Курашиш дарслик “Akademiya” Тошкент – 2022

Бошқарув тартибига қарши жиноятлар
 
Ҳокимият ёки мансаб ваколатини суиистеъмол қилиш (205
-
модда);
Мансаб сохтакорлиги (209
-
модда);
Пора олиш (210
-
модда);
Пора бериш (21
1-
модда);
Пора олиш
-
беришда воситачилик қилиш (21
2-
модда);
Давлат органининг, давлат иштирокидаги ташкилотнинг ёки 
фуқаролар ўзини ўзи бошқариш органининг хизматчисини пора 
эвазига оғдириб олиш (21
3-
модда);
Давлат органи, давлат иштирокидаги ташкилот хизматчи
-
сининг 
қонунга хилоф равишда моддий қимматликлар олиши ёки мулкий 
манфаатдор бўлиши (21
4-
модда).
Порахўрлик жинояти 
турлари
 
Пора олиш
(210-
модда)
Пора бериш 
(211-
модда)
Пора олиш
-
беришда 
воситачилик қилиш 
(212-
модда)

---

150
Коррупциянинг энг тарқалган кўриниши бу – порахўрлик. Порахўр-
ликнинг энг хавфлиси, бу Жиноят кодекснинг 210-моддасида назарда 
тутилган пора олиш жиноятидир. Мансабдор шахс томонидан пора олиш 
жиноятининг ижтимоий хавфлилигининг юқорилиги қуйидагилар:
- давлат органи нормал фаолиятининг бузилиши;
- давлат органи обрўсининг тушиши;
- фуқароларнинг ижтимоий адолатга бўлган ишончининг сўниши; 
- фуқароларнинг ҳуқуқ ва манфаатлари бузилишига олиб келиши 
билан белгиланади.
Коррупция иллатининг асосий сабабларидан бири, мансаб вакола
-
тини суиистеъмол қилиш ёки фойдаланиш орқали ноқонуний тарзда 
моддий қимматликларга эга бўлиш ёхуд мулкий манфаатдор бўлиш 
тушунилади.
Ушбу даромадларга қонуний тус бериш ва улардан фойдаланиш 
мақсадида, улар томонидан бундай даромадларни легаллаштириш 
ҳаракатлари содир этилади.
БМТнинг Коррупцияга қарши конвенцияси талабларидан келиб 
чиқиб, “Мансабдор шахс” атамасининг ҳуқуқий маъноси сифатида, “Ман
-
сабдор шахс – доимий, вақтинча ёки махсус ваколат бўйича тайинлана
-
диган ёки сайланадиган, ҳокимият вакили вазифаларини бажарадиган 
ёхуд давлат органларида, фуқароларнинг ўзини ўзи бошқариш органла
-
рида, мулк шаклидан қатъи назар, корхоналарда, муассасаларда, ташки
-
лотларда ташкилий-бошқарув, маъмурий-хўжалик вазифаларини амалга 
оширадиган ва юридик аҳамиятга эга ҳаракатларни содир этишга ва
-
колат берилган шахс, худди шунингдек, халқаро ташкилотда ёхуд чет 
давлатнинг қонун чиқарувчи, ижро этувчи, маъмурий ёки суд органида 
мазкур вазифаларни амалга оширувчи шахс”, деб баён этилди.
Коррупцияга қарши курашиш мунтазам ва комплекс тарзда олиб 
борилиб, ижтимоий ҳаётнинг барча соҳаларини, айниқса, давлат 
бошқаруви ва иқтисодиётни қамраб олмоғи даркор. Бу борада, ал
-
батта, катта эътибор коррупцияни олдини олиш чора-тадбирларига 
қаратилиши билан бир вақтда, жиноий-ҳуқуқий чоралар мажмуига ҳам 
эътибор қаратишимиз жоиз бўлади. 
Коррупциявий жиноятлар учун жавобгарлик масалаларида қуйи-
дагиларга алоҳида эътибор қаратиш лозим бўлади:
– коррупциявий қилмишлар давлат ҳокимияти ва бошқаруви, жамо
-
ат бирлашмалари фаолияти билан боғлиқ давлат аппаратининг нормал 
фаолиятини таъминлайдиган ижтимоий муносабатлар ва бу муносабат
-

---

151
ларда айрим фуқароларнинг ҳуқуқлари ва қонун билан қўриқланадиган 
манфаатларига тажовуз қилади;
– ҳокимият ёки мансаб ваколатини суиистеъмол қилиш, мансабдор 
шахс томонидан ўз мансаб ваколатларидан давлат манфаатларига зид 
равишда, фойдаланиш деярли барча коррупциявий жиноятлар объектив 
томонининг асосий белгиси ҳисобланади;
– барча коррупциявий жиноятларнинг субъектив томони тўғри 
қасднинг, аксарият жиноятлар ғаразгўйлик ёки бошқа манфаатдорлик
-
нинг мавжудлиги билан тавсифланади;
– айрим коррупциявий жиноятларнинг зарурий белгиси бўлган “жид
-
дий зиён” тушунчаси айнан қандай оқибатларни қамраб олиши ҳақида 
расмий изоҳнинг мавжуд эмаслигининг ўзиёқ коррупциявий хавфни 
юзага келтириши мумкин.