Kuchli elektron qurilmalar

II.BOB

Kuchlanishni siljituvchi qurilmalar va boshqariluvchi to’g’irlagichlar.

Quvvati yuqori bo‘lgan elektr qurilmalar (elektrodvigatel, generator lampalarining qizdirgichlari va boshqalar) ishlatilganda kelayotgan tokning o‘zgarishiga qarab kuchlanishni mos ravishda o‘zgartirish kerak bo‘ladi. Ish jarayonida kuchlanishni o‘zgarishi elektr dvigatellarining aylanish chastotalarini o‘zgartirish va qurilmalarning ish holatlarini o‘zgartirish orqali amalga oshiriladi. To‘g‘rilagichning chiqishidagi o‘zgarmas kuchlanishni siljitish o‘zgaruvchan tok orqali, o‘zgarmas tok orqali va boshqariluvchi ventellar orqali amalga oshiriladi. Bundan tashqari bu usullarning aralashgan hollari orqali amalga oshirish mumkin. Shular bilan bir qatorda yuklamaga bog‘liq bo‘lmagan holda yuklamaga kelayotgan kuchlanishni noldan to nominal qiymatgacha o‘zgartirish mumkin. Kuchlanishni siljitish avtomatik tarzda yoki noavtomatik tarzda amalga oshiriladi. Noavtomatik siljitish operator shaxs orqali amalga oshiriladi. Avtomatik siljitish esa avvaldan rejalashtirilgan dastur orqali amalga oshiriladi. Tashqi ta’sir natijasida siljiydigan kuchlanish bu yuklama kuchlanishi yoki undan oqadigan tok hisoblanadi. Qurilma manbayi o‘zgaruvchan kuchlanish orqali siljitilganda siljitish transformatori, siljitish g‘altagi, induksiyali rostlagichlar orqali amalga oshiriladi. Bunda qurilmalarning kamchiligi shundan iboratki, ular katta hajim va og‘ir, ko‘p isrofli va inersiondir. U[Chiqish kuchlanishini o‘zgarmas kuchlanishidan siljitis o‘zgaruvchan qarshiliklar orqali, ko‘mir gardishga o‘rnatilga tayoqchalar orqali, elektron lampalar orqali va transformator orqali amalga oshiriladi. Bunday qurilmalarning kamchiligi FIK ning kamligidir, chunki kerakli energiyaning bir qismi ularning ishlashi uchun sarf bo‘ladi. Kuchlanishni siljitish ventil parametrlarni o‘zgartirib amalga oshirilganda, qurilma tezkor ishlaydi, energiya kam isrof bo‘ladi. Ammo bu usulning o‘ziga xos kamchiligi mavjud. Bu usulda yuklamada kuchlanishning o‘zgaruvchan tashkil etuvchisi hosil bo‘ladi, shu bilan bir qatorda cos j kamayadi. Kuchlanishning siljitish chegarasi qancha katta bo‘lsa, bu kamchilik shuncha ko‘payadi.
Shu sabablarga ko‘ra, emitterli va kollektorli o‘tishlarga beriladigan yuklanish qarshiligi R_yu va o‘zgarmas kuchlanish miqdorlari aniqlanadi. Misol tariqasida tranzistorda yog‘ilgan bir kaskadli kuchaytirgichni ko‘rib chiqamiz (rasm). Bu sxemada alohida manbadan Y_em olingan qaydlangan surilish ishlatiladi, uning yordamida kirish dinamik tavsifida ishchi nuqta holati belgilanadi. R_yu miqdori birnecha kOm ni tashkil qiladi, bu esa chiqish qarshiligidan ancha kam, Y_ek esa – 10В ga yaqin.
a) b)

2.1 -rasm. Tranzistorning statik tavsiflari a,b rasmlarda ko‘rsatilgan. Farast qilamiz R_yu va Y_ek berilgan.
Chiqish dinamik tavsifini ikki nuqta bo‘yicha qurish mumkin. Hisoblaymizki, U_k=-5В bo‘lganida olingan kirish dinamik tavsifi statik bilan to‘g‘ri keladi. Agar minimal nochiziqli buzulishlar sharti qo‘yilgan bo‘lsa, bunda dinamik tavsiflarda o‘zgaruvchan tok va kuchlanish o‘zgarishi bo‘lagi chegarasidan chiqishi kerak emas.
O‘zgaruvchan tok va kuchlanishni o‘zgarishi bo‘lib o‘tayotgan chegarasidagi dinamik tavsifini bo‘lagi, ishchi bo‘lagi deyiladi.
Agar tranzistorning kirishiga sinusoidal signal E_e = E_me . sinwt ko‘rinishida berilayotgan bo‘lsa, bunda tanlangan a, b ishchi bo‘lagida ishlashini ta’minlash uchun kirishga amplitudali E _me = ^{Ee5 − Eei} o‘zgaruvchan signal berilishi kerak va 2
o‘zgarmas tokning tarkibini E_e = E_e5 – E_me = E_ei – E_me
o‘zgarmas tok bo‘yicha ishlash rejimini aniqlaydigan dinamik tavsifidagi joylanish nuqtasi, ishchi nuqta deyiladi (grafikda A nuqtasi). Ko‘rinib turibdiki, agar E_e va E_me ma’lum bo‘lgan, bunda grafikdan U_e, E_k, U_k ni va o‘zgurauvchan tarkiblar amplitudasini Ume, Emk, Umk olish mumkin.

- o‘zgaruvchan tok bo‘yicha kirish qarshiligi

-o‘zgaruvchan tok bo‘yicha chiqish qarshiligi
operatsion kuchaytirgich

2.2-rasm Enitegral operatsion kuchaytirgichlar (EOK) EOK - o‘zgarmas tok kuchaytirgichi (UTK) quyidagi parametrlari bilan:
DK – differensial kaskad. O‘zgarmas tok kuchaytirgichi.
OK – oraliq kaskad. Ular birnechta bo‘lishi mumkin. DK sxemasi bo‘yicha qurilgan, ammo chiqishda kuchlanish bir yelkadan olinadi.
DS – daraja siljishi. O‘zgarmas tok bo‘yicha OK chiqishi va QK kirishini kelishtiradi.

2.3-rasm QK – quvvat kuchaytirgichi. R_chiq yuklanish bilan kelishtirishga xizmat qiladi. Yuklanishga katta tok ta’minlab beradi