Kti rahbari: M. Isxakova

II BOB Androgogika - kattalar hayotini rivojlantiruvchi, ijtimoiy muhitga moslashtiruvchi va ta‘lim bilan boyituvchi fan sifatida
Andragogika kattalami o’qitish, ilmiy-uslubiy va kadrlar bilan ta’minlash faoliyatiga oid umumiy qonuniyatlarga duch keldi. Kattalami o’qitish haqida gap ketganda, kimni kattalari qatoriga o’qitish kerak degan savol tug’iladi?
Zamonaviy andragogikani ilmiy refleksiya quroli sifatida baholab, shuni e’tirof etish kerakki, kattalar ta’limi tadqiqotning alohida sohasi sifatida mamlakatimiz va chet el adabiyotlarida yoritib berilgan. Ammo texnologik jihatidan kattalar ta’limi jiddiy nazariy asosni talab etadi. Ta’limga keng ma’nodagi yondashuv mazkur tushunchani inson hayoti va faoliyatidan ajratib bo’lmasligini ko’rsatadi.Inson tug’ilganidan to umrining ohirigacha bo’lgan davrda ro’yobga chiqaradigan maqsadli, rejali faoliyatiga ta’lim ko’maklashib turadi.
Mazkur nuqtadan - nuqtagacha bo’lgan davr oralig’ining kattagina qismi bolalik yoki o’smirlikka emas, aynan kattalik davriga tegishlidir. Androgogik nuqtai - nazaridan biz kimni “katta odam” deb ataymiz? Baxtga qarshi, ta’lim maskanidan keyingi hayot faoliyati davri ilmiy asosda tasnif etilmagan. Odamda ushbu davr yoshga ko’ra (30 yoshgacha, 30 yoshdan 45 , 65 yoshgacha, 75 yoshdan keyin) yoki an’anaviy tarzda yoshlik , etuklik, keksalik deb nomlanadi. Ayrim xollarda esa yosh chegaralarini belgilashda ”umr bahori”, “ko’rkam yosh”, “navqiron yosh”, “qirchillama yosh”, “nafaqa yosh” kabi turli o ’hshatmalardan ham foydalaniladi.
Psixofizologiyada xronologik va biologik yosh farqlanadi. Xronologik yosh - odam yoki boshqa jonzotning dunyoga kelishi, tug’ilishidan boshlanadigan vaqtning xisobini ko’zda tutadi.
Biologik yosh - odamning jismoniy o’sishi va rivojlanish pallasi, deb e’tirof etiladi. ’’Psixologik - pedagogik nuqtai-nazardan aynan yosh, ta’lim sohasini loyihalashning dastlabki nuqtasini tashkil etadi” - deydi V.I.Slobodchikov. Taniqli sostiolog I.S.Konnning fikricha, yosh davrlari quyidagi uch tizim asosida belgilanadi:
- Individual rivojlanish qonuniyatlari (psixo- biologik o’lchamlar asnosida yuzaga kelgan imkoniyatlar);
- Jamiyatning yoshga doir talab va me’yorlari ( har bir avlod vakillari uchun ijtimoiy - madaniy normalar);
- Ijtimoiy, madaniy-ma’rifiy qadriyatlar sifatida e’tirof etilgan ramziy yosh (o’zaro munosabatlar, hulq-atvor, tashqi qiyofa sohasidagi ijtimoiy xolatlar yig’indisi);
“Katta odam” tushunchasini turli — tuman qirralarida talqin etish mumkin. SHaxs tushunchasi, fanda ko’pchilik tamonidan qabul qilingan ’’individ” , “shaxs” , “sub’ekt”,” individuallik” kabi atamalar bilan izoxlanadi.
Individ - ( lotincha, individuum-bo’linmas) - odam zotining vakili, tabiiy zotga mansublik. SHaxs - hamkorlikdagi faoliyat va muloqot jarayonidagi ijtimoiy munosabatlar tizimida egallanadigan ijtimoiy rol egasi.
Sub’ekt - (lotincha, subectum - asosda turuvchi) - bilish va predmetliamaliy faoliyat egasi, ongli, maqsadga yo’naltirilgan faollik manbai. Individuallik - konkret odamning individ, shaxs, sub’ektga oid birlashuvi, o’ziga xosligi, qaytarilmasligi.
Ko’p qirrali zot misolida, katta odam fizologik, ijtimoiy -psixologik va mazmundorlik jihatiga ko’ra jamiyat taraqqiyotiga o’z hissasini qo’shish qobiliyatiga ega:
• tabiiy( avlodlami davom etirish);
• tarixiy — ijtimoiy (ishlab chiqarish va jamoatchilik faoliyatida qatnashish);
• madaniy (madaniy tajribalami saqlash, etkazib berish va yanada boyitish.);
• ma’naviy (insoniyat to’plagan ma’naviy merosni o’zlashtirish, uni yuksaltirish).
Kattalik dunyosini xis qilish, tabiiy va ijtimoiy olamda o’z o’mini anglash orqali ifodalanadi, kattalikni hayot faoliyatining muhim sifati deb belgilash mumkin. Kattalik hayotning ma’lum bir davrigina emas, balki amalga oshirilgan ishlar uchun m a’suliyat va javobgarlik xissi hamdir, bunda ta’lim yoki o’qitishning o’mi beqiyos sanaladi.
Kattalik dunyosini xis qilish, tabiiy va ijtimoiy olamda o’z o’mini anglash orqali ifodalanadi, kattalikni hayot faoliyatining muhim sifati deb belgilash mumkin. Kattalik hayotning ma’lum bir davrigina emas, balki amalga oshirilgan ishlar uchun m a’suliyat va javobgarlik xissi hamdir, bunda ta’lim yoki o’qitishning o’mi beqiyos sanaladi.
Bilim, ko’nikma va malakalarni doimo yangilab turish, qo’shimcha manbalami egallash zaruriyati quyidagi holatlar bilan izohlanadi:
• katta odam hayotida turli muammolaming yuzaga kelishi, ularni hal etish uchun qo’shimcha bilim va tajribalami egallash zaruriyati;
• har qanday yoshdagi kishilarda axborotga bo’lgan ehtiyojining mavjudligi;
• kishidata’lim olishga bo’lgan mayl-ishtiyoqning so’nmaganligi;
• kishining o’z hayoti va faoliyati davomida tajriba to’plab borishi;
Kattalarga ta’lim berishning o’ziga hos jihatlarini ko’zda tutgan holda, zamonaviy kishiga kim, qachon, qaerda va qanday ta’lim berishini oydinlashtirib olish lozimdir.
Zamonaviy dunyoda axborot oqimining kuchayganligi, kishilarning o’zaro hamkorlikdagi faoliyati o’qitishni davomiy va izchil tarzda tashkil etish hayotiy zaruriyat ekanligidan darak beradi. Hayot faoliyatining turli bosqichlarida kishilarga bir - biriga o’hshash talay vazifalar yuklatiladi:
• tabiiy zot sifatida o’zini saqlashi va rivojlantirishi(hayotning davomiyligi, salomatlik, nasi qoldirish);