dori vositasi sifatida ishlatiladi. Ichak qon tomirlari devorlarida, yurak 

va suyak muskullarida magniy yetishmasa, ularda kalsiy ko‘payishi 

tajribalarda aniqlangan. 

Kishi organizmining magniyga bo‘lgan extiyoji asosan oziq-ovqat 

mahsulotlari hisobiga qondiriladi. Ayniqsa, homiladorlar  va emizikli 

ayollar organizmining magniyga bo‘lgan ehtiyoji kuchli. Katta 

yoshdagi kishilar bir kunda 500 mg, homiladorlar 925 mg, emizikli 

ayollar 1250 mg, 3 yashargacha bolalar 140 mg, 14-17 yashargacha 

bolalar 530 mg magniy iste’mol qilishlari lozim. 

 Oziq – ovqat mahsulotlaridan loviya, suli, grechka yormasida, 

no‘xatda va boshqa dukkakli mahsulotlarda magniy ko‘p bo‘ladi. 

Go‘sht va sut mahsulotlarida esa magniy kam. 

MAGNIY YETISHMAGANDA... 

Inson organizmda magniy yetishmasa ishtaha yo‘qolib, tana harorati 

pasayadi, ruhiy siqilish, asabiylik hamda tomirlar tortishishi ro‘y 

beradi. Bu mikroelementning kamligi, ayni chog‘da, uyqusizlik, bosh 

og‘rig‘i, qorin damlashi, erta qartayish, kamqonlik va asab bilan 

bog‘liq muammolarga ham sabab bo‘ladi. 

Magniyning yetishmasligi yurak-qon tomir tizimi ishiga ta’sir 

ko‘rsatadi. Aynan magniy yurak ritmining buzilish xavfini 

kamaytiradi, lipidlar almashinuvini yaxshilaydi, tomirlarda qon 

ivishining oldini oladi. Bundan tashqari, yurak va qon tomirlar ishini 

me’yorga solib turadi. 

Organizmda magniyga ehtiyoj ortishi ko‘p hollarda noto‘g‘ri va 

samarasiz ovqatlanish tufayli kelib chiqadi. Magniy o‘simliklarga 

yashil tus beruvchi xlorofillning tarkibiy qismlaridan biri bo‘lib, 

qo‘shimcha ravishda ishlov berilmagan har qanday o‘simlikdan 

tayyorlangan taomda u mavjud. Masalan, yong‘oqlar, dukkaklilar, 

ishlov berilmagan boshoqli o‘simliklar, shuningdek, ko‘katlar, ismaloq, 

soya, no‘xat, dengiz mahsulotlari, mol go‘shti mazkur 

mikroelementning asosiy manbaidir. Qattiq suvda ham yumshoq 

suvga qaraganda magniy ko‘p. 

BIOXIMIYA

8

---

Biz hozirgi paytda a’zoi badanimiz uchun zarur bo‘lgan magniy 

miqdorining hammasini suv va taomlar orqali ololmaymiz. Demak, 

bunda darmondorilar yordam beradi. Agar magniy yetishmasligi bilan 

bog‘liq muammolar yuzaga kelsa, shifokor tomonidan maxsus dori 

preparatlari tavsiya qilinadi. Katta yoshdagi erkak va ayollar bir 

kunda o‘z vaznining har bir kilogrammiga taxminan 4,5 mg. 

miqdorida magniy qabul qilishi lozim. Homiladorlik va bola emizish 

davrida bu miqdor oshadi. 15 yoshgacha bo‘lgan bolalarning suyaklari 

yaxshi rivojlanishi uchun ular kattalarga nisbatan ko‘proq — har bir 

kilogramm vazniga 6 mg. miqdorida magniy qabul qilishi darkor. 

Shuni unutmaslik kerakki, organizmga kaltsiy qanchalik zarur bo‘lsa, 

magniy ham shu qadar zarur. Ya’ni magniy kamaysa kaltsiy ham 

kamayadi yoki kaltsiy kamaysa magniy ham kamayadi. Shu sababli 

ularning nisbati o‘zaro teng muvozanatda bo‘lishi lozim. Kaltsiy tish 

va suyaklar, to‘qimalar, asab tizimi, qon harakati va immun tizimi 

me’yorida ishlashi uchun zarur. 

Magniy yetishmasligi ko‘p xastaliklarga, shu jumladan, biriktiruvchi 

hujayralarning kuchsizlanishi kabi og‘ir kasalliklarga ham olib kelishi 

mumkin. Organizmda magniyning yetarli darajada bo‘lishini 

ta’minlash uzoq umr ko‘rish va hamisha bardam, tetik bo‘lish 

kafolatidir. Mushaklarga ko‘p kuch tushganda ham kaltsiy va 

magniyning to‘g‘ri muvozanatdagi miqdori zarur bo‘ladi. Magniy 

organizmga tez singadi va suyaklarda kaltsiyni yaxshi saqlab turadi, 

uning badandan chiqib ketishiga imkon bermaydi. Qo‘shimcha 

ravishda qabul qilingan magniy organizmda kaltsiyni samarali tarzda 

saqlaydi. Venaning varikoz kasalligi, uzoqni yaxshi ko‘rolmaslik, grija 

(churra tushish), umurtqaning qiyshayishi, biriktiruvchi hujayralarning 

kuchsizligi magniy yetishmovchiligi bilan bog‘liqdir. 

Magniy ismaloqda, shuningdek, sarsabil deb ataluvchi ko‘p yillik 

sabzavotda, bug‘doy kepagi, yong‘oq, kungaboqar pistasida, loviya, 

ko‘k olma va salatlarda, achchiq bo‘lmagan ko‘k qalampirda ko‘p. 

Tarkibida magniy bor mahsulotlar (100 gramida mg. miqdorida): 

Bug‘doy kepagida —      611 

Oshqovoq urug‘ida —    534 

Kunjut urug‘ida —          351 

Bodomda —          304 

Kedr yong‘og‘ida — 234 

Yer yong‘oqda — 185 

BIOXIMIYA

9

---

Yong‘oqda —       169 

Ismaloqda — 87 

Loviyada —          63 

Quritilgan xurmoda — 59 

Kungaboqar pistasida — 58

BIOXIMIYA

10