Kurs jumíSÍ "Jazba tańbalar"

Jumıstıń ilimiy jańalıǵı. Qaraqalpaq álipbesin, ózbek álipbesin hám qaraqalpaq jazıwı hám onıń tariyxın tereńirek úyreniw.
Jumıstıń qurılısı. Jumıs kirisiw, tiykarǵı bólim eki bap, juwmaq hám paydalanılǵan ádebiyatlardıń diziminen ibarat.
Temanıń izertleniwi
“Jańa Ózbekstan – mektep bosaǵasınan, tálim-tárbiya sistemasınan baslanadı” degen ideya tiykarında keń kólemli ózgerislerdi ámelge asıramız.
“Jas áwladqa baqsha, mektep hám joqarı oqıw ornında jaqsı tálim-tárbiya beriwdi jolǵa qoyamız, olar fizikalıq hám ruwxıy salamat watanpárwar insanlar bolıp úlkeyiwi ushın bárshe kúsh hám imkaniyatlarımızdı ayamaymız.
Jas áwladtı hár tárepleme bárkamal etip kámalǵa jetkiziw ushın sarıp qılınǵan qárejet jámiyetke on, júz ese kóp payda keltiredi”¹ – degen edi Prezidentimiz Sh.M.Mirziyoyev. Prezidentimiz jaslarǵa bilimlendiriw tarawında júdá kóp qolaylıqlar jaratıp bergen. Biz jaslardıń tiykarǵı wazıypası – usı imkaniyatlardan aqılǵa muwapıq durıs paydalana biliwimiz kerek.
Bizge málim bolǵanınday til - eń aldı menen adamlar ortasındaǵı oǵada áhmiyetli óz ara qarım-qatnas jasaw quralı. Tilsiz xalıqtıń, ulıwma adamzat jámiyetiniń ómir súriwi múmkin emes. Til bar jerde ǵana insan jámiyeti jasaydı. Oylaw qábiletine iye bolǵan sanalı turmıs keshiriwshi insan bir-biri menen óz ara ortaq bolǵan tili arqalı túsinisip, pikir alısadı. Jámiyetlik qubılıs bolıp sanalatuǵın til jeke adamnıń sóylew aǵzalarınıń xızmeti arqalı ǵana júzege shıǵatuǵınlıǵın biliw kerek. Házirgi dúnya tilleri uzaq dáwirler dawamında ózleriniń tariyxıy rawajlanıw barısında oǵada kóp túrli waqıyalardı basınan keshire otırıp, usınday qálpine kelip jetken.
Til qatnas quralı, oydı júzege shıǵarıwshı tańbalar sisteması sıpatında til biliminen basqa da kóplegen ilimler tárepinen izertlenedi.
Til adamlar qatnasınıń hám baylanısınıń eń áhmiyetli quralı. Ol oydı qáliplestiredi hám júzege shıǵaradı. Til arqalı hám tilsiz qarım-qatnas jasaw tek adamǵa ǵana tán qásiyet bolsa, al tilsiz qatnas jasaw barlıq maqluqlarǵa tán qásiyet bolıp tabıladı. Adamlardıń til arqalı pikir alısıw, birin-biri túsinisiwi, qarım-qatnas jasawı menen haywanlardıń tuwma instinkti arqalı qarım-qatnas jasawı ortasında uqsaslıqlardıń bolatuǵınlıǵın biykarlawǵa bolmaydı. Til arqalı xabarlawdıń mazmunı sheksiz keń hám kóp túrli. Adamnıń biliwi, ózin qorshaǵan dúnyanı tanıwı qanshelli sheksiz bolsa, til arqalı xabarlawdıń mazmunı da sonday sheksiz boladı. Pikir alısıw, sóylesiw arqalı qarım-qatnas jasaw seslik tilge táń qásiyet bolıwı menen birge soǵan usaǵan xızmetti atqara alatuǵın basqa da qurallardıń bolatuǵının moyınlaw kerek. Biraq qosımsha til qurallarınıń hesh qaysısı seslik tildiń ornın tolıq basa almaydı.
Jazba tańbalar hám olardıń túrleri boyınsha maǵlıwmatlardı A. Dáwletovtıń "Til bilimi tiykarları" miynetinde ushıratamız. Jáne de jazba tańbalar boyınsha internet saytları tiykarında maǵlıwmatlar alsaq boladı. Qaraqalpaq tiliniń imla sózlikleri tiykarında qaraqalpaq álipbesine kirgizilgen qosımsha hám ózgerislerdi bilip alsaq boladı.
Ulıwma aytqanda jazba tańbalar hám olardıń túrleri, jazıw quralları, álipbe, ayırım eski álipbelerdiń tariyxı, qaraqalpaq hám ózbek jazıwları hám olardıń tariyxı haqqında úyrenemiz.