Курс иши ва уни бажариш учун бирламчи маълумотлар

Geomotrik usullarni kiritish
Egir chiziq boylab lokomotivning harakatlanishini osonlashtiruvchi tadbirlarning samarasini baholash uchun geometrik kiritish usulidan foydalaniladi. Relsning egri yolda kengayishi bolmaganda gildirak qirralari va rels boshining ichki chegarasi oraligidagi farqlar yigindisi har ikkala rels uchun 14 mm.ni tashkil qiladi. SHuning uchun Topshiriqni bajarish uchun odatdagidek masshtabni kichraytirib olishning iloji yoq. Masalan, masshtab 100 marta kichraytirilganda bu oraliq olchami chizilayotgan chiziqdan ham kichik boladi. Grafik kiritish usulini qollash uchun maxsus usullardan foydalaniladi.
Ulardan biri aylana diagramma tuzishdir, uni tuzish lokomotiv asosi va egri chiziq radiusi uchun har xil, ammo bir-biri bilan boglangan masshtablar foydalaniladi. 8a-rasmda egri chiziq radiusi R, asosi 2X bolgan uch oqli teplovoz telejkasi tasvirlangan. OMN tzgri burchakli uchburchakni korib chiqamiz. Bunda ON=R, NM=X, OM=R-Y. Pifagor tenglamasidan foydalangan holda orta hildirak juftligi orkachi va tashqi rels oraligi Y uchun quyidagi tenglikni yozish mumkin: Y=X2(2R-Y). Agar Y ning qiymati 2Rga nisbatan juda kichik ekanligini hisobga olsak, tenglamani soddalashtirish mumkin:Y=X²/(2R). CHizish paytida telejka asosi n marataga kamaysa, egri chiziq radiusi n2 martaga kamayadi, yani x=X/n u r = R/n2. SHunda diagrammada orkach bilan rels oraligi y=x2/(2r)=X2n2/(2Rn2)=X2/(2R)=Y, yani bu oraliq (barcha kondalang olchamlar kabi) asil kattalikda tasvirlanadi.

8-rasm. Ekipajning egri chiziqqa kiritilishining doiraviy diagrammasi:

a) o‘ch o‘qli telejkaning kiritilishi; b) soddalashtirilgan diagramma

Chizmani soddalashtirish uchun unda relsning A va V boshlarining ichki qirrasi aks ettiriladi. Bunda ular oraligidagi farq yolning togri qismidagi ∆ va yo‘lning egri qismidagi b kengayishidan tashkil tKMgan oraliqdan iborat bo‘lgan bandaj qirralari bilan rels ustining summar oralig‘igi teng deb qabul qilinadi (8b - rasm). SHu bilan birga lokomotiv ekipaji sxematik ravishda, o‘rkachlar tashqi chegaralari qoshilgan tekisliklarning gorizontal izini tashkil qiluvchi bitta liniya SS shaklida tasvirlanadi. SS liniyasidagi nuqtalar gildiraklar juftligidagi oqlarni anglatadi. Ushbu nuqtalardan A yoki V egrilikkacha bolgan SS liniyaga tkazilgan perpendikulyar boylab olchangan masofa orkachlar va rels ustlarining ichki qirralari ortasidagi masofani tashkil qiladi. Agar nuqta A yoki V egri chiziqda joylashgan bolsa, bu gildiraklar juftligining tegishli gildirak orkachi bilan tashqi yoki ichki relsga siqilib qolganligini anglatadi. Agar gildiraklar juftligini ifodalovchi nuqta egri chiziqdan tashqarida bolsa, unda ushbu gildirak juftligi telejka ramasiga nisbatan yonlama siljishi, yoki bandaj orkachlari toraytirilishi lozim. Aks holda egri chiziq boylab harakatlanishning imkoni bolmaydi.

Doirasimon diagramma ekipajning egri chiziqda joylashishi togrisida aniq tasavvur beradi, biroq ekipajning asosi katta bolganda kondalang siljish yoki telejkaning asosiy ramadan chetlashishi bazi xatolar bilan tasvirlanadi.
Aniqroq qiymatlar parabolik parabolik diagramma usulini kiritishda olinadi. Agar kondalang va uzunasiga ketuvchi yonalishlar uchun bir-biriga bogliq bolmagan har xil masshtablar tanlab olinsa rels tirsagining aylanma aylanma egri chizigi ellips shaklini oladi. U esa oz navbatida lokomotiv ornatiladigan joy (ellipsning uchida) katta aniqlik bilan parabolaga aylanishi mumkin. Ornatishning ushbu usuli parabolik deb ataladi.
O‘rnatish tartibi.

1. 
   mX=1m masshtabda lokomotiv asosi chizib olinadi, bunda n=25÷50 deb olinadi.
   
2. 
   rels yolining ordinatasi aniqlanadi. Tashqi relsning ordinatasi quyidagi formula yordamida aniqlanadi:
   

y= x² ,
Bunda, x lokomotiv asosining odatdagi abssissalari (chizmadagi);
R egri chiziqning berilgan radiusi;
m_y vertikal boyicha masshtab. Odatda 1:1 yoki 2:2 ga teng deb qabul qilinadi.
Parabolani yanada aniq tuzish uchun x ning kattaroq qiymatini olish lozim. Hisoblangan qiymatlar boyicha tashqi relslarni aks ettiruvchi u parabola tuziladi. (9-rasm.).

9-rasm. teplovozni parabolik usul bilan egri chiziqqa o‘rnatish.

Agar tashqi rels parabolasi o‘z o‘qi bo‘ylab parallel ravishda o‘ziga u kattalikka surilganda, ichki rels rasviri olinadi.
y'= (σ + Δ) m,
bunda, ∆ - yo‘lning to‘g‘ri qismida bandaj o‘rkachi va rels oralig‘idagi yig‘indi oraliq;
σ – egri chiziqda rels tirsagining kengayishi.
Kuzovning bo‘ylama o‘qi OX o‘qqa parallel bo‘lganda ekipaj sxemasi m masshtabda joylashadi.
m_x bo‘lganda har qanday vertikal yo‘nalishdagi o‘q m_y tabiiy kattalikga ega bo‘ladi.
Parabolik usulda barcha oraliq va chetlanishlar faqat vertikal yo‘nalishda o‘lchanadi. Burchaklar buzilgan holda ko‘rinadi va quyidagi tenglama yordamida aniqlanadi:
α_н= α_черт
Doirasimon diagramma usuli yordamida geometrik o‘rnatishda ekipajning quyidagi vaziyatlari organiladi (10-rasm):
- tashqi relsga otib yuborilgandagi vaziyat;
- qiyshaygan vaziyat;
- ichki relslarga otib yuborilganda.
Barcha organilgan vaziyatlarda quyidagilar aniqlanadi:

• 
  gildiraklar juftligining talab etiladigan boshlangich tezligi f;
  
• 
  bandaj orkachi va rels oraligidagi farqning kattaligi h;
  
• 
  gildiraklar juftligining harakatlanish burchagi α;
  
• 
  kuzov va telejka o‘qlari orasidagi burchak β.
  

Boshlang‘ich tezlik va oraliq kattaligi telejka yoki lokomotiv asosiga vertikal yo‘nalishda o‘lchanishi lozim (f va h).
Burchak kattaliklari chizmada o‘lchash olib borish va buzilishlar koeffitsientiga bo‘lish yordamida aniqlanadi (α va β).