Хромопротеидлар хужайраларини нафас олишда секрет ва инкретлар (ут суюклиги, серотонин, куёш нурига таъсирчанликда (меланин), темирни туплашда (ферритин), витаминлар алмашинувида иштирок этади.
ГЕМОГЛОБИНОГЕН ПИГМЕНТЛАР
Гемоглобин хромопротеид –простатик кисми гем ва оксил - глобиндан таркиб топган. Патологик шароитларда - гемолиз махаллий (кон стази сохасида) ёки умумий, яъни бутун кон томирлар шохобчасида булиши мумкин.
а) гемосидерин – гемоглобиндан оксил гурухини ажраб чикишидан хосил булади, хосил булган темир гидроксиди хужайра мукопротеидлари билан бирикади.
Гемосидерин хар доим хужайра ичида хосил булади, у кунгир рангдаги, аморф, дагал донача, купинча макрофагларни цитоплазмасида, кам холларда улар емирилганда хужайрадан ташкарида эркин холда ётади. Гемосидеринни утириши махаллий ва умумий характерда булади. Гемосидеринни хамма аъзоларда умумий утиришини – гемосидероз дейилади ва у эритроцитларни кучайган емирилиши билан борувчи бир катор касалликларда кузатилади: - гемолитик сариклик, ёмон сифатли пернициоз анемия, кайталама терлама, сепсис, мос келмайдиган гурухли кон куйилганда, интоксикациялар ва б.
Бунда гемосидерин куп микдорда талок ва суяк кумиги, жигар хужайраларида, Купфер хужайраларида, буйракни бурмали каналчалари эпителийсида ва б. аъзоларда тупланади, уларга зангсимон кунгир ранг беради (гемосидероз). Гемосидеринни махаллий тупланиши кон куйилиш учогидаги эритроцитларни емирилиши билан боглик булиб, гемосидерин кон куйилиши учогини чекка кисмида топилади (кислород бор шароитда). Гемосидерин кон куйилишларидан сунг биринчи 2-6 соатда юзага келади.
б) Гематоидин - саргимтир жигарранг рангли кристалдир, гемолиздан 5 -10 кун утганидан сунг хужайра ичида хосил булади, темир сакламайди. Уни эски гематомалар тубида, инфарктларда аникланиши конунийдир. Гематоксилин билан буялганида корамтир ёки занггори - саргиш рангда буялади. Баъзан буларни атрофида, ёт тана гигант хужайралари учрайди.
в) Гемомеланин ёки безгак пигменти безгак плазмодиялари таъсири остида эритроцитларда хосил булади. Кимёвий томондан гемомеланин гематинга якин булиб, темир саклайди. Плазмодий билан шикастланган эритроцитлар емирилади ва гемомеланин кора кунгир дона куринишида плазмада сузиб юради, талок, жигар, суяк, кумиги РЭС хужайралари томонидан тутиб олинади. Макроскопик гемомеланинни утириши аъзога корамтир кулранг, тус беради.
г). Гематин ёки гемохромоген – оксигемоглобинни гидролизда хосил булади, масалан, меъда ширасини ферментлари ва кислоталари таъсири остида. Шунинг учун гематин хлорид хосил булиши хисобига меъдани геморрагик эрозиялари ва яралари кулранг-корамтир рангга эга булади.
д). Гематопорфирин - нормада оз микдорда конда ва сийдикда булади, меланинни антогонисти ролини уйнаб, терини нурларга асосан ультрабинафша нурларга сезгирлигини кучайтиради (кургошиндан захарланишида, пеллаграда) кейинчалик терини атрофияси ва депигментациясини келтириб чикарувчи яллигланиши жараёнлари юзага келади.
е) Билирубин ва ут пигментлари алмашинувини бузилиши. Билирубин жигарда, талокда, суяк кумигида, лимфа тугунларида, РЭС хужайраларида хосил булади. Билирубин алмашинувини бузилиши уни хосил булиши ва чикарилишига тегишли булади.
Конда билирубинни купайиши (билирубинемия) тери юзасини, шиллик каватни ва аъзоларни рангига мос булиб, сариклик деб аталади. Буялиш даражаси окимтир - саргишдан то саргимтир – зангори, зафарон саргимтир ранггача булади. Келиб чикиш механизми буйича: 1) гемолитик сариклик 2) паренхиматоз сариклик 3) механик сарикликлар булади
Do'stlaringiz bilan baham: |