|
2.3 Suv fondi yerlaridan foydalanuvchilarning asosiy huquq va majburiyatlari
Suv fondi yerlarining huquqiy holatining xususiyatlaridan biri shundaki, bunday yerdan foydalanuvchilarning huquq va majburiyatlari o‘ziga xos xususiyatlarga ega, ya’ni suv fondi yerlaridan foydalanuvchilar, qoida tariqasida, yerdan foydalanuvchilar ham, suvdan foydalanuvchilar ham hisoblanadi. Suv ob'ektlari chegaralaridan tashqarida joylashgan suvlardan foydalanish va ularni muhofaza qilishni boshqarishni ta'minlaydigan organlarning binolari egallagan erlar bundan mustasno bo'lishi mumkin. Suv fondi yerlaridan foydalanuvchilarning huquq va majburiyatlari Yer kodeksida, shuningdek, “Suv va suvdan foydalanish to‘g‘risida”gi qonunda mustahkamlab qo‘yilgan. Agar Yer kodeksining 39-moddasiga murojaat qiladigan bo‘lsak, yer egalari, yerdan foydalanuvchilar va suv fondi yer uchastkalari ijarachilari quyidagi huquqlarga ega: yer uchastkasini maqsadli maqsadiga muvofiq mustaqil tasarruf etish; yer uchastkasida mavjud keng tarqalgan foydali qazilmalar, o‘rmon yerlari, suv havzalaridan xalq xo‘jaligi ehtiyojlari uchun belgilangan tartibda foydalanish, shuningdek yerning boshqa foydali xususiyatlaridan foydalanish; Turar-joy, ishlab chiqarish, madaniy-maishiy va boshqa binolar va inshootlarni belgilangan tartibda barpo etish, ularni yer uchastkalari va loyiha hujjatlarining maqsadli maqsadiga muvofiq qayta qurish va buzishni amalga oshirish. Yerdan foydalanuvchilar va ijarachilar yer egalari bilan kelishilgan holda ushbu harakatlarni amalga oshirishga haqli; er uchastkasi olib qo'yilganda unga etkazilgan zararni (shu jumladan yo'qotilgan foydani) qoplash yoki er uchastkasidan ixtiyoriy ravishda voz kechgan taqdirda xarajatlarni qoplash; yer uchastkasini yoki uning bir qismini qonun hujjatlarida belgilangan tartibda vaqtincha foydalanishga va xo‘jalik ichidagi ijaraga berish. Qonun hujjatlariga muvofiq yer egasi, yerdan foydalanuvchi, ijarachi va yer uchastkasining egasi boshqa huquqlarga ham ega bo‘lishi mumkin. “Suv va suvdan foydalanish to‘g‘risida”gi Qonunning 32-moddasiga muvofiq suvdan foydalanuvchilar quyidagilarga haqli: suv havzalaridan faqat ular berilgan maqsadlarda foydalanish; suvdan foydalanishni amalga oshirish uchun inshootlar, qurilmalar va boshqa ob'ektlar qurish; suv obyektlaridan foydalanish bo‘yicha qonun hujjatlarida taqiqlanmagan boshqa harakatlarni amalga oshirish. Er kodeksining 40-moddasida belgilangan yer egalari, yerdan foydalanuvchilar, ijarachilar va yer uchastkalari egalarining asosiy majburiyatlari quyidagilardan iborat:
1) yerdan maqsadli maqsadiga muvofiq oqilona foydalanish, tuproq unumdorligini oshirish, ekologik ishlab chiqarish texnologiyalarini qo‘llash, o‘z xo‘jalik faoliyati natijasida hududda ekologik vaziyat yomonlashishiga yo‘l qo‘ymaslik;
2) mavjud irrigatsiya va meliorativ tarmoqlarni, muhandislik kommunikatsiyalarini yaxshi holatda saqlash;
3) ushbu Kodeksning 79-moddasida nazarda tutilgan erni muhofaza qilish bo'yicha kompleks chora-tadbirlarni amalga oshiradi;
4) yer solig'i yoki er ijarasini o'z vaqtida to'lash;
5) boshqa yer egalarining, yerdan foydalanuvchilarning, ijarachilarning va yer uchastkalari egalarining huquqlarini buzmaslik;
6) foydali qazilmalar konlarini o‘zlashtirish, qurilish va boshqa ishlarni amalga oshirish uchun berilgan qishloq va o‘rmon xo‘jaligi erlarini zarurat tug‘ilgandan keyin o‘z mablag‘lari hisobidan qishloq, o‘rmon yoki baliq xo‘jaligida foydalanish uchun yaroqli holatga keltirish hamda o‘z majburiyatlarini bajarishda foydalanishi; bu ishlar boshqa yerlarda - maqsadli foydalanish uchun yaroqli holatda;
7) foydali qazilmalar konlarini o‘zlashtirishda, shuningdek, boshqa ishlarni amalga oshirishda qishloq xo‘jaligi, o‘rmon xo‘jaligi va boshqa yerlarga, ularga egalik qilish va foydalanish uchun berilgan (sotilgan) er uchastkalaridan tashqarida yuzaga kelishi mumkin bo‘lgan salbiy ta’sirlarning iloji boricha cheklash bo‘yicha choralar ko‘radi;
8) yerdan foydalanish to‘g‘risidagi qonun hujjatlarida belgilangan ma’lumotlarni mahalliy davlat hokimiyati organlariga o‘z vaqtida taqdim etish;
9) boshqa yer egalariga, yerdan foydalanuvchilarga, ijarachilarga va yer uchastkalari egalariga yetkazilgan zararni belgilangan tartibda qoplash.
Qonun hujjatlariga muvofiq yer egalari, yerdan foydalanuvchilar, ijarachilar va yer uchastkalari egalari zimmasiga boshqa majburiyatlar ham yuklanishi mumkin. “Suv va suvdan foydalanish to‘g‘risida”gi Qonunning 35-moddasida suvdan foydalanuvchilarga boshqa suvdan foydalanuvchilarga berilgan huquqlarning buzilishiga, shuningdek, xo‘jalik va tabiiy ob’ektlarga (erlar, o‘rmonlar, hayvonot dunyosi, foydali qazilmalar va boshqalar) zarar yetkazilishining oldini olish majburiyati yuklangan. Yer kodeksining 41-moddasida nazarda tutilgan davlat, xo‘jalik va boshqa organlar hamda tashkilotlar, shuningdek ularning mansabdor shaxslari tomonidan yer egalari, yerdan foydalanuvchilar, ijarachilar va yer uchastkalari egalarining faoliyatiga aralashuviga yo‘l qo‘yilmaydi, qonun hujjatlarida nazarda tutilgan hollar bundan mustasno.
Xulosa
Ko`rinib turibdiki, Orol suv sathining pasayishi ham ekologik, ham iqtisodiy jihatdan juda katta zarardir. Demak, Orol dengizini saqlab qolish lozim. Orolni qanday qilib saqlab qolish mumkin? Bu savolga hozircha aniq javob yo`q. Ba`zilar Orolni qayta tiklash haqida fikr yuritsa, ba`zilar Orolning bahridan o`tmoqchi bo`ladilar, yana bir guruh olimlar esa uni ma`lum bir xajmda saqlab qolish tarafdoridirlar.
Ma`lumki, Orolni asli holiga keltirish amri mahol. Buning uchun Orolga yiliga qo`shimcha 90—100 km3 atrofida suv kerak bo`.ladi. Bu suvning yarmi bug`lanib ketsa yarmi to`planib, taxminan 12—13 yilda Orolni qayta tiklash mumkin. Lekin bunchalik ko`p suvni topish mumkin emas. Ba`zilar Orolga Kaspiy dengizidan suv olish kerak deydilar. Lekin Orol Kaspiydan 81 m. balandda joylashganligini hisobga olinsa, bu loyiha ham aniq emasligi ma`lum bo`ladi. Ayrim olimlar Orolga Sibir daryolari suvini keltirish tarafdoridir. Bu loyiha amalga oshirilsa, birinchi bosqichida Turkistonga 27 km3 suv keladi. Biroq uning asosiy qismi sug`orishga sarflanadi, binobarin u Orol muammosini hal qilmaydi.
Do'stlaringiz bilan baham: |
