Курашиш дарслик “Akademiya” Тошкент – 2022

5.5. Коррупциянинг оқибатларини, унга имкон берувчи сабаблар ва 
шарт-шароитларни бартараф этиш
 
Афсуски, коррупция бошқарувнинг барча даражаларида учра
-
ши мумкин. Яъни глобал, миллий ва маҳаллий даражада. Барча турда
-
ги субъектлар (жисмоний шахслар, корхоналар, давлат хизматчилари 
ва сиёсатчилар) коррупцияга ихтиёрий ёки ихтиёрсиз равишда жалб 
қилиниши мумкин.
Коррупция турли шаклларга эга: порахўрлик, товламачилик, фириб
-
гарлик, мулкни ўзлаштириш, фитна, ҳокимиятни суиистеъмол қилиш, 
хушомадгўйлик, совға, қариндошлик, ҳомийлик ва бошқалар.
Коррупциянинг ҳолатига турли омиллар: ижтимоий ва маданий 
шароит, институционал ва ташкилий тузилмалар, ахлоқий, сиёсий муҳит, 
шунингдек, иқтисодий ва таркибий ўзгаришлар сиёсати ҳам таъсир 
қилади.
Кўпгина мутахассислар коррупциянинг сабаблари сиёсий институт
-
ларнинг мукаммал эмаслигига боғлиқ деб билишади. Чунки мамлакат 
ички ва ташқи бошқариш механизмлари, асосан, ушбу институтларнинг 

---

92
қандай ишлашига боғлиқдир. Бундан ташқари, аҳолининг қонунни бил
-
маслиги ёки тушунмаслиги, мамлакатдаги сиёсий ҳолатнинг барқарор 
эмаслиги, ҳукумат институтларининг ўзаро ҳамкорликда ҳаракат қилиш 
механизмининг йўқлиги, мамлакат бюрократик аппаратнинг мақсадлари 
сиёсий элитага тобе ҳолда ишлаши, унинг мамлакат ривожига суст ҳолда 
ёндашиши, сиёсий ўйинларнинг авж олиши, юқори турувчи амалдорлар
-
нинг таниш-билиш, қуда-анда бўлиб ҳукуматни бошқаришга ўз таъсирини 
ўтказиши, ижро ҳокимиятида бирликнинг йўқолиши, битта йўналишнинг 
бир нечта инстанциялар томонидан бошқарилиши, фуқароларнинг дав
-
лат бошқарувида иштирокининг сустлиги ва бошқа ҳолатлар коррупция
-
нинг сабабларидандир.
Коррупцияга имкон берувчи сабабларни қуйидаги жадвалда тўлароқ 
кўриш мумкин.
Коррупциянинг ривожланиб кетишига давлат секторида иш ҳақининг 
камлиги, давлат томонидан бозор иқтисодиётининг “тартибга солиниши”, 
фуқароларнинг амалдорларга бўйсуниб қолиши, давлатнинг монопо-
листик сиёсати, иқтисоднинг барқарор эмаслиги, иқтисодий ривожла
-
нишнинг пастлиги ҳам сабаб бўлиши мумкин.
Кўпгина мутахассислар томонидан билдирилган фикрларга асос-
ланиб хулоса қилиш мумкинки, коррупциянинг пайдо бўлиши ва ривож
-
ланишига қуйидаги омиллар сабаб бўлар экан:
1. Иқтисодий аҳвол (иш ҳақининг камлиги, давлат хизматчисининг 
шахсий бизнесга боғлиқлиги, инсофсиз рақобат, монополия ва бошқалар).
2. Институционал тузилмалар фаолиятидаги камчиликлар (дав
-
лат хизматчилари малакасининг камлиги, ички назоратнинг сустлиги, 
қонунчиликдаги бўшлиқлар ва бошқалар).
3. Салбий ижтимоий-маданий омилларнинг (интизомсизлик, ҳалол-
ликнинг етишмаслиги, жамоатчилик назоратининг етишмаслиги ва 
бошқалар) мавжудлиги.

---

93