Kurash turlari va uni o`qitish metodikasi

Sport  va  badiiy  gitmkastika  -  Ukrainalik  mashxur  sport  antropologi 
O.Nedrigaylova (1964) gimnastikachilarning uzun gavdasiga va kuchli rivojlangan 
yelka aylanasiga e’tibor qaratdi. Mazkur sport ixtisosligi vakillarining tana tuzilishi 
xususiyatlarining  ko’rsatkichlariga  bag’ishlangan  to’la  ma’lumotlarni  boshqa 
antropologlarning ishlarida ko’ramiz. 
N.Lutovinova  va  M.Utkinalarning  (1965)  ma’lumotlariga ko’ra,  gimnastlar 
o’rta bo’yli bo’lishadi, tananing yuqori qismi, asosan yelka aylanasi keng va kuchli 
bo’rtib  turadigan  mushaklarga  ega.  Tananing  pastki  qismi  xudi  biroz 
engillashtirilganday;  ingichka  bel,  tor  toz,  ingichka  va  biroz  bo’rtib  turadigan 
mushakli  xushbichim  oyoqlar. Gavda nisbatan qisqa, tananing yuqori qismi  yelka 
aylanasining  nuqtalari  pastligi  hisobiga  cho’zilganligi  uchun  bo’yin  uzunday 
ko’rinadi.  Qorin  yassi,  bel  to’lqinsimon.  Elka  aylanasi  va  bel  mushaklari  juda 
yaxshi rivojlanganligidan, gimnastlar biroz bukriday ko’rinadilar. Sportning ushbu 
ixtisosligi vakillari mezomorf turga mansub, biroz dolixomorfiya mayli bor. 
Gimnastikachi 
ayllarning 
yelka 
aylanasi 
nuqtalari 
biroz 
pastga 
qaraganligidan  bo’yinlari  uzun  ko’rinadi.  Gavdalari  uzun,  toz  va  bel  pastroq 
joylashgan. Elkalar nisbatan keng. Ko’krak bezlari sust rivojlangan, lekin ko’rkak 
aylanasi nisbatan keng. Mushaklar butun tana bo’yicha bir maromda rivojlangan. 
Odatda,  qorinlari  yassi,  nozik  bel  sohibalari.  O’tkazilgan  tadqiqotlar  natijalarini 
ko’rsatishicha badiiy gimnastikachi ayllar ham o’z xususiyatlariga ega. Taqqoslash 
uchun, sport va badiiy gimnastika bo’yicha ixtisoslashgan sportchi ayllar va MDU 

---

antropologiya institutining dasturida qatnashgan nazorat guruhining ko’rsatkichlari 
olingan.   
Tana  tuzilishining  tur  xususiyatlarini  birinchi  mashg’ulotlarda  aniqlash 
mumkin. E.Rogozin (1973), 10 ballik baholash tizimidan foydalanib quyidagilarni 
hisobga  olgan:  o’rtacha  bo’y,  xushbichimlik,  to’lalik,  qaddi,  qo’l  va  oyoqlarning 
gavdaga  nisbatan  o’lchamlari.  Tirsak  bo’g’inlari  ortiqcha  bukilgan  bolalarga  u 
sportning  boshqa  turlari  bilan  shug’ullanishni  tavsiya  qilinadi,  chunki 
gimnastikaning katta razryadlarida bunday bo’g’inlar yuklamalarga chidamaydi va 
ko’pincha jarohatlanadi.  
Qo’llarning  kaltaligi  (pastga  tushirilgan  qo’lning  o’rta  barmog’i  tozning 
yarmigacha bormagan holda) ham salbiy omil hisoblanadi. Kalta qo’l va panjalar 
bilan  sport  anjomlarini  mahkam  ushlash  xususiyati  kamayadi,  mashqlarni 
bajarishda noqulaylik va qiyinchiliklar tug’iladi. 
Qizlarni  saralashda  tizza  bo’g’inlarining  shakliga  e’tibor  beriladi: 
bo’g’inlarning  ortiqcha  bukilganligi  salbiy  omildir.  CHo’zilgan  bo’yin  ideal  (10 
ball)  hisoblanadi.  Keng  va  to’la  gavdali  10-11  yoshdagi  bolalar  hamda  qizlar, 
odatda  yillar  o’tishi  bilan  bunday  ko’rinishlarini  y’qotmaydilar.  Bo’yin,  oyoqlar, 
qo’llarning gavdaga nisbatan uzunligi, tozning shakli, bo’g’inlarning shakli odatda 
o’zgarmaydi. Juda kam hollarda, gimnastika nuqtai nazaridan, ular yaxshi tomonga 
o’zgaradi.