Курилиш таьмирлаш ва реставратция килиш фанидан амалий машгулотлар амалий машгулот №1



Download 2,48 Mb.
bet19/170
Sana01.06.2022
Hajmi2,48 Mb.
#629617
1   ...   15   16   17   18   19   20   21   22   ...   170
Bog'liq
курилиш таьмирлаш амалий машгулот

5.2.2. Керамик материаллар структураси
Узбекистоннинг тарихий шахарлари архитектура ёдгорликлари керамик материаллари структурасини урганиш шуни курсатадики, буюмлар синчиклаб тозаланган гилтупрок массасидан, қоришма ва буюм тайёрлаш технологиясига катъий риоя килган холда ва охирги махсулотнинг сифат назорати ута юкори булган шароитда тайёрланган экан.
Архитектура ёдгорликлари хом лой (хом ғишт , пахса) ва керамик материаллар (пишган ғишт , терракота, майолика ва бошк.) микроструктурасини урганишда дифференциал - термоанализ, рентген фаза анализи, электрон микроскопия ва бошка физик - кимёвий тадкикот усулларидан фойдаланилади.
Дифференциал - термик анализ (ДТА) усули моддаларнинг характеристик энтальпияси (иссиклик микдори) узгаришини сифат ва микдор жихатларини аниклашга хамда технологик жараёнларни назорат килишга имкон беради. Термик анализлар утказишда термик эффектлар намунанинг иссиклик утказувчанлик коэффициенти, амплитудаси, термик эффект ва унинг максимуми ва охирига тугри пропорционал булган майдон билан изохланади.Термик эффектлар моддалардаги физик ва кимёвий узгаришларнинг шартли белгиларидир ва одатда уларнинг массаси узгаришига олиб келади.Эндо ва экзоэффект учлари (пиклари) киздириш тезлигига боглик булиб, секин киздирилганда учлар ёйикрок ва аксинча тез киздирилганда уткиррок хосил булади.Керамик намуналарда утказилган тадкикотларда улар 1000оС хароратгача, минутига 10оС тезликда киздирилди. Эталон сифатида техник Al2O3дан фойдаланилди.
Рентген - фазали анализ усули кристалл структурада атом текисликлари томонидан рентген нурларини кайтаришга асосланган булиб, модданинг дифракцион холатини урганишга имкон беради. Рентген-фазали усул қурилиш материалларининг структурасини, минералогик ва фазали таркибини, кимёвий хоссаларини тадкик этишда ишлатилади.
Рентген - структура анализ усулида кристалл моддаларнинг нозик структураси - элементар ячейка шакли, улчами ва тури (типи), кристалл симметрияси, кристалл панжарада атомлар координатларини урганиш мумкин.
Архитектура ёдгорликлари керамик буюмларининг (пишик ғишт , безак плиталари) физик - кимёвий структурасини тадкик этиш Ичан - Калъа ансамбли "Пахлавон Махмуд" мажмуаси мисолида куйида келтирилди.
Маълумки, лёсс хамда чукинди гилтупроклар таркибида куп микдорда калцит (СаСО3) булади.Лёсс таркибидаги калцит (одатда 20-30%) 900-1000оС киздирилганда диссоциацияланади: СаСО3 —>СаО+СО2.
Хосил булган дисперс СаО 570-780оС хароратда парчаланган каолинит, гидрослюда ва монтмориллонитларнинг глинитли минераллари аморф хосилалари билан реакцияга киришиб калций алюмосиликатлари ва силикатларини - анортит (CaOх Al2O3х 2SiO2), диоксид (CaOх MgOx 2SiO2) хосил килади. Улар пишган керамик материаллар каркасини хосил килиб, буюм яхлитлигини ва мустахкамлигини таъминлайди. Кейин енгил эрийдиган эвтектик суюк томчилар хосил булиши ва ушбу минераллар микдорининг ортиши хамда 1000оС ортик хароратда муллит хосил булиши натижасида микдори ошиб боради.
690-735оС магний сулфати дегидратациясига боглик кучсиз эндоэффект, 910оС хароратда эса колдик аморф махсулотларни хосил киладиган мускавит слюдаси парчаланиши сабабли кучсиз эндоэффект хосил булгани аникланди. Ушбу фикрларни 690-1000 оС харорат оралигида массанинг кетма - кет йукотилиши тасдиклайди.
DTGтаҳлили. Пишик ғишт фазали таркиби анортит минераллари, а -кварц, диоксид, слюда, MgSO4х 7 Н2О сараланган туз аралашмасидан иборатдир.
“Пахлавон Махмуд” Мақбараси керамик безак плита намунаси ДТА тахлили. Куйдирилган майолика (черепок) минералларга узок муддат сув таъсирида 2Н2О х СаSO4 хосил булиши жараёнига тегишли 150оС хароратдаги эндоэффект яккол белгиланди.
Лёсс таркибида 20 - 30 % Са СО3 (калцит ) булиши сабабли 900 - 1000 оС хароратда парчаланиб, СаО ва СО2 ларни хосил килади. Дисперс холда хосил булган СаО каолинит, гидрослюдалар, монтмориллонит каби гилли минералларнинг 570 - 780оС да парчаланган аморф махсулотлари билан бирикиб алюмосиликат ва калцийли силикатлар -анортит (СаО х Al2O3х 2SiO2), магний диоксиди (СаО х MgО х 2SiO2) ва воллостонит (СаО х SiO2) хосил булади. ^осил булган минераллар керамик материалнинг каркасини хосил килади, кейинчалик уларнинг микдори купаяди, 1000оС да муллит минерали хосил булиши махсулот мустахкамлигини таъминлайди. Шу сабабли 3,2 - 3,24 дифракцион чизикларни анортит хосил булиши билан изохланади. 2,99; 2,51; 2,02 ва бошка дифракцион чизиклар эса диопсид минералига (Са MgSi2O6) тегишлидир. 3,34; 2,28 ва бошкалар а - кварцга, 9,46; 2,96; 1,66 ва бошкалар слюда - мусковитларга тегишлидир.690 - 735оС, 910оС ва 690 - 1000оС хароратларда керамик безак плиталарда (майолика) пишик ғишт да юз берадиган термик жараёнлар намоён булади.
Тахлил шуни курсатадики, керамик безак намунаси DTGчизиги пишик ғишт DTGчизиги билан деярли бир хилдир.
"Пахлавон Махмуд" макбараси пишик, ғишт намунаси рентгенограммаси тахлилини куриш мумкун.
Уз Р худудида жойлашган тарихий обидалар керамик материаллар асосида барпо этилганини, улар эса лёсс хомашёсидан тайёрланганини хисобга олиб, юкорида олинган илмий натижалар деярли барча ёдгорликларга тааллукли эканлигини эътироф этиш мумкин.
5.2.3. Физик - механик хоссалари
Узбекистон архитектура ёдгорликлари керамик материаллари, бошка турдаги материаллар сингари атрофлича, чукур урганилмаган. Айникса, уларнинг асосий хоссаларини структурасига мутаносиб равишда урганиш, ёдгорликларни таъмирлашда аслига ухшаш (аналог) буюмларни ишлаб чикаришда асосий мезон вазифасини утайди.
Бу жабхада олима Н.С. Гражданкинанинг илмий - тадкикот ишлари натижалари диккатга сазовордир. Керамист олимлар-М.К. Рахимов, А. Абдураззоков, Л.Ю. Манковская, М. Максудова ва бошкалар ёдгорликлар керамик буюмлари хоссаларини хар томонлама ургандилар.
1994 й. эътиборан ТАКИ "Қурилиш материаллари " кафедраси олимлари томонидан республикамиз худудига жойлашган ёдгорликлар керамик буюмларининг физик - механик ва деформатив хоссалари уларнинг структурасига боглик равишда атрофлича урганилди. Бунда керамик материаллар хоссаларининг узгаришига структурасининг бузилиши ва бунга сабабчи омиллар аникланди, тегишли хулосалар чикарилди.
Шахрисабз, Хива, Самарканд, Тошкент шахарлари баъзи ёдгорликлари қурилиш материалларининг асосий хоссаларини замонавий усулларда урганиш натижалари, уларнинг таркиби ва хоссалари амалий жихатдан бир -бирига жуда якинлигини курсатди
Вакт давомида об - хаво ва техноген омиллар таъсирида конструкцион ва безак керамик буюмлар хоссалари ёмонлашиб борган. Айникса, кишки мавсумда буюмларнинг музлаб-эриши, ёзги мавсумда эса ута кизиб кетиши уларда кайта тикланмас деформациялар пайдо булишига олиб келади. Доимо булиб турадиган ер силкинишлари керамик буюмларда микро ва макроёриклар хосил булишига, натижада намлик ва агрессив мухитларни, нисбатан говаклиги юкори ички катламларга киришига сабабчи булган. Ушбу омиллар керамик буюмларнинг вакт давомида аста - секин эскиришига ва емирилишига замин яратган.
Маълумки, эрамизнинг X-XIасрларидан бошлаб ангоб ва глазур билан сирланган безак плиткалар ва турли шаклдаги керамик буюмлар, ғишт лар куплаб ишлаб чикарилди ва тарихий бинолар қурилишида ишлатилди.
Гилтупрок асосида олинган безак керамик буюмлар ишлатилиши динамикаси ва уларнинг асосий физик - механик хоссалари 2.2 - жадвалда берилди. Жадвалдан куриниб турибдики, ишлатилиш давридан катъий назар хамма холатда хам гилтупрок асосидаги керамик буюмлар юкори мустахкамликда, сув ва совук таъсирига бардошли булган.
Таъкидлаш зарурки, керамик ғишт ва безак буюмларнинг юкори мустахкамлиги, мухитларга бардошлилиги гилтупрок массасининг эътиборли ишлов берилиши: синчиклаб аралаштирилиши, ювилиши, тиндирилиши, зичлаштирилиши ва юкори сифатли пиширилиши билан изохланади.


Download 2,48 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   15   16   17   18   19   20   21   22   ...   170




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish