Kurs ishi mavzusi : Moddalar va energiya almashinuvi

Katabolizmning umumiy yo’llari. 

        Jonli organizmning jonsiz tabiatdan asosiy farqi uning o’zini o’rab 

turgan tashqi muhit bilan modda va energiya almashinuvidir. 

Ovqatlanish va nafas olish organizimi tashqi muhit bilan bog’lovchi 

omil bo’libgina qolmay balki modda va energiya almashinuvining asosiy 

bosqichlaridan hisoblanadi. Ovqatning asosiy komponentlari: oqsil, 

uglevod, yog’lar, organizm uchun ham energetik manbai, hamda plastik 

material hisoblanadi. Organizmning kundalik energiyaga bo’lgan 

ehtiyojining 5,5% uglevodlar hisobiga, 15% oqsil va 30% foizi yog’lar 

parchalanish (katabolizma) hisobiga qoplanadi. Katabolizmning umumiy 

yo’llari 3 bosqichdan iboratdir. 

       Birinchi bosqichda uglevodlardan - geksozalar, glyukoza, fruktoza, 

galaktoza; oqsillardan - aminokislotalar; yog’lardan -glitserin va yog’ 

kislotalari hosil bo’ladi. Bu protseslarda ajraladigan energiya miqdori 

deyarli ko’p emas va ozuqa moddalar umumiy energiyasining taxminan 

0,6-1% ni tashkil qiladi. 

---

 

8 

Ikkinchi bosqichda monosaxaridlar va glitserin piruvatga aylanadi, yog’ 

kislotalari esa - atsetil KoA ga, aminokislotalar - piruvatga, alfa-

ketoglutaratga, fumaratga, suksinat va atsetil KoA ga aylanadi. Bu 

bosqichda ozuqa moddalardagi taxminan 30% energiya ajralib chiqadi. 

Uchinchi bosqichda hosil bo’lgan 4 ta oxirgi mahsulot: atsetil KoA, alfa-

ketoglutarat, fumarat, suksinat limon kislotasi siklida CO

2

 va H

2

O gacha 

parchalanadi. Natijada ozuqa moddalardan qolgan 60-70% energiya 

ajralib chiqadi. 

         1 molekula glyukozani parchalanishi misolida olib qaralsa, jami 38 

molekula ATF, bunda 1-chi bosqichda - 2 molekula pirouzum kislotasi 

va 8 molekula ATF sintezlanadi; 2-chi bosqichda - 2 molekula atsetil 

KoA, 2 molekula CO

2

 va 6 molekula ATF sintezlanadi; 3-chi bosqichda 

- 4 molekula CO

2

 va 24 molekula ATF hosil bo’ladi.