Kurbanbaev Miraliniń

ÓZBEKSTAN RESPUBLIKASÍ JOQARÍ HÁM ORTA ARNAWLÍ BILIMLENDIRIW MINISTRLIGI

ÁJINIYAZ ATÍNDAǴÍ NÓKIS MÁMLEKETLIK

PEDAGOGIKALÍQ INSTITUTÍ

Fizika-matematika fakulteti

Matematika oqıtıw metodikası kafedrası

“Matematika oqıtıw metodikası” tálim baǵdarınıń 3B-kurs talabası
Kurbanbaev Miraliniń
«Matematikanı oqıtıw texnologiyaları hám jobalastırıw»páninen
«Baslawısh klasslarda matematika sabaqlıǵında informacialıq texnologiyalardan paydalanıw múmkinshilikleri»
atamasındaǵı


KURS JUMÍSÍ

Kafedra baslıǵı: B. Prenov

Ilimiy basshı: A.Xakimbaev
Orınlaǵan: M. Kurbanbaev

Nókis 2021

JOBA
Kirisiw…………………………………………………………………………. 2-7

§1. Baslawısh tálimde informaciya texnologiyalarınan sapalı paydalanıw…....8-11
§2. Baslawısh klaslarda oqıtıwdıń zamanagóy informaciya texnologiyalardan paydalanıw abzallıqları………………………………………………………..12-20
Juwmaqlaw ……………………………………………………………………. 21
Paydalanılǵan ádebiyatlar………………………………………………………22

1
Kirisiw.

Matematika oqıtıw metodikası eń áwele kishi jastaǵı oqıwshılardı ulıwma sistemada oqıtıw hám tárbiyalaw wazıypasın qoyadı. Ulıwma metodika baslawısh klass matematikasınıń mazmunı hám sistemalılıǵını sáwlelendiredi, hár bir bólimdi oqıtıwdıń ayrıqsha jeke metodlarını úyretedi. Jeke metodika matematika oqıtıwdıń tiykarlanǵan metodların hám oqıtıw formaların, sonıń menen birge oqıw iskerligin shólkemlestiriw jollarını kórsetedi. Bizge belgili oqıtıw tárbiyalaw menen óz-ara bekkem baylanıslı. Bul metodika oqıtıwdı tárbiyalaw menen qosıp aparıw jolların uyretedi.
Baslawısh matematika oqıtıw metodikası bir neshe pánler menen bekkem baylanıslı.
1) Oqıtıw tiykarı bolǵan matematika menen;
2) Pedagogika ;
3) Psixologiya;
4) Basqa oqıtıw metodikaları menen (ana tili, miynet... ).
Baslawısh matematika oqıtıw kursı oqıw predmetine aylanǵan.
Baslawısh matematika oqıtıw metodikasınıń oqıtıw wazıypaları tómendegishe:
1) tálim-tárbiyalıq hám ámeliy wazıypalardı ámelge asırıwı,
2) teoriyalıq bilimler sistemasın úyreniw procesin kórsetip beriwi kerek;
3) oqıwshılardıń dúnyaǵa kóz qarasın qáliplestiriw jolların úyretiwi kerek;
4) tálimdi adamgershiliklilestiriw;
5) matematika oqıtıw processinde insandı miynetti súyiwge, óziniń qadir-qımbatı, bir-birine húrmeti sıyaqlı páziyletlerin tárbiyalawdı kórsetip beredi;
6) oqıtıw metodikası I-IV klasslar matematikasınıń dawamı bolǵan V-VI klass matematikası mazmunı menen baylanıstırıp oqıtıwdı kórsetedi.
Baslawısh matematika kursınıń wazıypası mektep aldına qoyılǵan “oqıwshılarǵa pán tiykarlarınan puxta bilim beriwde jańa texnologiyadan paydalanıw, olarǵa házirgi zaman sociallıq-ekonomikalıq bilimlerdi beriw, turmısqa, kásip-ónerge jóneltiriw, kásiplerdi sanalı tańlawǵa úyretiw” sıyaqlı
2
wazıypalardı sheshiwge járdem beriwden ibarat.
Sonday etip, basqa hár qanday oqıw predmeti sıyaqlı matematika baslawısh kurs matematika oqıtıwdıń maqseti tómendegi úsh faktor menen belgilenedi:
1. Matematika oqıtıwdıń ulıwma bilim beriwshilik maqseti.
2. Matematika oqıtıwdıń tárbiyalıq maqseti.
3. Matematika oqıtıwdıń ámeliy maqseti.
Matematika oqıtıwdıń ulıwma bilim beriwshilik maqseti óz aldına tómendegi wazıypalardı qoyadı :
a) oqıwshılarǵa belgili bir programma tiykarında matematikalıq bilimler beriw. Bul bilimler matematika páni haqqında oqıwshılarǵa jeterli dárejede sıpatlama beriwi, olardı matematika pániniń joqarı bólimlerin úyreniwge tayarlawı kerek.
Bunnan tısqarı, programma tiykarında oqıwshılar oqıw processinde alǵan bilimleriniń isenimli ekenligin tekserip biliwge úyreniwleri, qadaǵalaw qılıwdıń
tiykarǵı metodların iyelewleri kerek.
b) oqıwshılardıń awızsha hám jazba matematikalıq bilimlerdi quram taptırıw kerek boladı ;
Matematikanı úyreniw oqıwshılardıń óz ana tillerinde sóylew mádeniyatın
tuwrı qáliplestiriw, óz pikirin anıq, ayqın hám qısqasha etip bayan ete biliw, ilmiy tájriybelerin ózlestiriwlerine járdem beriwi kerek.
d) oqıwshılardı matematikalıq nızamlıqlar tiykarında real haqıyqatlardı biliwge úyretiw.
Bunday bilimler beriw arqalı bolsa oqıwshılardıń keńislikdegi oyda sawlelendirir qásiyetleri qáliplesedi hám de logikalıq oylawı jáne de rawajlanadı.
Baslawısh matematika oqıtıwdıń tárbiyalıq maqseti óz aldına tómendegi
wazıypalardı qoyadı:
a) oqıwshılarda ilimiy dúnyaǵa kóz qarastı qáliplestiriw.
b) oqıwshılarda matematikanı úyreniwge bolǵan qızıǵıwshılıqlardı tárbiyalaw.
Baslawısh klass penen oqıtıwshınıń wazıypası oqıwshılarda ǵárezsiz logikalıq pikirlew qábiletlerin qáliplestiriw menen birge olarda matematikanıń nızamlıqların úyreniwge bolǵan qızıǵıwshılıqların tárbiyalawdan ibarat esaplanadı.
3
d) oqıwshılarda matematikalıq oylawdı hám matematikalıq mádeniyattı qáliplestiriw.
Matematika sabaqlarında úyreniletuǵın sóz dizbegi, ámel belgileri, túsinik hám olar arasındaǵı nızamlıqlar oqıwshılardı hár tárepleme pikirlewge úyretedi.
Baslawısh klasslarda matematika oqıtıwdıń ámeliy maqseti óz aldına
tómendegi wazıypalardı qoyadı :
a) oqıwshılar matematika sabaǵında alǵan bilimlerin kúndelik turmısda
ushraytuǵın elementar máselelerdi sheshiwge qollana alıwǵa úyretiw,
oqıwshılarda arifmetik ámeller orınlaw ilmiy tájriybelerin qáliplestiriw hám olardı
bekkemlew ushın arnawlı dúzilgen ámeliy máselelerdi sheshiwge úyretiw,
b) matematika oqıtıwda texnikalıq qural hám kórgezbeli qurallardan paydalanıw
ilmiy tájriybelerin qáliplestiriw. Bunda tiykarǵı itibar oqıwshılardıń kesteler hám
esaplaw qurallarınnan paydalana alıw ilmiy tájriybelerin quram taptırıwǵa qaratılǵan.
d) oqıwshılardı ǵárezsiz túrde matematikalıq bilimlerdi iyelewge úyretiw.
Oqıwshılar múmkinshiligi barınsha ǵárezsiz túrde nizamlıq qarım-qatnasların ashıwları, kúshleri jetetuǵın dárejede ulıwmalastırıwlar islewleri, sonıń menen birge, awızsha hám jazba juwmaqlar shıǵarıwǵa úyreniwleri kerek.
Oqıtıw natiyjeliliginiń zárúrli hám áhmiyetli shárti oqıwshılardıń úyrenilip atırǵan materialdı ózlestiriwleri ústinen qadaǵalaw bolıp tabıladı. Didaktikada onı ámelge asırıwdıń túrli formaları islep shıǵılǵan. Bul oqıwshılardan awızsha soraw, qadaǵalaw jumısları hám ǵárezsiz jumıslar, úy wazıypaların tekseriw, testler, texnikalıq qurallar járdeminde sınap kóriw sıyaqlı usıllar bolıp tabıladı. Didaktikada sabaq túrine, oqıwshılardıń jas qásiyetlerine hám t.b. baylanıslı túrde qadaǵalawdıń ol yamasa bul formasınan paydalanıwdıń maqsetke muwapıqlıǵı máseleleri, sonıń menen birge, qadaǵalawdı ámelge asırıw metodikası jeterlishe tereń islep shıǵılǵan.
Baslawısh mektepte matematika oqıtıw metodikasında ǵárezsiz hám
qadaǵalaw jumısları, oqıwshılardan individual jazba soraw ótkeriwdiń nátiyjeli quralları jaratılǵan. Bir qansha didaktik materiallar programmanıń shegaralanǵan
4
sheńberdegi máseleleriniń ózlestiriliwini reytiń sistemasında qadaǵalaw ushın, basqaları baslawısh mektep matematika kursınıń barlıq tiykarǵı temaların baqlaw ushın arnalǵan. Ayırım didaktik materiallarda (ásirese, kem komplektli mektep ushın arnalǵan) oqıtıw xarakterindegi materiallar, basqalarında bolsa qadaǵalawdı ámelge asırıw ushın materiallar kóbirek bolıp tabıladı.
Baslawısh mektep matematikasında barlıq didaktik materiallar ushın ulıwma tapsırmalardıń quramalılıǵı boyınsha siyasiy gruppalastırılıwı bolıp tabıladı. Bul materiallar dúziwshilerdiń ideyasına kóre málim tema boyınsha tapsırmanıń qandayda bir usılın orınlawı oqıwshınıń bul temanı tek ózlestirgenligi haqqında ǵana emes, bálki onı tolıq anıqlanǵan dárejede ózlestirgenligi haqqında da gúwalıq beredi.
Ámeliyatda oqıtıwshılar kóbinese qandayda bir tapsırmanıń usılların biri
basqalarınan ápiwayılaw yamasa quramalılaw dep aytadılar. Bunnan tısqarı, didaktik materiallar qanshelli artistlik penen dúzilgen bolmasın, olardıń mazmunı hám dúzilisinde qanshelli paydalı hám tereń ideyalar ámelge asırılmasın, olar bári bir barlıq metodikalıq wazıypalardı tez sheshiwge qadır emes, sebebi hesh qanday úyretiwshi mashina oqıtıwshınıń intuisiyasini, yaǵnıy sezimin almastıra almaydı.
Sonday etip, didaktik materiallardı oqıwshılardıń oqıw materiyalın
ózlestiriw dárejesin qadaǵalaw usıllarınan biri retinde qaraw kerek. Usınıń menen birge arnawlı bir usıl usı klass, usı oqıtıwshı ushın eń jaqsı usıl bolmawı da
múmkin. Sol sebepli didaktik materiallar oqıtıwshını oqıwshılardıń bilimlerdi
ózlestiriw dárejesin anıqlaw imkaniyatın beretuǵın individual tekseriw ushın
qadaǵalaw túrlerin dúziwden azat ete almaydı. Bul ulıwma metodikanıń tiykarǵı
wazıypalarınan biri bolıp tabıladı.
Oqıwshılardı matematika kursını úyreniwge tayarlaw. I-IV klaslarda
matematika oqıtıwdıń tiykarǵı waziypası bolǵan tálim-tárbiyalıq wazıypalardı
sheshiwde olardaǵı matematika kursı boyınsha qanday dárejede tayarlıǵı bar ekenligine baylanıslı. Sol sebepli 1-klassqa kelgenlerdiń bilimlerin anıqlaw, klass oqıwshılarınıń bilimlerin teńlestiriw, yaǵnıy tómen bilimge iye bolǵan oqıwshılardıń bilimlerin jaqsı biletuǵın oqıwshılarǵa jetkezip alıw wazıypası
5
turadı. Oqıtıwshı tómendegi tártipte oqıwshılar bilimin arnawlı dápterge esapqa alıp baradı:
1. Neshege shekem sanawdı biledi?
2. Neshege shekem sanlardı qosıwdı biledi?
3. Neshege shekem sanlardı ayırıwdı biledi?
4. >, <, = belgilerin islete aladıma?
5. Belgisizler menen berilgen qosıw hám ayırıwda bul belgisizlerdi taba aladıma?
6. Qaysı figuralardıń atların biledi hám sıza aladı?
7. Neshege shekem sanlardı jaza aladı?
8. Ońǵa, shepke, kem, kóp, salmaqlı, kiyim-kenshek, teń sıyaqlılardı parıqlay aladıma?
9. Pul, baha, saat, minut, uzınlıq, salmaqlıq ólshew birlikleri menen mámile ete aladıma?
Balalardı oqıtıwǵa tayarlawda tiykarǵı jumıs metodı analiz menen sintez, salıstırıwlaw, ulıwmalastırıw, siyasiy gruppalastırıw sıyaqlı intellektual operaciyalarını orınlaw ilmiy tájriybelerin qáliplestiriwge qaratılǵan bolıwı kerek. Bunday jumıslar oqıwshılardıń awızsha hám jazba sóylewlerin rawajlandırıwǵa úlken járdem beredi, matematikalıq bilimlerini ózlestiriwge qızıǵıwshılıǵı kúsheyip baradı.
Búgingi kúnde bir qatar rawajlanǵan mámleketlerde oqıwshılardıń oqıw hám
dóretiwshilik aktivliklerin asırıwshı hám de tálim-tárbiya procesiniń natiyjeliligin
kepillikleytuǵın pedagogikalıq texnologiyalardı qóllaw boyınsha úlken tájiriybe toplanǵan bolıp, bul tájiriybe tiykarların quraytuǵın metodlar interaktiv metodlar atı menen júritiledi. Tómende ámeliyatda paydalanılatuǵın interaktiv metodlardan bir neshesiniń mánisi hám olardan paydalanıw boyınsha sóz júrgizemiz.

“Aqılıy hújim” metodı

Usı metod oqıwshılardıń shınıǵıwlar processindegi aktivliklerin támiynlew, olardı erkin pikir júrgiziwge xoshametlew hám de bir qıylı pikirlew inertsiyasınan azat etiw, arnawlı bir tema boyınsha hár qıylı ideyalardı toplaw, sonıń menen
6
birge, dóretiwshilik wazıypalardı sheshiw procesiniń dáslepki basqıshında payda bolǵan pikirlerdi jeńiwge úyreniw ushın xızmet etedi.
“Aqılıy hújim” metodı A. F. Osborn tárepinen usınıs etilgen bolıp, onıń tiykarǵı principi hám shárti shınıǵıwdıń hár bir qatnasıwshısı tárepinen ortaǵa taslanıp atırǵan pikirge salıstırǵanda sın pikirdi ulıwma qadaǵan etiw, hár qanday bir jutım hám házil-dálkeklerdi xoshametlewden ibarat esaplanadi. Bunnan gózlengen maqset oqıwshılardıń shınıǵıw processindegi erkin qatnasıwın támiyinlew bolıp tabıladı. Tálim processinde bul metoddan paydalanıw oqıtıwshınıń pedagogikalıq uqıbı hám oylaw kóleminiń keńligine baylanıslı boladı.
“Aqlıy hújim” metodınan paydalanıw waqtında oqıwshılardıń sanı 15 danadan aspawı maqsetke muwapıq bolıp tabıladı. Bul metodqa tiykarlanǵan shınıǵıw bir saatqa shekem dúziliwi múmkin.
“Jalpıy aqlıy hújim” metodı
Bul metod J. Donald Filips tárepinen islep shıǵılǵan bolıp, onı bir neshe on (20 -60) dana oqıwshılardan ibarat klaslarda qollaw múmkin.
Metod oqıwshılar tárepinen jańa ideyalardıń ortaǵa taslanıwı ushın sharayat jaratıp beriwine xızmet etedi. Hár bir 5 yamasa 6 dana oqıwshılardı óz ishine alǵan gruppalarǵa 15 minut ishinde unamlı sheshiliwi kerek bolǵan hár qıylı tapsırma yamasa dóretiwshilik wazıypalar belgilengen waqıt ishinde unamlı sheshilgennen soń, bul haqqında gruppa aǵzalarınan biri maǵlıwmat beredi. Gruppa tárepinen berilgen informaciya (tapsırma yamasa dóretiwshilik wazıypanıń sheshimi) oqıtıwshı hám basqa gruppalar aǵzaları tárepinen talqılaw etiledi hám oǵan baha beriledi. Shınıǵıw juwmaǵında oqıtıwshı berilgen tapsırma yamasa dóretiwshilik wazıypalardıń sheshimleri arasında eń jaqsı hám ózine tán dep tabılǵan juwaplardı daǵaza etedi. Shınıǵıw processinde gruppalar aǵzalarınıń xızmetleri olardıń qatnasıwları dárejesine kóre bahalap barıladı.
7