Kurs ishi mavzu: Ta'lim tizimida psixologik xizmatning Yevropa tajribasi

Vengriya ta’lim tizimida o'qituvchi uchun antropotsentrizm cheksiz ko'p inson olamlari bilan ishlashning boshlang'ich nuqtasidir. Har bir yosh bosqichida tarbiyachining vazifasi bolani imkon qadar tezroq keyingi bosqichga o'tkazish emas, balki uning ichki dunyosining shakllanishini qo'llab-quvvatlash, bu pozitsiyani mustahkamlash, uni keyingi "yanada ilg'or" pozitsiyasida rivojlantirishga shoshilmaslik va uni boshqa pozitsiyaga o'tkazmaslikdir. Bag'rikenglik, boshqa o'zlikning ichki qiymatini tan olish, suhbatga ochiqlik zamonaviy rus pedagogik haqiqatiga xos emas. Antropologik yondashuv bolalik hayot ekanligi va uni "usullar", "shakllar" va "hodisalar" ga kiritilgan sun'iy narsalar bilan almashtirish kerak emasligi to'g'risida tushuncha beradi. Hayotning o'zi quvonch va qayg'ulari, uchrashuvlar va xayrlashuvlar, sevgi va umidsizlik bilan ta'lim vositalarining bitmas-tuganmas manbai, voqealar pedagogikasidan borliq pedagogikasiga o'tish yo'lidir. Falsafiy va pedagogik antropologik bilimlarning yo'nalishini belgilovchi asosiy g'oyalardan biri bu dialog g'oyasi. Pedagogik antropologiya dialogik xususiyatga ega bo'lib, nafaqat bola bilan sodir bo'ladigan ba'zi bir voqealarning oqibatlarini, balki ushbu hodisalarning o'zlarini, ularning rivojlanish qonuniyatlarini, shaxsning hukmlari va harakatlarini belgilaydigan shaxsiy ma'nolarning amalga oshirilishi yoki o'zgarishini hisobga oladi. Pedagogik antropologiya bolani o'qituvchi, ota-ona, boshqa o'quvchi, matn muallifi yoki butun sinf bo'lishi mumkin bo'lgan "boshqasi" bilan muloqotda deb hisoblaydi, agar ular mavzuning o'ziga xos xususiyatlariga ega bo'lsa (Bogomolova L.I.).
Pedagogik o'zaro munosabatlarning dialogik xususiyati bolaga bu erda va hozirda bo'lgani kabi bo'lishga imkon beradi va o'zini va boshqasini kamsitilish prizmasidan emas, balki o'ziga, uning ichki dunyosiga va boshqa odam dunyosiga ishonish uchun qabul qilishga yo'l ochadi. Ishonchga erishish insonning hayotni tasdiqlovchi strategiyasining asosi bo'lib, uning poydevori bolalik davrida ijtimoiy munosabatlarning orttirilgan tajribasi orqali yaratiladi. Zamonaviy ta'lim tizimi o'zgaruvchanlik va dialog g'oyalarini bolaning individualligiga mos keladigan pedagogik tamoyil sifatida singdirishni istamaydi. Binobarin, ta'limning yangi sifati sifatida inklyuziyani rivojlantirish muammolarini dunyoqarashni o'rganish ayniqsa dolzarb bo'lib, antropologik yondashuvdan foydalanishni talab qiladi.
Pedagogik jarayonni ta'lim makoni ishtirokchilari o'rtasidagi dialog sifatida qurish o'qituvchining yuqori darajadagi professional malakasini nazarda tutadi, shuning uchun ta'limdagi kompetensiyali yondashuv inklyuziv jarayonlarni tadqiq etish va modellashtirish uchun alohida ahamiyatga ega bo'ladi.
Qobiliyatga asoslangan yondashuv ta'lim muammolarini o'rganishda nisbatan yangi istiqboldir. "Ta'lim", "kompetensiya", "kompetensiyaga asoslangan yondashuv" tushunchalari tizimli ta'lim va pedagogik kategoriyalar sifatida Rossiya ta'lim tizimining dunyo bilan "Bolonya harakati" ga kirishi munosabati bilan ta'lim fanlari kontseptual apparatiga intensiv ravishda kirib keldi. mehnat. Mahalliy ta'lim amaliyotida allaqachon ishlab chiqilgan sistemologik, tizimli va bilimga yo'naltirilgan yondashuvlar nuqtai nazaridan vakolatga asoslangan yondashuvning o'rni va rolini tushunishga ehtiyoj bor edi (Subetto A.I., Baidenko V.I.). Ushbu tushunchalarning xilma-xil ma'nolari va mazmun xususiyatlari, insonning bilimini nafaqat bilim va ko'nikmalar miqdorini o'zlashtirish sharoitida, balki uning jamiyatdagi ijtimoiylashuvi sharoitida, tashqi madaniyat bilan o'zaro aloqada bo'lish, uning qobiliyatlarini rivojlantirishga imkon beradigan kasbiy madaniyat an'analarini egallash pozitsiyasida taqdim etishga urinishda birlashadi. o'zini anglash va muvaffaqiyatli bo'lish (Xutorskoy A.V., Starova N.M.). Qobiliyat - bu tegishli rivojlanish jarayonida bitiruvchining shaxsini o'z-o'zini anglashi bilan bog'liq bo'lgan, ularning rivojlanishi jarayonida kompetensiyalarni aktuallashtirish o'lchovidir. Vakolatli yondashuv nuqtai nazaridan kasbiy pedagogik faoliyatning ko'plab tadqiqotlari, bu zamonaviy ta'lim muammolarini ishlab chiqish va tushunishning umumiy strategiyasining ajralmas qismiga aylanganligiga ishonch hosil qiladi, o'qituvchining kasbiy tayyorgarligi natijalarini kasbiy muammolarni muvaffaqiyatli hal qilishni ta'minlaydigan tizimli va integral xususiyatlar sifatida taqdim etishga imkon beradi. Barkamollikka asoslangan yondashuv, u ta'lim tizimida amalga oshirilayotgan o'zgarishlarning asosi, kasbiy mahoratni, umuman, ta'lim sifatini sifat jihatidan rivojlantirish manbai sifatida qaralishi bilan ham taassurot qoldiradi. Inklyuziv amaliyotni amalga oshirish o'qituvchining malakasini aniq inklyuziv muhitning innovatsion sharoitida dolzarb bo'lgan shaxsiy va kasbiy fazilatlar to'plami sifatida taqsimlash va mazmunli tavsiflash bilan bog'liq bo'lib, unga barcha bolalarga ta'lim va tarbiya berishni tashkil etish bilan bog'liq muammolarni istisnosiz, ularning ta'lim ehtiyojlarini o'ziga xos xususiyatlarini hisobga olgan holda muvaffaqiyatli hal etish imkoniyatini beradi. Zamonaviy inklyuziv maktabga o'qituvchi - insonparvarlik munosabati rivojlangan, o'zgaruvchan, individual ta'lim strategiyalariga ega, jamoada qanday ishlashni biladigan, yangi narsalarni o'zlashtirishga qodir bo'lgan mutaxassis kerak.
Ta'lim amaliyoti sub'ekti sifatida o'qituvchi va bolaning o'zini o'zi rivojlantirish sub'ekti sifatida kasbiy faoliyat darajasining o'zaro bog'liqligi akmeologiyada uzoq vaqt isbotlangan. O'qituvchining kompetentsiyalari uning o'quvchilarining malakalarini rivojlantirish vositasi va sharti sifatida ishlaydi. Inklyuziv amaliyotni tushunish uchun bu nogironlarning shaxsiy va kasbiy rivojlanish muammolari, ularning hayot darajasi, bandligi, marginallikning oldini olish muammolari bilan bog'liq. Inklyuziv maktab bitiruvchisi modeli (ta'lim natijalari sifatida kompetentsiyalar to'plami), uning hayotga, uzluksiz ta'limga tayyorligi mezonlari va parametrlari haqidagi savollar, ehtimol muammoli va rivojlanmagan mavzulardan biridir. Biz kompetentsiyaga asoslangan yondashuvning muhimligini, avvalambor, uning funktsionalligi, ta'lim tizimining jamiyat ehtiyojlari uchun ochiqligiga qaratamiz.
Har bir yondashuv o'rganilayotgan ob'ektlarning salohiyatini, metabobutligini, ko'p o'lchovliligini aks ettirishga imkon beradi va innovatsion ta'lim jarayonlarini o'rganish va modellashtirish uchun asos bo'lib xizmat qilishi mumkin. Ta'limga qo'shilishning nazariy asoslarini o'rganish nuqtai nazaridan ularning funksionalligini ko'rsatadigan turli xil, ammo, albatta, o'zaro bir-birini to'ldiruvchi yondashuvlardan foydalanish maqsadga muvofiq deb bilamiz. Shunday qilib, insonning mohiyati, o'ziga xosligi, o'ziga xosligi bilan bog'liq bo'lgan antropologik yondashuv biz tomonidan inklyuziv ta'limning ma'nolarini, uning mazmunini, g'oyasi, mentaliteti va amaliyoti sifatida tabiatning dialogik mohiyatini belgilovchi va vositachilik sifatida ko'rib chiqiladi.
Tizimli, sinergetik, kompetensiyaga asoslangan yondashuvlar o'zlarining instrumental ma'nolari, protsessual xususiyatlarga murojaat qilishlari, tizimlar, quyi tizimlarning tuzilishi va funktsiyalariga kirib borishi, ularning o'zaro aloqalari, ichki mohiyatiga ko'ra ko'proq ahamiyatga ega. Inklyuziv nazariya va amaliyotni maqsadli ravishda qurish vositalari va mexanizmlarini izlash va asoslashda ushbu yondashuvlar muhim ahamiyatga ega.
Yondashuvlarning har birining o'ziga xosligi va o'zini o'zi ta'minlashi, ularning prizmasidan va pozitsiyalaridan kelib chiqib, bir vaqtning o'zida inklyuziv amaliyotni ajralmas tizim sifatida va kichik tizimlar va funktsiyalar to'plami sifatida o'rganish va qurish imkonini beradi. Inklyuziv ta'limning individual tarkibiy qismlari va tomonlarini o'rganish bizni ma'lum bir paradigma tomon yo'naltiradi. Shunday qilib, sinergetik yondashuv zamonaviy ijtimoiy tizimdagi inklyuziv jarayonlarning kelib chiqishi va rivojlanishini tushuntirishga, ta'lim amaliyotida o'z-o'zini o'zgartirish parametrlarini aniqlashga, zamonaviy ta'lim tarkibiy qismlarining nomuvofiqligi va tarkibiy qayta tuzilish xavfini ta'kidlashga imkon beradi. Vakolatga asoslangan yondashuv bizni o'qituvchining kasbiy faoliyatining o'zaro bog'liqligini inklyuziv amaliyot sub'ekti va bolaning o'zini o'zi rivojlantirish sub'ekti sifatida ifodalashga imkon beradi. Tizimli yondashuv zamonaviy tadqiqotlar uchun o'rganilayotgan ob'ektlar va jarayonlarni tahlil qilishning asosi va universal texnologiyasi bo'lib xizmat qiladi, ularni ajralmas, rivojlanib boruvchi tizim sifatida belgilashga imkon beradi, bu tizim ichida ham, uning tashqarisida ham o'zaro aloqalarni o'z ichiga oladi, bu uning maqsadga muvofiq ishlashini belgilaydi.


Xulosa

Bizga yaxshi ma’lumki, respublikamizda Kadrlar tayyorlash milliy dasturiga ko‘ra kasbhunar kollejlari, akademik litseylar uchun yuqori malakali oliy ma’lumotli o‘qituvchimutaxassisoar tayyorlashning o‘ziga xos “O‘zbek modeli”-yaxshi tizim ko‘rinishida amalga oshirib kelinmoqda. Qarorda ta’kidlanishicha bu borada hali bajarilishi, o‘rganilishi, ta’lim jarayonlariga tadbiq qilinishi zarur bo‘lgan ishlarimiz anchagina. O‘zbekiston Respublikasini ijtimoiy siyosatida shaxs manfatlari va ta’lim ustivorligi, barkamol insonni shakllantirish, ta’lim sirlarini egallash jarayonida o‘quvchining qobiliyatlarini, imkoniyatlarini, o‘ziga xos individual xususiyatlarini o‘rganish, yo‘naltirish va rivojlantirish

ta’lim muassasalari oldida turgan eng asosiy vazifalardan biridir.
Globallashuv shiddatlari ta’lim tizimi faoliyat olib borayotgan har qanday insonning oldiga dolzarb masalalarni qo‘ymoqda. Mustaqillik sharoitida ta’limning samaradorligini oshirish shuning uchun ham muhimki, barkamol avlod ta’lim - tarbiyasining muhim tarkibiy qismlaridan biri - har qanday jamiyatning zamonaviy taraqqiyot darajasi hamda uning kelajagini belgilovchi o‘z ichki imkoniyatlari, ijodiy tashabbuskorlik salohiyati bilan o‘zligini namoyon
qila oladigan, jamiyat tomonidan qabul qilinishi va tan olinishida o‘z o‘zini isbotlay olgan , o‘z taqdirining haqiqiy yaratuvchisi bo‘lgan, izlanuvchanlik hamda yaratuvchanlik qobiliyatiga ega insonlarni kamol toptirishdir.Ana shu dolzarb vazifani amalga oshirish esa mamlakatimiz ta’lim
tizimida faoliyat olib borayotgan amaliyotchi psixologlar oldiga dolzarb vazifalarni qo‘yadi. O‘quv-tarbiyaviy jarayonlarga innovatsion pedagogik texnologiyalarni joriy etish “Ta’lim to‘g‘risida”gi Qonun va “Kadrlar tayyorlash milliy dasturi”da ham ta’kidlangan va uninng ikkinchi, uchinchi bosqichlarida bajariladigan jiddiy vazifalardan biri sifatida ko‘rsatib o‘tilganligini eslash kifoya.
Ta’lim-tarbiya amaliyotida innovatsion texnologiyalarning juda ko‘poab turlaridan
foydalanib kelinmoqda:
- kompyuterli axborot texnologiyasi;
- modul texnologiyasi;
- diagnostik texnologiya;
- multmediali texnologiyasi;
- interfaol usulli texnologiya;
- muammoli o‘qitish texnologiyasi;
- differensiallash texnologiyasi;
- mustaqil ta’lim texnologiyasi;
- bilimni baholash texnologiyasi;
- tarbiyalanganlik darajasini aniqlash texnologiyasi;
- pedagogik hamkorlik texnologiyasi;
- pedagogik o‘yin texnologiyasi;
- mualliflik texnologiyasi;
- boshqaruv texnologiyasi va boshqalar.

Yuqorida keltirib o‘tilgan va amalda qo‘llaniliyotgan innovatsion texnologiyalar o‘z mazmun-mohiyatiga ko‘ra, insonparvarlikka yo‘naltirilgan texnologiyalarga (shaxsiy munosabatni shakllantirish, yakka holdagi yondashuv, demokratik boshqaruv). Ta’lim oluvchilarni faollashtirish vam jadallashtirishga asoslangan pedagogic texnologiyalar (o‘yinli texnologiyalar, muammoli o‘qitish, kommunikativ o‘qitish texnologiyalariga).
O‘qitish jarayonini samarali tashkil etish va boshqarishga asoslangan pedagogik
texnologiya (dasturli o‘qitish, differensialli o‘qitish, yakka holda o‘qish, istiqbolli o‘qitish, guruhli va jamoaviy o‘qitish texnologiyasi). O‘quv materialini metodik takomillashtirish va didaktik rekonstruksiya qilishdagi pedagogik texnologiyalar (aqliy harakatni shakllantirishning tartibli texnologiyasi, didaktik birlikni mustahkamlash texnologiyasi va boshqalar) ga bo‘linadi.
Pedagogik-psixologik adabiyotlardan ma’lumki, ta’lim-tarbiya tizimi bir-biri bilan uzviy bog‘langan quyidagi tarkibiy qismlardan iborat:
1. Shaxs (o‘quvchi).
2. Ta’lim (tarbiya) maqsadlari.
3. Ta’lim (tarbiya) mazmuni.
4. Didaktik (tarbiyaviy) jarayon.
5. Tashkil etish shakllari.
6. Pedagogik uslublar yoki texnologiya.
7. O‘qituvchi (tarbiyachi).
Ushbu jarayonlarda shaxsning bilish jarayoni kategoriyalariga muhim o‘rin tutadi.
Bularga bilish, tushunish, anglash, munosabat, tahlil, umumlashtirish, mustahkamlash, baholash, qo‘llash, o‘zlashtirish shu bilish kategogiyalariga yondashuvda psixologik qonuniyat va jihatlarni o‘qituvchi va pedagog yaxshi o‘zlashtirgan bo‘lishi zarur. Innovatsion texnologiyalarning psixologik mexanizmlarini o‘rganish jarayonida ularni amalda qo‘llash jaryonida o‘qituvchi va talabaning o‘zaro hamkorligi unda asosan o‘quvchining individual xususiyatlarini inobatga olish zarur ekanligi to‘g‘risida ma’lumotlarga ega bo‘ldik:
- innovatsion ta’lim texnologiyalarini o‘qitish jarayonidagi o‘rnini to‘g‘ri baholay olishi;
- innovatsion ta’lim texnologiyalari va uning rivojlanishi tarixi haqida tushunchaga ega
bo‘lishi;
- ta’lim texnologiyalarining jarayon sifatida bosqichlari, uning maxmuni, asosiy
elementlari, funksional strukturasi (tuzilmasi)ni bilishi;
- innovatsion ta’lim texnologiyalarining turlari, qoidalari, prinsiplari haqida tushunchaga ega bo‘lishi;
- o‘quv maqsadlarini ilmiy, to‘g‘ri belgilay olishi, loyihalay olishi, o‘qitishning
texnologik xaritasini tuza olishi;
- innovatsion ta’lim texnologiyalarini topshiriqlariga aylantira olishi, reyting tizimida baholay olishi;
- ta’lim oluvchining faolligini oshirish, uning mustaqil faoliyatini to‘g‘ri boshqara olishi;
- innovatsion ta’lim texnologiyalarining turlaridan o‘rinli foydalana olishi, ularni
amaliyotga bemalol qo‘llay olishi;
- o‘qitish jarayonining mazmunli, qiziqarli, ijodiy, samarali bo‘lishi uchun ta’limning interfaol usullarini, ishchanlik yo‘nalishidagi didaktik o‘yinlarni o‘tkazish uslublarini bilishi;
- ta’limning texnik vositalari (kompyuter, kodaskop, video, audio qurilmalari va boshqa ko‘rgazmali vositalari)dan bemalol foydalana olishi;
- ta’lim oluvchi bilan samimiy, ijodiy, izlanuvchan, o‘zaro hurmat muloqotini tashkil eta olishi;
- ta’lim beruvchi bilan ta’lim oluvchi o‘rtasida vujudga kelib qolgan “favqulodda
muammoli vaziyat”dan “chiqib keta olish” yo‘llarini bilishi, uning to‘g‘ri, qulay yechimini topa olishi;
- pedagogik mahorat qoidalari, tamoyillari, elementlari (pedagogik takt, pedagogik
texnika, pedagogik intuitsiya, pedagogik ijodkorlik, pedagogik qobiliyat kabi) haqida bilim, malaka, ko‘nikmalar shakllangan bo‘lishi;
- o‘z fanining ilg‘or targ‘ibotchisi, fidoyisi bo‘lishi, uning asoslarini chuqur egallashi, ilmiy salohiyatga barkamollikka ega bo‘lishi kerak.
FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR RO`YXATI

1. 
   Karimov A. I. Yuksak ma`naviyat –yengilmas kuch T. “Manaviyat”, 2008 y.
   
2. 
   “O`zbekiston Respublikasi Xalq ta`limi tizimida psixologik xizmat to`g`risida”gi muvaqqat Nizom –Toshkent, 2002 yil 1 avgust
   
3. 
   O`zbekston Respublikasining “Kadrlar tayyorlash milliy dasturida” gi qonuni. T., 1997.
   
4. 
   Karimov. I.A. Barkamol avlod-O`zbekiston taraqqiyotining poydevori. T., O`zbekiston. 1997.
   
5. 
   Asadov Y.M, Burxanov Yu. Olti yoshli bolalarning maktabga psixologik moslashuvi va rivojlanish dinamikasini o`rganish bo`yicha tavsiyalar “Ma`rifat”, 2011 yil
   
6. 
   Abdurasulov.R. Maktabda psixologik xizmat. - Jizzax. 2009y
   
7. 
   Xurvalieva T. Maktabda psixologik xizmatni tashkil etish.-A.Avloniy nomidagi XTHQTMOMI, 2016y
   
8. 
   Davletshin. M. Psixologiyadan asosiy tushunchalar.-T., 2007.
   
9. 
   Umumiy psixologiya. Petrovskiy A.V. tahriri ostida.-T., 2012.
   
10. 
    Umumiy psixologiya, Dastur.-T., 2017.
    
11. 
    Umumiy psixologiya. M.G.Davletshin., S.M.To`ychieva.-T., 2012.
    
12. 
    O`qituvchilarga psixologik yordam beruvchi o`yin va mashqlar. Matmuratova. N.B. (o`quv.met.qo`l. T., 2016.)
    
13. 
    G`oziev.E./ Psixologiya. 2014.
    

1 I.A.Karimov. Yuksak ma'naviyat - yengilmas kuch. T. “Ma'naviyat”, 2008. 61-bet

1. 
   2 Abdurasulov.R. Maktabda psixologik xizmat. - Jizzax. 2009y
   

3 Serevel G.V. Talabalar va talabalarning kasbiy moslashuvini psixologik va pedagogik qo'llab-quvvatlash. Monografiya. - m .: Nuu VPO Moskva psixologik va ijtimoiy instituti. 2018 yil

4 Serevel G.V. Talabalar va talabalarning kasbiy moslashuvini psixologik va pedagogik qo'llab-quvvatlash. Monografiya. - m .: Nuu VPO Moskva psixologik va ijtimoiy instituti. 2018 yil

2. 
   5 Abdurasulov.R. Maktabda psixologik xizmat. - Jizzax. 2009y
   

3. 
   6 Abdurasulov.R. Maktabda psixologik xizmat. - Jizzax. 2009y