Kurs ishini tayyorladi: “Maktab menejmenti” yo’nalishi Xakimova Dilnavoz 2-kurs talabasi Ilmiy raxbar: Kurs ishi himoyasi bo’yicha xay’at a’zolari: mundarija kirish

tashkil etish.
Korxonafaoliyatida ish yuritish jarayonini tashkil qilishdasobiq
sovet tuzumida qabul qilingan hujjatlar namunasidan ham foydalanilmoqda. 1972 yilda Ittifoqda tashkiliy-farmoyish hujjatlarini
tayyorlash va rasmiylashtirishning Umumdavlat yagona qoidalari
hamda hujjatlar bilan ishlashni tashkil etishning yagona tizimiga
amal qilina boshladi. Bu ishlar muntazam rivojlantirilib borildi.
Davlat yagona hujjat nusxalari tasdiqlandi. 1984-1986 yillarda
Umumdavlat hujjatshunoslik va devonxona ishi llmiy tadqiqot
instituti boshqaruvi tomonidan hujjat asosini tashkil etishning
mukammal tizimini ishlab chiqdi. Bu tizim “Boshqaruvni hujjatlsir
bilan ta’minfashning daviat yagona tizimi” nomi bilan yuritildi.
Hozirda bu yo'nalishdagi ishlarni kompyuterlashtirilib, asoslarni
ko'chirish bo'yicha keng ko‘lamli ishlar olib borilmoqda. Natijada
qishloq xo'jaligi uchun malakali mutaxassislarni o'qitishga va ish
yuritishda muammolar to‘la hal bo'lishiga xizmat qiladi.
Bugungi kunda ishchilari axborotdan foydalanishni kuchaytirib
borishmoqda. Hozirgi kun tarixiga axborot asri deb nomlanadi.
Kompyuterlair bugungi dunyoning shunday ko'p qismini egallaganki,
axborot tizirriiari bilimga asoslangan bo'lib iqtisodda asosiy o‘rin
tutadi.
Dunyodagi yangi axborot tizimi oxirgi uch yil ichida deyarli ikki
barobar oshganini bilasizmi? O'ylab ko'ring kun davomida qancha axborot shakllanadi. Masaian: gazeta, radio, oynaijahon, elektron
xatlar orqaJi viki, tvit, vebinar, blog, sms va telefon qo'ng'iroqlari
va hokazo. Aytilgan manbalar orqali shunchalar axborot ko'pki,
uning kelish va ketish sonini aytish qiyin. Biz, dunyo hozir axborot
asrida axborot portlashining o‘rtasida turibdi deyishirigiz mumkin.
IDK flirmasining bozor tadqiqotlari bo'yicha 2011 yiiga kelib 2006
yildagi raqamli axborot miqdoriga nisbatan 10 barobar o‘sadi. Shu
bilan birga IDK elektron manzillarning oxirgi besh yil davomida
ikki barobar 40 milliardga kundan kunga oshganini ta’kidladi. Bu
raqam keyingi besh yillikda 18 % oshishi kutilmoqda. Bu degani
dunyoda kurtiga masaian AQSHning barcha kutubxonalaridagi ma’-
lumotning 8 barobarini olmoqda. Axborot tarqalishi, oxirgi qabul
qilingan qonunlar, axborotni saqlash, barchasi jismor iy va yuridik
shaxslar, korxona va tashkilotiar, tadbirkorlar va davlatlar uchun
o‘sib borayotgan muammolardir. Insonlarning axborotga8 bo'lgan
ehtiyojlari qanday qondiriladi? Kuniga paydo bo'layctgan ko'plab
axborotlai'ni qanday qilib keraklisi zarur paytidatopiiacli? Qaydlar va
axborot boshqaruvini qidirish uchun ma’lumotni tashkillashtirishni
o‘z ichiga oladi. Qaydlar DVD yoki flesh kartalar yordamida
saqlanadi.
Respublikada o‘zbek tiliga Davlat maqomi beriigan kunda
o‘zbek tilida mukammal hujjatchilikni yaratish eng dolzarb
vazifadir. Muassasa, tashkilot, korxona va firmalardagi faoliyatni
ishlab chiqarish taraqqiyotiga muvofiq tashkil etish. boshqaruvi
sohasida hujjatlarning oVni va ahamiyati katta bo'lib, har qanday
hujjat muayyan axborotni har tomonlama ifodalash uchun xizmat
qiladi. Shu sababli har qanday hujjatdagi asosiy soz boyligi bu
tildir.
“O'zbekiston Respublikasinirig Davlat tiii haqida’ gi Qonunning 7-moddasida “O'zbekiston Respublikasida. muassasa, korxona, tashkilot va birlashmalarda ish respublika davlat tilida
yuritiladi” deb yozilgan va 22-moddasida ish qog'ozlarining
matnlari o'zbek tilida bo'lish talabi qo'yilgan. Bu vazifalarni amalga
oshirish qandaydir o'zboshimchalik va o'zbilarmonchilik tarzda
olib borilishi kerak emas. Bu hujjatlar ish yuritishda idoralararo
tushunmovchiliklarga olib keladi.
Agrobiznes korxonalarida ish yuritish korxona rahbarining
yoki ish yurituvchining vazifalari ichida muhim o'rin egallaydi.
Ish yurituvchi tomonidan ish uslubini belgilash va shaklga asosan
rioya qilib yuritishni taqazo etadi. Agrobiznesni boshqarishda ish
yurituvchining asosiy vazifasi, hujjatlar bilan ishlashni takomillashtirishdir. Agrobiznesda ish yuritish quyidagi yo'llar bilan olib
boriladi:
• korxona yoki ularning boshliqlari tomonidan
jo'natiladigan hujjatlarni alohida kitobga ro'yxatga olish,
hujjatlar jo'natilayotganda ularning raqamini yozib qo‘
yish, jo'natilgari hujjat va uning raqamiga asosan ketmaketlik asosida rasmiylashtiriladi;
• har bir kelgan xatga javob qisqa vaqt ichida, yuborgan
tashkilotmanziligayuborilishi yoki bir hujjatningmazmuni
va ba’zi bir savollarini aniqlashda tezkorlik bilan zarur
ma’lumotni aloqa telefoni orqali, hujjatni jo'natilgan va
tuzilgan sanasini qo'yilishi kerakligi;
• internet-veb saytlarida xabarlar joylashtirish, elektron
pochtalargama’lumotlaryuborish; hujjatlarni boshqarish,
hisob-kitob, ta’minot, resurs va kredit olish bo'yicha
hujjait ishlarini yuritishni tashkil etish.
Agar hujjatda ilova keltirilgan bo'lsa, u holda hujjat oxirida
belgi bo'lishi kerak. Agar xatda maxsus ma’lumot bo'lsa, u holda
xat boshida, boshliq butun hujjatnsng mohiyatiga berilmasdan,
xatni yechimi uchun biror bir mutaxassisga yuborishi mumkinlsgi
haqida qisqa ma’lumot beriladi. Har bir hujjatni tarmoq ycmaiishidan markaziy boshqaruvga qadar bo'lgan holatdagi
faoliyati to'liq takomillashtirilib borilmoqda.
Korxonada ish yuritishning bevosita asosini hujjatlar tashkil
qiladi. Biron-bir korxona, muassasa yoki tashkilotning faoliyatini
bugungi kunda ana shu hujjatlarsiz mutlaqo tasawur qilish
mumkin emas. Mazmunan, hajman va shaklan xilma-xil bo'lgan
hujjatlar katta-kichik mehnat jamoalarining, urnuman kishilik
jamiyatining uzluksiz faoliyatini tartibga solib turadi. Hujjatlar
kechagina paydo bo'lgan narsa emas, kishilik jamiyati shakllanishi
bilanoq bu jarniyat a’zolari o'zaro munosabatlaridagi muayyan
muhit hoiatlarni muntazam va qat’iy qayd etib borishga ehtiyoj
sezganlar. Ana shu ehtiyojga javob sifatida, tabiiyki, hujjatlar
yuzaga kelgan.
Jamiyatnirigtaraqqiyoti, ijtimoiy-iqtisodiy tuzumiarning alrnashina borishi, aniqrog'i, kishilar o'rtasidagi ijtimoiy, iqtisodiy vasiyosiy munosabatlarning takomillashib borish jarayonida hujjatlar
ham takomilashib borgan.
Sharqda X-XSX asrlarda yorliq, farmon, noma, bitimlar, arznoma, qarznomalar, tilxat yoki mazmunan shunga yaqin hujjatlar
nisbatan keng tarqalgan. Yorliqlar mazmunan xilma-xil bo'lgan:
xabar, tavsif, farmoyish, bildirish, tasdiqlash va h.k. bu o'rinda To'xtamishxonning 1393 yilda polyak qiroli Yagayl oga yo‘ 11 agan yorlig'i9,
Temur Qutlug'ning 1397 yildagi yorlig'i, Boburning otasi Umarshayx Mirzoning margilonlik Mir Sayid Ahmad ismdagi shaxsga
1469 yilda berilgan yorlig'i va boshqalarni eslab o'tish mumkin.
Mazkur davrdagi yorliqlari o‘ziga xos lisoniy qilib shakllangan,
yorliqlar matni jihatidan an’anaviy tarkibiy qismlarga ega bo'lgan.
Masaian, eslab o'tilgan yorliqlarning birinchisi - «To'xtamish
so'zim Yag'aylag'a» deb, ikkinchisi - “Temur Qutlug' so'zim’' deb,
uchinchisi esa “Sulton Umarshayx Bahodur so'zim” deb boshlangan. Bayonda ham muayyan qolip bor, shuningdek, albatta yoriiq raqarn qilingan sana va joy ko'rsat iigan.
XSX asrda Qo'qon xonligida keng t; rqalgan hujjatlardan biri
«patta»iardir. Pattada ma’lum dshiga m uayyan miqdordagi pul,
mahsulot, urug‘ yoki boshqa narsalarni herish lozimligi haqidagi
ma’lumot aks ettirilgan. Umuman, o'tmis л hujjatlaridagi muayyan
turg'un tarkib va nutqiy qolip o'zbek (ti rkiy) hujjatchiligi uzoq
tarixiy tajriba va tadrijiy takomil mahsuli ekanligining dalilidir.
Ish yuritishinig yanada uzoqroq tar xiga nazar tashlaylik,
Bobilning miloddan awalgi 17:>Q-1792yillar dagi shoxiXojimurodning adolatpesha qonunlar rr.ajmui «kole’csi», undan qadimroq
shox Ur-Nammu «miloddan awalgi II1 2-1094 yillar»ning
qonunlari10 va boshqa manbalarining mavjudligi «Hujjatlar» deb
ataladigan tartibot vositalarning nechog'1 ik olis va murakkab
tarixga ega ekanligini ko'rsatadi. Albatta, kishilik jamiyatining
taraqqiyoti, ijtimoiy iqtiiodiy tuzumli ming almanishina
borishi aniqrog'i kishilar 0‘rtasidagi ijtimoiy, iqtisodiy va siyosiy
munosabatiarining takomil! sshib borishi birobarida hujjatlar
ham takomil topib borgan. Bugungi kunda fanga tariximizning
turli davrlarda o'rxun-enisey sug‘d, eski uyg ur, arab va boshqa
yozuvlarda bit iigan juda (co'plab hujjatlar umuman yozma
manbalar ma’lum.
Sharqda X -X IX asrlardc. yoriiq, farmon, n jm a, bitimiar, arznoma, qarzriomalar, tilxat yoki mazmunan shunga yaqin hujjar
nisbatan keng tarqalgan. Yorliqlar mazmunan hilma-xil bo‘lgan
xabar, tavsif, farmoyish, bildirish, tasdiqlash va hokazolar.
Respublskamizda ham ana hujjatlashtirishni yo'lga qoyish
uchun ilk harakatlar qilindi. O'zbekiston jumhuriyatining
inqilobiy korniteti 1924 yilning 31 dekabrida 48-raqamli “Ishlarni
o'zbektilida yurgizish ham 0 ‘zbekiston jumhuriyatin.;ng inqiiobiy
korniteti huxurida markaziy yerlashtirish hay’ati va. mahallarda
muzofot yerlashtirish hay’atlari tuzilishi to'g'risida” qt ror qabul qildi. Unda ta’kidlanishicha, shoVo idoralarining ishlarini yerli
xalqqa yaqinlashtirish va ishchi def iqonlarrii sho‘ro to'zulish ishiga
aralashtirish maqsadi bilan qabul qilingan. O'sha murakkab tarixiy
jarayon, xalqiarning milliy o'zliklarini anglashlaridan hokimiyatning
dahshatli darajadagi qoVquvi, bu qo rquv hukmron bolgan qatag‘on
davrining achchiq samarasi bugun I ech kimga sir emas.
Yaqin o'tmishimizda barmoq bilan sanarli miqdordagi
hujjatlar o'zbek tilida yozilgan. Ammo bu hujjatlarning tilini sof
o‘zbekcha deb aytish qiyin. Yaqin-yaqinlargacha “lierildi ushbu
ma'lumotnomani falonchiyevga shul haqdakim, haqiqatan ham bu
o‘rtoq shul joyda yashab turadi" qabilidagi 20-yillarda rus tilidan
andoza olish tufayli :amoyil topgan ma’lumotnomalar yozib
kelindi. Umuman, o'zbek hujjatchili fining boy va uzoq tarixida,
Oktyabr inqilobidan l-eyin respublik amizda hujjatchilik bevosita
o'zbek tili negizida rivojlantirilmadi.
SSSR Vazirlar Kongashi 1963 yilning 25 iyulida 829-raqamli
“SSSRda arxiv ishlarini yaxshilash tai Ibirlari haqida” qaror qabul
qildi. Ana shu qar^rga muvofiq SSSR Bosh arxiv boshqarmasi
tomonidan “ish yurtishning hujjatlcr qismini va arxivlar ishini
uyushtirishning asosy qoidalari” kud ga kiritildi.
1969-1970yilla/ da boshqaruv hujj ttlarining davlat standartlari
(GO ST) - Davlat yigona nusxalari turkumi ishlab chiqilgan, ularning ikkitasi jiddiy qayta ishianib, tas iiqlangan: GO ST 6.38-72
“Hujjatlarni rasmiylashtirishga qo'yitedigan talablar” va GO ST
6.39-72 “Qoidav iy namuna”.
1972 yildan mamlakatda Tashkiliy-farmoyish hujjatlarini tayyorlash va rasiTiiylashtirishning yagona qoidalari hamda Hujjatlar
bilan ishlashni cashkil etishning yagona qoidalari amalqilaboshladi.
1984-19У6 yillarda Butun ittifoq I jujjatshunoslik va arxiv ishi
ilmiy tadqiqot instituti boshqaruvning hujjat asosiarini tashkil
etishning mukr mmal sistemasini ishlao chiqdi. “0 ‘zbekiston SSRning Davlat tili haqidagi” Qonunning
7-moddasida “O ’zbekiston SSRda muassasa, korxona, tashkiiot
va birlashmalarda ish respublika davlat tilida yuritiladi” , deb
yozilgan va 22-moddasida ish qog'ozlarining matnlari o'zbek tilida bo'lishi talabi qo'yilgan ekan, bu vazifalarni amalga
oshirish qandaydir o'zboshimchalik tarzda borishi kerak
emas. Aks holda u hujjatlarda hilma-xillikka va idoralararo
tushunmovchilikka olib keladi".