Kurs jumisi

Allegoriya (grekshe alloc-basqasha, agoreo-sóyleymen) simvolikanıń bir kórinisi waqıya-hádiyse yaki predmettiń abstrakt túsinigi ornında qollanılatuǵın konkret súwretlewleri sáwlelendiriwi simvolikalıq sóz (obraz).

Allegoriya shıǵarmalarda turmıslıq obrazlardıń konkret belgileri hám ózgeshelikleri jazıwshı súwretlemekshi bolǵan awıspalı mánidegi túsinik hám hádiyseniń tiykarǵı ózgesheliklerine muwapıq boladı. Obrazlardıń astarlı xarakterde bolıwı tiykarınan tımsal janrına tán ózgeshelik «Haywan qus kibiler ǵana emes, hátte, buyımlar, predmetler, hádiyseler de allegoriyalasıwı múmkin.

Sinekdoxa – (grekshe synekdoche – birge ańlamaq, qosıp túsiniw) – metonimiyanıń bir túri. Muǵdarı jaǵınan bir predmet belgilerin basqasına kóshiriw usılı. Sinekdoxa-tipiklestiriwdiń áhmiyetli qurallarınan biri. Kórkem ádebiyatta sinekdoxalardıń tómendegi túrleri ushırasadı:

1. 
   Bólek, bólim arqalı pútkil, pútin nárseni yamasa ulıwma arqalı bólekti jekeni súwretlewshi sinekdoxalar. (kókirek súti, ana qálbi).
   
2. 
   Kóplik orında birlik yaki birlik orında kóplik formaların qollanıw arqalı sinekdoxalar jaratıw. (juldız-juldızlar).
   

v) Anıq emes san ornında anıq san yaki anıq san ornında anıq emes san keliwi. (million asarlarni).

Perifraz (grekshe peri -átirap, phrasis-sóyleymen). Sóylewdiń kórkemligin asırıw maqsetinde predmet, adam, waqıya-hádiyseler atın, olardıń mánilerin, ózgesheliklerin súwretlewshi sóz yaki sóz ibraları menen almastırıw usılı. Mısalı: «búrkit» sózi ornında «quslardıń patshası», «Ózbekstan» sózi ornına – «aq altın» h.t.b.

Perifraz nárse hám hádiyselerdiń tiykarǵı atı menen birge qollanadı.

«Kórkemlew qurallarınıń biri metonimiyalar (greksheden alınǵan sóz, mánisi-qaytadan at qoyıw, ózgeriw – poetikada keńnen jayılǵan troptıń bir túri, onda sóz yamasa túsinigi basqa bir sóz benen qayta atalg’an boladı». Metafora menen metonimiya bir-birine júdá uqsas. Biraq, metaforanıń metonimiyadan ayırmashılıǵı sonda, onda (metafora) qanday da bir zattıń, hárekettiń, jaǵdaydıń yaki qubılıstıń belgi hám sapası basqasına kóshiriledi. Metonimiyada qanday da bir nárse, yaki waqıya-hádiyseniń atı basqasına kóshiriledi, ol basqa at penen ataladı. Bul jańasha ataw olardıń ortasındaǵı jaqınlıǵına, baylanısqa tiykarlanadı. Metonimiyalar kórkem oy-pikirdi ıqshamlap beriw ushın, al geyde, súwretlenip atırǵan zattıń , adamnıń, waqıyanıń, yaki hádiyseniń boyawları jáne de ráń- báreń qubılısları, ya bolmasa obrazdıń jáne de, kúsheye beriwi ushın zárúr.

«Teńew - troptıń ápiwayı, dáslepki túri bolıp tabıladı, dep jazadı L.İ.Timofeev»¹ - bunda ekinshi bir nárseniń belgileriniń járdeminde basqa birewiniń belgilerin anıqlaw maqsetinde yaki qubılıs jaqınlastırıladı».

Kópshilik shayırlar teńewdi ózi súwretlep atırǵan nárseni ashıq sáwlelendiriw, hádiyse yaki waqıyalarǵa bolǵan lirikalıq qaharmannıń múnásibetin bildiriw quralı sıpatında qollanıladı.

Sonıń ushın da A.Kvyatkovskiy «Teńewdiń poetikası qıyın bolǵanlıqtan elege shekem teoriyalıq jaqtan islep shıǵılmadı, - dep jazdı. Sebebi, teńew hár qıylı poetikalıq kórkemlew qurallarınıń baslanǵısh dáwiri bolıp esaplanadı, troplardıń derlik hámmesi, sinekdoxa, giperbola, litota hám basqalardıń, bári de teńewden saǵa aladı».