Kurs jumíSÍ "Jazba tańbalar"

1.1. Jazıw hám onıń awızeki sóylew tiline qatnası
Adamlar ortasında qarım-qatnas jasaw xızmetin atqaratuǵın til eki túrli jol menen júzege shıǵadı hám eki túrli kóriniske ye boladı: awızeki hám jazba. Ádette, tábiyiy jaǵdayda adamlardıń pikir alısıwı awızeki túrde iske asadı. Tildiń barlıq nızamlılıqları usı janlı sóylew tilinde kórinedi. Sonıń menen birge, adamlar ortasında qarım-qatnas jasawdıń awızeki sóylewden sońǵı eń áhmiyetli quralı jazba til bolıp tabıladı.
Jazba til awızeki sóylew tilinen ádewir keyin payda bolǵanlıǵı sózsiz. Adamzat tiliniń payda bolıwı degennen biz mudamı sóylew tiliniń payda bolıwın túsinemiz. Jazba til, álbette, jazıwdıń payda bolıwı menen qáliplesti. Jazıw til arqalı ańlanatuǵın oy-pikirdi, birinshiden, uzaq waqıtlar dawamında saqlaw maqsetinde, ekinshiden, qálegen alıslıqlarǵa jetkeriw maqsetinde payda bolǵan. Tildiń óziniń payda bolıwı sıyaqlı jazıwdıń payda bolıwı da zárúrlikten kelip shıqtı. Áyyemgi dáwirlerden baslap-aq adamlar jazıwdan óz oy-pikirlerin basqa qáwimlerge yamasa dawıs jetpeytuǵın aralıqtaǵı adamlarǵa jetkeriw ushın, sonday-aq ózinen sońǵı áwladlarǵa miyras qaldırıw maqetinde paydalanǵan.
Jazıwdıń payda bolıwı adamzat jámiyetiniń rawajlanıwınıń oǵada ullı tabısı bolıp tabıladı. Jámiyettiń rawajlanıwı menen jazıw kem-kem jetilisip rawajlanıp baradı, jazıwdıń jańa túrleri payda boldı hám atqaratuǵın xızmeti úlkeyip, jumsalıw sferası keńeyip bardı.
Jazıw arqalı awızeki sóylewdegi ayırım kemshilikler saplastırıladı. Awızsha sóylewdiń baslı kemshiligi onıń waqıt hám kemshilik jaǵınan shekleniwshiligi bolıp tabıladı. Texnikalıq qurallardı esapqa almaǵanda awızsha sóylew sóylewshiden málim dárejedegi qashıqlıqta turǵan adamlarǵa ǵana qollanıladı. Al waqıtlıq jaqtan tek sóylew momentinde ǵana awızsha sóylew qatnas quralı xızmetin atqara aladı. Awızdan shıqqan sózdi qaytarıp alıwǵa bolmaydı. Jazıwdıń payda bolıwı menen tildiń keńislik hám waqıt jaǵınan shekleniwshiligi joyıldı. Jazıw eń áyyemnen baslap-aq awızsha sóylewdi qálpine keltiriwshi járdemshi qural xızmetin atqarıp keldi. Biraq jazıw mudamı awızeki tildi tikkeley sol qálpinde ańlatıp kele bermegen. Grafikalıq tańbalar járdeminde semantikalıq tárepi menen birge tildiń fonetikalıq hám grammatikalıq qásiyetlerin ańlatıw jazıwdıń rawajlanıwınıń sońǵı jetilisken dáwirine tuwra keledi.
Házirgi dáwirde adamnıń kóriw uqıbı menen baylanıslı bolǵan kóplegen belgiler, tańbalar hár túrli maqsetler ushın turmısta qollanıladı. Bunday tańbalar tikkeley jazıw bolmaǵanı menen olardan belgili bir mazmundı oqıp, túsiniwge boladı. Máselen, dúkanlardıń, fabrika-zavodlardıń, hám.t.b. kárxanalardıń aldılarında qoyılǵan kórgizbeler hám sol mákemege baylanıslı bolǵan belgiler; túrli tústegi jaqtılıqlar (svetofor, simofor), jalaw yamasa fonar menen beriletuǵın signallar hám.t.b.