|
1.1. Muloqot jarayonining bir qismi sifatida dialog tushunchasi
Ko'pchilik tilni ma'nolarning neytral o'tkazgichi deb biladi, boshqalar uchun til bildirilgan ma'nolarning tarkibiy qismidir. Ushbu muqobil nuqtai nazarlar bilimlarni sobit va ma'lum yoki paydo bo'ladigan va harakatchan deb tushunishga tegishli bo'lib, bugungi kunda jamiyatlarda ta'limning maqsadi va roli haqidagi munozaralarda markaziy o'rin tutadi.
Barcha tillar, xoh yozma, xoh og'zaki bo'lishidan qat'i nazar, baholash ohanglari borligi haqidagi tushunchasi bir xil ahamiyatga ega. So'zlar ularni qo'llash tarixi va ularni yaratgan shaxslarning qadriyatlari va taxminlari bilan to'ldirilgan. Shunday qilib, Daniels o'zining faoliyat nazariyasi bo'yicha so'nggi ishida ta'kidlaganidek, ijtimoiy-madaniy va tarixiy qadriyatlar va ustuvorliklar sinfdagi o'zaro munosabatlarga vositachilik qiluvchi nutqlarda o'z ifodasini topadi2.
Butun jahon Internet global ma'lumotlarning muhim va oson kirish mumkin bo'lgan manbasi sifatida keng ko'rib chiqiladigan tezkor texnologik dunyoda ta'lim bilan shug'ullanadigan barcha kishilar uchun bu kabi savollar dilemmalarni keltirib chiqaradi. Bundan tashqari, internet tarmoqlari va Vikipediya kabi bilimlar bilan aloqa forumlari oʻquvchilarga yangi va oʻziga xos usullarda va koʻpincha anʼanaviy kollej chegaralaridan tashqarida bilim qurish va almashish imkonini beradi.
O'qituvchilarning muammolari talabalarning muhokama, dialog va bahs-munozaralar orqali faolroq pedagogik faoliyat bilan shug'ullansa, yanada samaraliroq o'rganishi va intellektual yutuqlar yuqori bo'lishini ko'rsatadigan ko'plab tadqiqotlar tufayli kuchayadi. Shunday qilib, talabalarni 21 - asr va undan keyingi davrda yashash uchun zarur bo'lgan ko'nikma va ong odatlari bilan jihozlash o'qituvchilar uchun xavfli va qiyin ish bo'lib, uni e'tiborsiz qoldirib bo'lmaydi. Talabalar kengroq kommunikativ amaliyotlarda samarali va xavfsiz ishtirok etishlariga imkon beradigan tanqidiy fikrlash va izlanish qobiliyatlarini rivojlantirishlari kerak.
Daniels fikricha, o‘qituvchi va o‘quvchilarning harakatlari so‘zlashuv tili va boshqa semiotik mexanizmlar orqali ijtimoiy-madaniy va tarixiy sharoit bilan bog‘lanadi. Bu taklif Angliya va Frantsiya, Hindiston, Rossiya va Qo'shma Shtatlardagi sinflardagi o'zaro munosabatlar kuzatuvlari dalillari bilan tasdiqlangan. Ushbu besh mamlakatda sinfdagi nutqni qiyosiy tahlil qilish orqali Aleksandr foydalanishda kuzatilgan nutqning beshta toifasini aniqlaydi:
Rote: doimiy takrorlash orqali faktlar, g'oyalar va tartiblarni burg'ulash;
Qiroat: ilgari duch kelgan narsalarni sinab ko'rish yoki eslab qolishni rag'batlantirish yoki o'quvchilarni savolda berilgan maslahatlar asosida javob ishlab chiqish uchun mo'ljallangan savollar orqali bilim va tushunchalarni to'plash;
Ko'rsatma / ko'rsatma: o'quvchiga nima qilish kerakligini aytish va / yoki ma'lumot berish va / yoki faktlar, printsiplar yoki protseduralarni tushuntirish.
Munozara: axborot almashish va muammolarni hal qilish maqsadida fikr almashish.
Dialog: tizimli, jamlangan savol-javob va munozaralar orqali umumiy tushunishga erishish, ular tanlovlarni yo'naltiruvchi va rag'batlantiradigan, kamaytiradigan, xavf va xatolarni minimallashtiradigan va kontseptsiya va tamoyillarni "topshirish" ni tezlashtiradi.
Nutq dialogining bu turli shakllaridan kognitiv salohiyati bilan ajralib turadi. Dialogik o'zaro ta'sirlarda talabalar muqobil istiqbollarga duchor bo'ladilar va o'zlarining kontseptual tushunchalarini shubha ostiga qo'yadigan va chuqurlashtiradigan usullarda boshqa odamning nuqtai nazari bilan shug'ullanishlari kerak. Bu mantiqiy va oqilona dalil sifatida tushuniladigan "dialektika" elementi bo'lib, u dialogni asosiy og'zaki yoki hozirgi kunda ko'plab o'qituvchilar tushunadigan "interaktiv" o'qitishdan ajratib turadi3.
Ko'pincha Vygotskiydan olingan dialogik atamaga kelsak, uning psixologiyaga bo'lgan yondashuvi aslida Gegel/Marks dialektikasiga asoslangan edi [15, 26]. Bu falsafiy pozitsiya bo'lib, unda individual rivojlanish va insoniyat jamiyati ratsional dalillarning rivojlanishi orqali rivojlanadi, unda tezis va antiteza tobora murakkab sintezlarga birlashtirilib, oqilona, birlashgan jamiyatning ba'zi bir versiyasiga olib keladi. Bu Baxtiniyaliklarning inson o'rganishi va rivojlanishi haqidagi tushunchasidan farq qiladi, bunda dialog kalit hisoblanadi.
Rus faylasufi Mixail Baxtin tilni ob'ektiv, tashqi voqelikni belgilash vositasi sifatida emas, balki ijtimoiy sub'ektlar tomonidan jalb qilinadigan manba sifatida kontseptsiyalashgan. Kim gapirayotganini va nutq hodisasining sharoitlarini bilish (faoliyat doirasi, ishtirokchilar va nutqning ohangi va intonatsiyasi) kundalik hayotda almashinadigan ma'nolarni har qanday haqiqiy tushunish uchun zarurdir.
Baxtiniyaliklar nuqtai nazaridan, dialog shunchaki nutqning nutq tuzilishini tavsiflash uchun atama emas: bu so'zlarning o'ziga xos tuzilishiga kirib boradigan hodisadir. So'zlarni ifodalaydigan ko'p turli ma'nolar aytilish vaqtida "begona" so'zlar bilan dialogik o'zaro ta'sirda shakllanadi. Ma'ruzachilarning boshqalarni faol tushunishga yo'naltirilgan so'zlari tanlab olinadi va yangi kontseptsiya tizimlariga o'zlashtiriladi. Bundan kelib chiqadiki, har bir yozilgan yoki aytilgan so'z boshqalarning ovozi bilan to'ldiriladi va "engish" yoki "sintez yo'q". Muloqot shunchaki o'rganishning dastlabki sharti emas, balki bilimlarni qurish va umuman inson rivojlanishi uchun zarurdir4.
Do'stlaringiz bilan baham: |
