Kurs ishi bajardi: Tuxtayev Sh Tekshirdi: Halimov I

V 		k  H 0			,
	 H 10		
		23lg		
			10
				
V – mahsuldor eritmaning 1m3 ko’tarilishi				uchun talab etiladigan atmosfera
bosimida havoning miqdiri, м3;
k – empirik formula bilan belgilanadigan			tajriba koeffitsiyenti.
k = 2,17 + 0,0164 H0;
H0 – suv ko’tarilishining balandligi,	м.

H – qorishgichning suv ostiga tushish chuqurligi, м.

Varaq
5321100 Kurs ishi

O’zg.. Varaq № hujjat Imzo Sana

Erliftning ishi uchun zarur hisoblangan kompressorda siqilgan havoning ortiqcha bosimi quyidagi formula ko’ra aniqlanadi
^Pk ^ ₁₀^{H  P}
P_k - kompressorda siqilgan havoning ortiqcha bosimi, кг/см2;
P - kompressordan qorishtirgichgacha bo’lgan yo’lda bosimning yo’qolishi, кг/см2.
Dam berish quvurining diametrini tanlash uchun quyidagi qoidalarga amal qilish mumkin. Emulsiyaning (mahsuldor eritmaning) quvur bo’ylab tepaga harakatlanishiga ko’ra havoning pufakchalari kengayadi, shunday ekan, qorishmaning solishtirma og’irligi kamayadi va havo bosimi pasayadi.
Havo oqimi quvurda taxminan atmosfera bosimiga ega.
Ko’tarilish jarayonida havoning kengayilishi sababli quvurdagi qorishmaning harakatlanish tezligi sekin – asta suv to’sgich darajasigacha oshadi. Bu tezlik katta hajmga

erishishi	mumkin,	va	bu o’z	o’rnida	yer osti		harakat	koeffitsiyenti	va	erliftning
unumdorligining		tushishini		keltirib	chiqaradi.		Erliftning optimal		ish	sharoitlari
emulsiyaning quvurdan 6-8m/s				va to’g’ridan		– to’g’ri qorishtirgichdan			3-6 m/s oqib
chiqishi tezligidan		vujudga keladi.
Agar	emulsiyaning		harakatlanish		tezligi	belgilangan		optimal chegaradan oshsa

(chuqur quduqlarni nasos bilan so’rib olish paytida bo’lishi mumkin), bu holatda tepaga

ko’tarilish hajmiga ko’ra quvurlar		diametrini kengaytirib va			ba’zi	hududlarda
emulsiyaning	optimal harakatlanish	tezligini	ta’minlab	bosqichli		dam	berish
quvurlaridan foydalanish tavsiya etiladi. Bu holatlarda dam berish quvuruning							yuqori
qismining diametri pastki qismining diametriga			qaraganda 1,5-2 baravar katta bo’lishi
lozim.
Havo quvurida havoning harakatlanish tezligi 15-20 m/s tashkil etadi.
Erliftning	samaradorlik koeffitsiyenti juda past va odatda 0,2 – 0,3 atrofida bo’ladi,
lekin quduqlarni bug’ilashda erliftlarni		loyihash	va ishlatish,	erliftning yer osti harakat
koeffitsiyentini	tog’ri hisoblash va erliftning asosiy elementlarini				tanlash	masalalarini
batafsil ko’rib chiqilsa 0,35-0,38 va eng yuqorisi 0,42 qiymatga erishishi mumkin.

Varaq
5321100 Kurs ishi

O’zg.. Varaq № hujjat Imzo Sana

Suvning qirqimi 1sm2da erliftning maksimal unumdorligi (qorishtirgichning 60-40% suv ostiga tushishida) 1,0 – 1,2 m3/soat yetadi.
Maydon sharoitlari uchun erliftning asosiy ko’rsatkichlarini aniqlash mumkin:
Quyidagi sharoitlarda 1m3 mahsuldor eritmaning ko’tarilishi uchun talab etiladigan
siqilgan havo sarfi:
Ishlab chiqarish gorizontining statistik darajasi 63 m.
Nasos bilan so’rib olinadigan quduqning unumdorligi 4,5 m3/soat.
Depressiya voronkasini hisobga olgan holda mahsuldor eritmaning ko’tarilish
balandligi 68 m.

1. 
   Mahsuldor eritmaga erliftning botishi uchun iqtisodiy mahsuldor balandlik talabini aniqlaydi
   

• 
   
  

• 
   Н ₀
  

bu holatda mahsuldor eritmaning statistik darajasi 63,0 m balandligida eng iqtisodiy foiz 55-60% atroida bo’ladi.

• 
   0,575
  

• 
   Н ₀
  

bu yerdan erlift forsunkasining botish chuqurligi
Н= 1,35 Н0, м	Н=85,1 м

2. 
   Quyidagi formula orqali mahsuldor eritmaning 1m3 ko’tarilishi uchun talab etiladigan siqilgan havo hajmi aniqlanadi:
   

V 	2.17  0.0164 H 0 						,
			H 10 
	23lg			
		10 						33
							м /м

Quvurlar unumdorligi 4,5 m3/soat va markaziy havo uzatish bilan konsentrik quvurlarda:
dam berish quvirining diametri – 38 mm;
Atrofiga o’rnatilgan quvurlarning minimal diametri – 76,0mm; Havo quvurlarining diametri – 9,5mm;
Kiritish quvurlaining diametri (qorishtirgichda) – 36,0mm; Qorishtirgichning umumiy uzuzligi – 205 mm.

Varaq
5321100 Kurs ishi

O’zg.. Varaq № hujjat Imzo Sana

Shunday qilib 160 m li nasos bilan so’rib olinadigan quduqlar erliftni o’rnatish uchun talab etiladigan sharoitlarga to’liq javob bera oladi.
Yetkazib berish uskunalari mahsulotni quduqdan saqlash yoki qayta ishlab chiqarish joyigacha yetkazib berishga mo’ljalangan. Bunday uskunalar taqdim etadi: nasos agregatlarini, compressor va havo agreagatlarni, qalinlashtiruvchilarni, tasniflagichlarni, suvsizlantirgichlarni, quvurlar va armaturalarni va h.k.
Tashish uskunasining aniq sxemasi va uning xarakteristikalari geotexnologiya usullari va uni ishlatish shartlari bilan belgilanadi.
Misol uchun, oltingugurtni yer ostida eritish paytida qazib olingan foydali qazilmalarni quvurlar orqali quduqdan omborgacha yetkazib berish uchun xar xil hajmdagi metal quvurlarda amalga oshiriladi.
Maydalangan rudalarni bosimli suv bilan yetkazib berishning quyidagi usullari mavjud.
Yer ostini ishqorga solish jarayonida barcha quvurlar polietilen yoki plastmassa, yoki boshqa kislota chidamli materiallardan tayyorlanadi.
Yer ostini gazlantirish jarayonida oldindan tozalash va qayta ishlashdan so’ng gaz yuqori bosib ostida bo’lgan quvurlar orqali olib boriladi.

XULOSA
Geotexnologik usulda qazib olish jarayonida maxsuldor eritmani yer yuzasiga chiqarishda dastlab erliftalarda foydalanilgan. Erliftlarning ishlash prinsipi yuqori bosimli havo yordamida maxsuldor aralashmani yer yuzasiga ko’tarishga asoslangan. Bunda quduq yoniga yuqori bosimli havo kompressori o’rnatiladi. Compressor yordamida quduqqa havo jo’natiladi va eritma yuqoriga ko’tariladi.
Erliftlaran foydalanish usuli nisbatan samarasiz va bir qancha kamchiliklarga ega bo’lganligi uchun bugungi kunda elektr nasoslarda foydalaniladi. Erliftlardan foydalanganda sarf-xarajatlarning yuqori bo’lishi, har bir quduq yoniga yuqori quvvatli kompressorlarning zarurligi va chuqur qatlamlarda maxsuldor eritmani yuqoriga chiqarishning samarasizligi kuzatiladi.
Varaq
5321100 Kurs ishi

O’zg.. Varaq № hujjat Imzo Sana

Yer ostida ishqorlash texnoligiyasining parametrlarning hisoblash.
Ishqorlash uchun odatda mineral kislotalarning suvli eritmalari yoki ishqorli metallarning karbonat tuzlari ishlatiladi.
Kislotali usul yuqori ajratib olishni ta’minlaydi, ammo selektivligi bilan karbonat usulidan kamroq farq qiladi.
Yer qa’rida ishqorga solish jarayoni minerallarni kimyoviy reagentga ta’siri hisobidan qattiq modda fazasidan suyuq holatga o’tashini ta’minlaydi.
Ishqorlash vaqtida kislota konsentratsiyasining ko’payishi uran minerallarining erish tezligini oshiradi va ayni paytda uning jins bilan reaksiya sarfini oshirib qatlamining kimyoviy eritgichlar bilan to’yinish davrini (zaksleniya)kamaytiradi.
Asosiy geotexnologik ko’rsatkichlariga quyidagilar kiradi:

• 
  Mahsuldor eritmada 19etal konsentratsiyasi;
  

• 
  Quduqning umumiy debiti;
  

• 
  So’rib oluvchi quduq debiti;
  

• 
  Bir vaqtni o’zida ishlaydigan quduqlar soni;
  

• 
  Blok, qator va yacheykalarning ishlab chiqarish davomiyligi;
  

• 
  Mahsuldor eritma va oksidlagichning paydo bo’lish vaqti;
  

• 
  Quduqda ishchi omillarning ko’tarilish va tushish o’lchovlari.
  

Asosiy ishqor solish parametrlarini	hisoblash quyidagi ketma – ketlikda amalga
oshiriladi.
Mahsuldor eritmada metall kontsentratsiyasi
^Cср		Е Р d	,
		f M  F

• 
  – metall olishning koeffitsiyenti; Р – ishlab chiqarayotgan maydonda metall zahiralari, т; d – mahsuldor ertimaning zichligi, т/м3; f – ruda massasiga ishqorlaydigan eritma massasining nisbati; М – ishqorlaydigan eritma bilan ichlab chiqarilgan jinslarning o’rtacha zichligi, м; γ – rudalarning zichlik hajmi, т/м3; F – ishlab chiqarish maydoni, м2.
  

Jarayonni bajarish vaqtida so’rib oluvchi quduqlarning umumiy debiti
Q_Э  ^{M е} , т/сут,

^Cср^Т


Varaq
5321100 Kurs ishi

O’zg.. Varaq № hujjat Imzo Sana

Ме – metall bo’yicha korxonaning yillik loyihaviy unimdorligi, т; Т – yillik belgilangan ish kunlarining soni, kun;
So’rib oluvchi quduqlarning debiti

17. 
     MbV , т/сут,
    

b – so’rib oluvchi quduq tomonga qarab harakatlanuvchi eritma oqimining o’rtacha kengligi, м; V – eritmaning filtirlanish optimal tezligi, м/сут.

Bir vaqtning o’zida ishlaydigan so’rib oluvchi quduqlar soni
N  ^Q_q^Э ,
Bitta so’rib oluvchi quduqqa to’g’ri keladigan maydonni ishlab chiqarish davomiyligi:

t			fMF0	,
	0		dq

F0 = Bitta so’rib oluvchi quduqqa to’g’ri keladigan ishlab chiqarish maydoni, м2. So’rib oluvchi quduqlarda mahsuldor eritmalarning chiqish vaqti

t H		Mnlb	, сут,
		d

n – mahsuldor g’ovaklilik; l- so’rib oluvchi va yuboruvchi quduqlar orasidagi o’rtacha masofa, м.

Samarasiz eritmalarning umumiy debiti
Q t

^Qн ^ _t^{э н} , т/сут.

о
Alohida quvurlar orqali samarasiz eritmalarni yuborishda eritmadagi metallar kontsentratsiyasining o’rtacha qiymatini aniqlash:

_{С  } ^Qэ ^Сср _.

Q_э  Q_н
Tog’- rudalar massasi bilan kimyoviy reaksiyasi va samarador qatlamni to’ldirish uchun erituvchining xarajatlari.

• 
  _р  ^ЕР Q_э  Q_н С _р  С_к Т , м3,
  
  • 
    _С
    

Varaq
5321100 Kurs ishi

O’zg.. Varaq № hujjat Imzo Sana

Ср – ishqorlanayotgan eritmada belgilangan erituvchining kontsentratsiyasi; Ск – olinayotgan eritmada erituvchining kontsentratsiyasi.