Курс иши мавзу: “Коррупцияга қарши кураш механизмини такомиллаштириш йўллари”

1-rasm. Xufyona iqtisodiyotning iqtisodiy faoliyat sohalari bo’yicha tasniflanishi
Odatda kam to‘lanadigan ish o‘rinlari xufyona iqtisodiyotning asosiy qismini tashkil etadi. Agar ularga qarshi to‘g‘ridan-to‘g‘ri kurashiladigan bo‘lsa, kam ta’minlangan aholi qatlamlari zarar ko‘rishi mumkin va daromadlar/talab kamayishi natijasida iqtisodiy o‘sish ham sekinlashishi xavfi mavjud.
Shuning uchun, jahon tajribasida xufyona iqtisodiyotga qarshi kurashilayotganda ma’lum tamoyillarga amal qilish to‘g‘riroq hisoblanadi.

1. 
   Davlat shunday shart-sharoit yaratishi kerakki rasmiy iqtisodiyotda faoliyat yuritish “soya”da bo‘lishdan yaxshiroq va “soya”da bo‘lish faoliyatni to‘xtatishdan yaxshiroq bo‘lishi kerak. Bu degani xufyona iqtisodiyotni qisqarish tezligi va ko‘lami o‘zining optimal nuqtasiga ega.
   
2. 
   Xufyonalikni qisqartirishdagi qattiqqo‘llik adolatli qonun normalari joriy qilingandan keyingina amalga oshishi kerak. Zero, ishchilarni “soya”da ishlashiga soliqlarning balandligi turtki berayotgan bo‘lishi mumkin. Shunda ham qattiq kurash normalari joriy etilsa, ishsizlik ko‘payadi hamda iqtisodiyotning rasmiy qismi ham zarar ko‘radi. Uning ustiga, kam daromadli aholini jazolash siyosiy jihatdan to‘g‘ri emas.
   

2-rasm. Xufyona iqtisodiyotni turlarga ajratishga bo’lgan statistik yondashuv⁷
Jahon banki tadqiqot natijalariga ko‘ra, mamlakatimizdagi tadbirkorlarning aksariyati (23 foiz) soliq stavkalarining yuqoriligi biznesni rivojlantirishga ta’sir ko‘rsatayotgan asosiy omil sifatida ko‘rishmoqda. Kichik va o‘rta biznes (23 foiz) vakillarida soliq stavkalari muammosining dolzarbligi yirik korxonalarga (19 foiz) nisbatan ancha yuqori.⁸
Tushuncha: Soliq stavkasining ma’lum darajagacha ko‘tarilishi byudjet tushumlarining o‘sishi va davlat xizmatlarining ko‘lami va sifati oshishiga olib keladi, bu esa o‘z navbatida iqtisodiyotning rasmiy sektorining o‘sishini ta’minlaydi. Stavkalarning haddan tashqari oshib ketishi korxona va ishchilarning “soya”ga kirishiga, byudjet tushumlarining kamayishiga va rasmiy sektorning qisqarishiga olib keladi.

3. 
   Bir paytning o‘zida ochiqlikni ta’minlash va korrupsiyaga qarshi kurashish lozim. Hatto adolatli qonunlar ham korrupsiya darajasi yuqori holatlarda ish bermaydi.
   

Agar odamlar davlatga ishonmasa, jumladan, korrupsiyada shubha qilgan holda, ular soliqlarni to‘lashdan o‘zlarini manfaatdor sezmaydilar. Chunki soliqni to‘layotgan odam davlat tomonidan davlat xizmatlarining ko‘lami va sifati ko‘rinishida manfaat kutib qoladi. Xufyona iqtisodiyotning korrupsiya darajasi yuqori mamlakatlarida ulushi kattaligi ham bunga bir dalil. Ayniqsa rivojlanayotgan davlatlarda korrupsiya darajasi kattalashgan sari xufyona iqtisodiyotning ulushi ko‘payib borishini ko‘rish mumkin.