|
14
II BOB. DIDAKTIK MATERIALLAR VA ON-LINE KURSLAR UCHUN
DIDAKTIK MATERIALLAR TAYYORLASH METODIKASI
2.1 Didaktik materiallar va ularning tutgan o‘rni
Didaktika (ta`lim nazariyasi: yunoncha «didaktikos» “o‘rgatuvchi”, «did-
asko» esa – “o‘rganuvchi” ma`nosini bildiradi) ta`limning nazariy jihatlari (ta`lim
jarayonining moxiyati, tamoyillari, qonuniyatlari, o‘qituvchi va o‘quvchi faoliyati
mazmuni, ta`lim maqsadi, shakl, metod, vositalari, natijasi, ta`lim jarayonini
takomillashtirish yo‘llari va hakazo muammolar)ni o‘rganuvchi fan.
Bu so‘z 1613 yili Germaniyada nemis pedagogi Volfgang Ratke (1571-1635 yillar)
tomonidan kiritildi. Bu tushunchani shunga o‘xshash usulda buyuk chex pedagogi
Yan Amos Komenskiy (1592-1670 yillar) “Buyuk didaktika” nomli mashxur asa-
rida tilga oladi. Lekin Komenskiy “didaktika bu fakat ta`limgina emas, balki
tarbiyalash ham”, deb ta`kidlaydi. Mazkur asarda olim ta`lim nazariyasining
muxim masalalari: Ta`lim mazmuni, ta`limning ko‘rgazmaliligi, ketma-ketligi ka-
bi tamoyillari, sinf-dars tizimi borasida so‘z yuritadi. Didaktikaning predmeti,
funksiyalari va vazifasi.
Pedagogika fani ta`lim va tarbiya jarayonini ularning yaxlitligi va birligi asosida
urganadi. Ikki faoliyatning xar birining moxiyatini aniq bayon etish uchun didakti-
ka (ta`lim nazariyasi) va tarbiya nazariyasini ajratib ko‘rsatadilar.
Xozirgi davrda didaktika o‘qtishning mazmuni, metodlari va tashkiliy shakllarini
ilmiy asoslab beruvchi pedagogika soxasi sifatida tushuniladi.
Umumiy didaktikadan tashkari xususiy didaktikalar yoki aloxida fanlar buyicha
ta`lim metodikasi deb ataluvchi didaktikalar ham mavjud.
Ularning mazmuni ta`limning ma`lum bosqichlarida u yoki bu fanlarni o‘rganish
va ta`lim berishning nazariy asoslarini belgilaydi. Xar bir o‘qituvchi didaktika aso-
slarini puxta bilishi va ularga tayangan holda faoliyatni tashkil etishi zarur.
15
Didaktika predmetini aniqlash buyicha turli qarashlar ilgari surilgan qarashlarning
turlicha bulishi didaktikaning metodologik kategoriyalarini anik ajratilmaganligi
bilan bog’liq.
Ko‘pchilik olimlar ta`lim obyekt deb o‘qitish jarayonining maksadi,
mazmuni, konuniyatlari, metodlari va tamoyillarini ko‘rsatadilar.
O‘rgatuvchi didaktik ta`limni ijtimoiy tajribani berish vositasi sifatida e`tirof etadi.
Ta`lim yordamida yoshlarni hayotga tayyorlash amalga oshiriladi. Ta`limiy faoli-
yatini tashkil etishda o‘qituvchi – o‘quvchi, o‘quvchi – o‘quv materiali, o‘quvchi –
boshka o‘quvchilar o‘rtasidagi munosabatlar yuzaga keladi.
Pedagogik adabiyotlarda ulardan kaysi biri didaktika uchun asosiy xisoblanishi
kerakligi borasida xam turli fikrlar keltiriladi hamda o‘quvchining o‘quv materiali-
ga bo‘lgan munosabati, ya`ni, bilimlarni o‘rganish munosabatini asosiy deb e`tirof
etuvchi qarashlar soni nisbatan ko‘p.
Didaktika predmetini moxiyatini ochishga xizmat qiluvchi yana bir qarash
ta`lim-tarbiya jarayonini yaxlit o‘rganish zarurligini ilgari suradi. Ta`limning
tarbiyaviy vazifalari o‘quvchining bilimni uzlashtirishlarini ta`minlabgina qolmay,
shaxs xususiyati, uning rivojlanishi, ma`lum ma`naviy-axlokiy sifatlarni
o‘zlashtirishi, fe`l-atvori, xulqini tarbiyalash uchun zarur shart-sharoitni yarat-
ishdan iborat.
Didaktikaga ta`limning mazmunli va jarayonli jixatlarini birgalikda
o‘rganish xosdir. Amaliyotni qayta tashkil etish va takomillashtirish masalalarini
nazarda tutgan xolda didaktika ta`limni fakatgina o‘rganish ob’yekti sifatidagina
emas, balki ilmiy asoslangan loyixalashtirish ob’yekti sifatida qaraydi.
Umumiy didaktikaning predmeti dars o‘tish (o‘qituvchi faoliyati) va bilim olish
(o‘quvchining o‘rganish faoliyati)ning o‘zaro bogliqligi va aloqadorligi xisobla-
nadi.
O‘rgatuvchi didaktikaning vazifalari quyidagilardan iborat:
ta`lim jarayonlari va ularni amalga oshirish shartlarini ta`riflash va
tushuntirish;
16
ta`lim jarayonini yanada mukammal tashkil etish, ya`ni, ta`lim tizimlari
va texnologiyalarini ishlab chiqsh;
ta`lim jarayoni uchun xos bo‘lgan umumiy qonuniyatlarni aniqlash, omil-
larini taxlil qilish va ta`riflash.
O‘rgatuvchi didaktika nazariy va bir vaqtning o‘zida me`yoriy-amaliy fan. Did-
aktikaning ilmiy-nazariy vazifasi ta`limning mavjud jarayonlarini o‘ganish, un-
ing turli jixatlari o‘rtasidagi bogliqliklar, ularning moxiyatini ochib berish,
rivojlanish tendensiyalari va kelajagini aniqlashdan iboratdir.
O‘zlashtirilgan nazariy bilimlar ta`lim amaliyotini yunaltirish, ta`limini ja-
miyat tomonidan qo‘yilayotgan ijtimoiy talablarga muvofik takomillashtirishga
imkon beradi. Ta`lim mazmunini anglab olish, ta`lim tamoyillari, ta`lim metod
va vositalarini qo‘llash me`yorlarini aniqlash asosida didaktika amaliy-
me`yoriy hamda tashkiliy-texnologik vazifani bajaradi.
Didaktika asosiy kategoriyalar
Bu har qanday fan asosiy tushunchalar qaysi butun ustida ekanligini ta'kidlash lo-
zim tadqiqot. Shunday qilib, didaktika quyidagi asosiy kategoriyalari:
o‘quv - ma'lumotlar uzatish talabalar bo‘yicha o‘qituvchining faoliyati,
kelajakda o‘z amaliy dastur ham ma'lumot olishga qaratilgan,
ta'limot - bilim va amaliy ko‘nikmalarni natijasida faoliyati va xulq-yangi
shakllarini shakllantirish;
o‘quv - maqsadli tizimli bilim transfer faoliyati va o‘qituvchilar va talabalar
ishtirokida ijodiy qobiliyatlarini rivojlantirish;
ta'lim - ta'lim jarayonida erishilgan natija;
bilim - qabul, tushunish va ko‘payish uchun yoki amalda o‘qituvchi olingan
ma'lumotlarni foydalanish imkoniyati;
san'at - orttirilgan bilim amal qilish qobiliyati;
Malakalarning - (takroran izidan amalga erishilgan) avtomatizmi olib qobili-
yati hisoblanadi;
sub'ekt - ekspertiza maydoni;
17
o‘quv moddiy - odatda nizomlarda belgilangan mavzu, mazmuni;
Trening maqsadi - bu ta'lim jarayonida o‘qituvchilar va o‘quvchilar tomoni-
dan istalgan natijasidir;
o‘qitish usuli - belgilangan maqsadga erishish uchun qaysi bir usul;
mazmunini o‘rganish - bu ilmiy bilim, amaliy ko‘nikmalari, shuningdek
talaba o‘qituvchi o‘tkazilishi kerak fikrlash bir yo‘ldir;
o‘quv qo‘llanmalar - o‘quv jarayoni bilan birga har qanday maqsad qo‘llab-
quvvatlash, (bu tutorials, va uskunalar, va o‘qituvchining tushuntirish)
bo‘ladi;
natijalarini o‘rganish - ta'lim oxirida erishildi nima (maqsad farq qilishi
mumkin).
Didaktika asosiy tushunchalar
Bu didaktika turli olimlar qarashlari tubdan farq bo‘lishi mumkin, deb ta'kidlash
lozim. Shu munosabat bilan, quyidagi tushunchalar mavjud:
"Buyuk didaktika" asarlari kelsak, uning asosiy g'oyasi ta'lim va inson tayyorlash
jarayoni to‘rt davrlarda, bu 6 yil har bir bo‘lingan, deb:
Eski bolalar bilim va ularning ota-onalari tomonidan tajriba uzatishni o‘z
ichiga oladi a deb atalmish ota maktab, orqali borish 6 yil tug'ma;
6 yoshdan 12 yoshgacha bo‘lgan - "ona maktabi» (bu davrda til
ko‘nikmalarini rivojlantirish aratilgan);
12 yoshdan 18 yoshgacha bo‘lgan - bu ( "lotin tilida maktabi") Xorijiy tillar-
ni o‘rganish uchun eng yaxshi vaqt emas;
shaxs 18 24 yilgacha sayohat paytida, shuningdek, oliy ta'lim muassasalarida
amalga oshiriladi.
Do'stlaringiz bilan baham: | 
