Qarshi - 2020
Jаmiyatimiz mа‘nаviyatini yuksаltirishgа ustuvor yo‗nаlish berilayotganligining аsl boisi ham
shundаki, har tomonlаmа tаrbiya ko‗rgаn, mа‘rifаtli, mа‘nаviyati yuksаk milliy g‗oya vа milliy istiqlol
mаfkurаsi g‗oyalаrini o‗z ongidа qаror toptirgаn komil insonlаrni voyagа yetkаzib borish ko‗p jihatdаn
mа‘nаviyat sohasidagi sаy-harаkаtlаr tizimidа yoshlаrgа, tаlаbаlаrgа tаriх tа‘limini berish, O‗zbekiston
tаriхi fаnini o‗qitish, bu fаndаn tа‘lim berish sifаtini dаvr tаlаblаri dаrаjаsigа ko‗tаrish alohida o‗rin
tutаdi. Shu munosаbаt bilаn mustаqillik yillаridа bu borаdа qаtor muhim tаdbirlаr аmаlgа oshirildiki, ulаr
o‗zining ijobiy sаmаrаsini berа boshlаdi.
XV asr oxirlariga keiib temuriyzodalam ing o‘zaro taxt taiashishlari Xuroson
va Movarounnahr ijtimoiy-iqtisodiy hayotiga salbiy ta‘sir ko‗rsatdi. Siyosiy tanglik avj olib ,
madaniy hayot izd an chiqdi. Dehqonchilik, savdo-sotiq va boshqa hududla r bilan bo‘ladigan
madaniy aloqalarga putur yetd i.
Movarounnahr mayda hokimliklarga b o ‗linib ketdi. Temuriyzodalar hokimiyatni
Qo‘lga kiritish uchun Dashti Q ipch o q d a hukmronükqilayotgan ko‘chmanchi o‗zbek va mo‗g‘u l
xonlariga murojaat qila boshladilar.Iqtisodiy va siyosiy tanglik k o ‗p d a n beri Movarounnahrga k o
‗z olaytirib turgan k o ‗ch m an ch i o ‗zb ek xonlari, dastlab Abulxayrxonga. So ‗ngra uning nabirasi
M u h am m ad Shayboniyxonga q o ‗l keldi. Abulxayrxon temuriyzoda Abusaidga Samarqand tojini
qo‗lga kiritisliga yordam bergan b o is a , MuhammadShayboniyxon Sulto n Ali Mirzoga yordam berish
bahonasida uni qatl ettirib. Samarqand taxtin i egalladi va Bobur Mirzo kuchlarini mag‗lub etib,
Movarounnahrning yagona hukmdori b o ‗lib oldi. 1507-yili Hirot taxtini egallab, yirik Sh
ayboniylar imperiyasiga asos soldi.
Muhammad Shayboniyxon o ‗z davlatini mustahkamlab olgach, mamlakatning iqtisodiy
hayotini yaxshilashga, u n i ichidan mustahkamlashga qaratilgan bir q ato r islo h o tlar o ‗tkazdi.
Dehqonchilikning rivojlanishiga yordam beruvchi yer to ‗g ‗risida, v aq f masalalari bo‗y ich a bir
qator chora-tad b irlam i amalga oshirdi.O‗zaro tax t talashishlar natijasida tinch joylarni izlab, o ‗z
yerlarini tashlab ketgan kishilaming qarovsiz yerlarini masjidlar, madrasa –larga vaqf mulki sifatida
berdi. 1502-yilda Zarafshon vohasida qaqrab va qarovsiz yotgan yerlarda dehqonch ilikni
rivojlantirish maqsadida Ko‘hak (Zarafshon) daryosiga suv- ayirgich va k o ‗prik qurdiradi. M am
lakatning ichki birligini mustahkamlash uchun 1507-yilda barcha hududiy hukm dorlar zarb
qildirayotgan pullami bekor qilib, pul islohotini amalga oshiradi. Bu esa savdo-sotiqning
rivojlanishiga, mamlakat siyosiy-iqtisodiy mavqeyining oshuviga yordam beradi.
Bu d avrda to‘qimachilik , kulolchilik, duradgorlik, metallga ishlov berish, qog‘o z va mato
ishlab chiqarish taraqqiy etdi. Shuningdek, xalq amaliy san‘atining yog‗och, tosh, metall
o‘ymakorligi, kandakorlik. Naqqoshlik, xattotlik rivoj topdi. Samarqandda yuqori sifatli qog‘oz ishlab
chiqarish yanada yu k sald i.Ip ak q o g ‗ozi deb ataluvchi oliy nav qog‘ozlar asosan ip ak p ax tad an
aralash tirib tay y o rlan g an . S am arq an d lik usta M irib ro h im «Sultoniy» va «Miribrohimiy»
Qarshi - 2020
nomli q og‘ozlam i ishlab chiqarish bilan m ashhur b o ig an .S am arq an d q o g ‗o zlarin in g k eng
k o ‗lam d a ishlab arin arilish i kitobat
san ‗atin in g taraq q iy etishiga, o ‗z navbatida, M ovarounnahrning k o ‘pgina madaniy jihatd an
yuksalgan shaharlaridagi madrasalar qoshida h am d a boy- badavlat kishilar tomonidan tashkil
etilgan kutubxonalarning ko‗payishiga olib keldi. Bu kutubxonalarda nodir qo‘lyozmalar bilan birga
tarix, tilshunoslik, adabiyot, geografiya, falsafa, mantiq , fiq h shunoslik , notiqlik , tibbiyot,
matematika, astronomiya kabi ko‗plab fan sohalariga oid kitoblar to‘plangan.
Shayboniylar davri madaniyatining rivojiga bevosita sulola vakillarining o‗zlari sezilarli ta ‗s ir
k o ‗rsatd ilar. C h u n k i s u lo lan in g M u h am m ad S h ay b o n iy , Ubaydullaxon, Rustam
Sulton, A bdulazizxon, Abdullaxon Soniy va boshqa hukm dorlarining o ‗zlari o ‗qimishli k ish ilar b o
‗Lishib, hatto sh e‘riy atd a q alam tcbratganlar. Tarixiy m a‘lumotlarga k o ‗ra, Ubaydullaxon
musiqa asboblarida kuy chalishning ustasi, nozik husnixat sohibi bo‘lgan. Shu boisdan Abdulazizxon va
Abdullaxonlar o‗z davrining yetuk kutubxonani tashkil etganlar. Kutubxonalar qoshida qoly o zm a
asarlard an nusxa ko‘chiruvchi, eskilarini ta ‘mirlovchi x attotlar va ustalar faoliyat ko‗rsatganlar.
