Kurs ishining maqsadi : genomni tahrirlashning asosiy usullarini o'rganishdir. Ushbu maqsad bilan bog'liq holda biz quyidagi vazifalarni

Kurs ishini tuzilishi:
kurs ishi xulosa , II bob , xulosa va foydalanilgan 
adabiyotlar ro’yhatidan tashkil topgan

---

6 
I BOB Genlar haqida umumiy tushuncha
 
1.1.
 
Gen haqida tushuncha 
Gen (yun. genos — urugʻ, kelib chiqish) — irsiyatning elementar birligi va 
moddiy asosi. G. organizm belgi va xususiyatlarini nasldan naslga oʻtkazish 
funksiyasini bajaradi. G. tushunchasini genetikaga daniyalik olim V. Iogansen 
(1909) kiritgan. G. DNK (baʼzi viruslarda RNK) molekulasining bir qismi boʻlib, 
tirik hujayra oqsillaridan birining tuzilishini belgilab beradi va shu oqsillar orqali 
ayrim belgi yoki xossalarning rivojlanishini taʼminlaydi. Organizmning turga xos 
va individual xususiyatlari toʻgʻrisidagi jami genetik axborot, yaʼni G.lar yigindisi 
— genotipa" boʻladi. Barcha organizmlar, jumladan bakteriya va viruslarning 
irsiyati G.dagi nukleotidlarning DNKda 
joylashishi tartibiga va ularning soniga 
bogʻliq. Yuksak rivojlangan 
organizmlarda G. maxsus 
nukleoproteid tuzilmalar — 
xromosomalar tarkibiga kiradi. G.ning 
asosiy funksiyasi ferment va b. oqsillar 
sintezini hujayra RNKsi ishtirokida 
belgilab berishdir. Uning bu funksiyasi kimyoviy tuzilishiga boglik. G.ning 
tuzilishi oʻzgarganda hujayralardagi muayyan biokimyoviy jarayonlar buziladi, 
natijada mavjud jarayonlar yoki belgilar kuchayadi, susayadi yoki yoʻqolib ketadi. 
Mas, inson koʻzining qora yoki moviy, atirgulning qizil yoki oq rangi, paxta 
tolasining uzun yoki qisqa bulishi, q.x. hayvonlarining mahsuldorligi va 
ekinlarning hosildorligi, shuningdek tirik mavjudotlarda boshqa turli morfologik, 
fiziologik, biokimyoviy belgi va alomatlarning yuzaga kelishi hamda tegishli 
xususiyatlarga ega boʻlishi maxsus G.larning taʼsiriga bogʻliq. Organizmda 
belgilar koʻp, ularning rivojlanishini taʼmin etuvchi G.lar soni yanada koʻp, chunki 
aksariyat belgilarning rivojlanishini koʻp G.lar taʼmin etadi. Mas, insonda 10000 
ga yaqin G. mavjud. G. mutatsiyalar natijasida oʻzgarishi mumkin. Bir juft 

---

7 
nukleotidning boshqa bir juft nukleotid bilan almashinishi, nukleotidlarning 
kamayishi, ikki baravar ortishi yoki oʻrin almashinishi ana shunday uzgarishga 
sabab boʻladi. Mutatsiya tufayli organizmlarda fenotipik tafovutlarni keltirib 
chiqaradigan G., yaʼni allellar paydo buladi, ular oʻzining biror taʼsiri jihatidan 
boshqasiga qaraganda ustun turishi (dominant allel), biror taʼsirotni yuzaga 
chiqarmaydigan boʻlishi (resessiv allel) mumkin. Tabiiy sharoitda, inson 
ishtirokisiz, atrof muhit omillari taʼsirida organizmlarda irsiy oʻzgaruvchanlik, 
yaʼni spontan mutatsiya kelib chiqadi. Bunday irsiy oʻzgaruvchanlik organizmlar 
evolyutsiyasi jarayoni uchun manba boʻladi. Sunʼiy sharoitda radiatsiya nurlari va 
kimyoviy moddalar taʼsir ettirish usuli bilan irsiy oʻzgaruvchanlikni tezroq va 
koʻplab olish mumkin. Mutagenezning bu xilini eksperimental yoki induksion 
mutagenez deb ataladi. Uning kashf etilishi genetikaning muhim yutugʻi boʻlib, 
seleksiyada katta amaliy ahamiyat kasb etadi. Organizm va hujayraning irsiy 
xossalari tegishli G.larga bogʻliq. Ular orasidagi munosabatlar juda murakkab 
boʻlib, bir belgining paydo bulishiga bir necha G. taʼsir koʻrsatishi (polimeriya) 
yoki koʻpgina belgilarning paydo boʻlishi bitta G.ga bogʻliq boʻlishi ham mumkin 
(yana q. Genetik kod, Irsiyatning xromosoma nazariyasi). 
Genlar quyidagi muhim xususiyatlarga ega
1.Fizik va fiziologik belgilarni aniqlaydi.2.Xromosomada joylashgan.3.Lokus deb 
nomlangan maʼlum bir pozitsiyani egallaydi.4.Bitta yo‘nalishda 
tartiblangan.5.Allel deb atalgan funksional holatlarda paydo bo‘ladi.6.Baʼzilarda 
ko‘p allel deb nomlanadigan 2 tadan ortiq allel mavjud.7.Baʼzilar mutant gen 
(mutatsiya) deb ataladigan ifodada to‘satdan o‘zgarishi mumkin.8.uning gomolog 
(krossover) yoki nogomolog kontaktiga (translokatsiya) o‘tkazilishi 
mumkin.9.O‘zini juda aniqlik bilan ko‘paytirishi (replikatsiya) mumkin.10.Maʼlum 
bir oqsilni sintez qiladi.11.Polipeptid zanjirida amino kislota sekvensini aniqlaydi 
(genetik kod). 

---

8