|
II Bap. O'zbekstan Respublikasinda valyuta siyasati ha'm xaliq-araliq valyuta fondi
2.1 O`zbekstan Respublikasinda valyuta siyasati
Valyuta siyasatı — mámlekettiń mámleket ishinde hám odan sırtda valyutaǵa, valyuta kursta, valyuta operatsiyalarına tásir kórsetiw ilajları; mámleket ekonomikalıq siyasatınıń hám sırtqı ekonomikalıq iskerliginin` quramliq bólegi. Valyuta siyasatinıń tiykarǵı sırısları — valyuta intervensiyasi, valyuta sheklewleri, valyuta subsidiyasi, valyuta pariteti, valyuta rezervlari, devalvatsiya, revalvatsiya hám basqalardan dúziledi. Mámlekette valyuta siyasatin húkimet, oraylıq bank, oraylıq finans mákemeleri ámelge asıradı.
Jáhán kóleminde valyuta siyasatin xalıq aralıq valyuta — finans shólkemleri (Xalıq aralıq valyuta fondı, xalıq aralıq bankler) júrgizedi. Onı ámelge asırıw dáwirine kóre, ámeldegi valyuta siyasati hám uzaq múddetli valyuta siyasati sıyaqlı ko`rinisleri bar. Ámeldegi valyuta siyasatida valyuta bazarı jaǵdayı ózgerisleri (kon'yukturasi), deviz hám diskont siyasatı, valyuta rezervleri járdeminde tártiplestiriledi jáne bul siyasat tólew balansı teńligin támiyinlewge xızmet etedi. Uzaq múddetli valyuta siyasati valyuta mexanizmi, valyutalar kursi hám pariteti, xalıq aralıq esap-kitaplar rejimin ózgertiw maqsetlerin kózleydi.
Ózbekstan Respublikası prezidenti Shavkat Mirziyoyev 29-yanvar kúni valyuta siyasatı ha`m sirtqi sawda iskerligi salasın jetilistiriw boyınsha ámelge asırılıp atırǵan ilajlar nátiyjeliligi analizine arnalǵan jıynalıs ótkerdi. Bul haqqında prezident baspasóz xızmeti xabar berdi.
Jıynalısta belgilengeni sıyaqlı, ekonomika rawajlanıwı ha`m isbilermenler iskerligi ushın úlken tosıq bolıp kelgen valyutanı erkin satıp alıw ha`m satiw boyınsha sheklew ha`m ma`seleler saplastirildi. Itibarlisi sonda, aldınǵı jıllarda eksport tu`simleri boyınsha májburiy satıw talabı bar waqıtta eksporttan túsken valyuta tu`simlerinin` ishki bazarǵa isletiliwi 30 protsentti shólkemlesken bolsa, bunday sheklew ha`m talaplar alıp taslanǵanınan keyin bul kórsetkish 61 procentke jetti.
Bunıń nátiyjesinde shólkemler ózleri ushın zárúr shiyki zat ha`m asbap-úskenelerdi satıp alıw, bar ha`m investitsiya mútajliklerin oraw múmkinshiligine iye boldı, sonıń menen birge o`tken jili sanaat kólemleri 14,4 procentke, eksport tu`simi 19 procentke o'sti ha`m eksportyorlardin` banklerge satqan valyuta kólemi 1,9 ese asıwına erisildi. Bul bolsa óz gezeginde, Ózbekstan ekonomikasına shet el investitsiyalardı tartıw, básekige shıdamlı islep shıǵarıw kárxanaların shólkemlestiriw, eksport potencialın asırıwǵa xizmet etip atır. Mámleket basshısı 2018-jıl 28-dekabrdegi Joqarı Jıynalısqa bildiriw xatında valyutanı erkinlestiriw siyasatın izbe-iz dawam ettiriw, turaqlı monetar siyasatti ámelge asırıw ekonomika salasındaǵı zárúrli wazıypalardan ekenin aytıp ótken edi. Jıynalısta bul ilajlar talqılandi. Valyuta rezervlerinen aqılǵa say paydalanıw, bul rezervti basqarıwdıń anıq strategiyasın islep shıǵıw boyınsha kórsetpeler berildi. Sonıń menen birge, altın-valyuta rezervleri quramın optimallastırıw, valyutalardı saqlawda xalıq aralıq tájiriybe tiykarında qımbatlı qaǵazlar, atap aytqanda, joqarı likvidli obligatsiyalardan paydalanıw zárúrligi aytıp ótildi.
Valyuta tu`simleri ha`m oltin-valyuta rezervleriniń kóbeyiwin támiyinlewde eń optimal jol bu — eksport potencialın asırıw bolıp tabıladı. Sol sebepli bul jili eksport prognozları ótken jılǵa salıstırǵanda 1,3 ese kóbirek etip belgilengen.
Lekin, ayırım xojalıq jurgiziwshi subektlerde elege shekem eksport tu`simi boyınsha múddeti ótken qarızdarlıqlar bar ekenligi kórsetip ótildi. Ministrler Mákemesi, Oraylıq bank, Ekonomika ha`m sanaat ministrligine hár bir xojalıq birlespesi kesiminde eksport boyınsha múddeti ótken debitor qarızdarlıqtı kemeytiw maydanınan anıq ilajlar islep shıǵıp, atqarılıwın támiyinlew wazıypası qoyıldı.
Xalıq aralıq ekspertler eksportina kóre, ekonomika erkinlesken ha`m investitsiyalar aktivlesken sharayatta sırtqı sawda aylanbasında ózgerisler bolıwı tábiy jaǵday.
Prezident erkin satıp alinip atirg`an valyuta ekonomikamızdıń ertengi kúndegi rawajlanıw maqsetlerine xizmet etiwi kerekligin bólek aytıp ótdi.
Jergilikli óndiristiń ishki ha`m sirtqi bazarlarda básekige shıdamlılıǵın asırıw maqsetinde investitsiya xarakterine iye bolǵan texnologiya, ásbap -úskene, shiyki zat ha`m materiallardi satıp alıwda xojalıq jurgiziwshi subektler ha`m karxanalardin` valyutaların nátiyjeli jóneltiriw zárúrligi kórsetip ótildi. Mámleket úlesine iye kárxanalarda import almastırıwshı ha`m aymaqlasirilg`an ónimler islep shıǵarıwdı kóbeytiw boyınsha ilajlar belgilew kerekligi jazıp qoyıldı.
Sonıń menen birge, jańa bajıxana tariflerinin` jergilikli óndiriske tásirin úyrenip, ámeldegi tariflerdi jáne de jetilistiriw wazıypası qoyıldı. Jıynalısta ekonomikanıń jetekshi kárxana ha`m sholkemler kesiminde eksport tu`simleri sın kóz qarastan analiz etilip, bundag`i kemshilikler kórsetip ótildi. Mámleket eksport potencialın asırıw, ja`nede, jetekshi eksportyor kárxanalardıń eksport tusimlerin kóbeytiw boyınsha wazıypalar belgilep berildi. Bu barada salıstırmalı ústin turatuǵınlıqqa iye bolǵan tarawlardı anıqlap alıw hám de olardı rawajlandırıw boyınsha konsepsiya hám jol kartaları islep shıǵıw zárúrligi aytıp ótildi.
Do'stlaringiz bilan baham: |
