Кўринишида амалга оширилади 1- расм)

Н.323 тармоқ 
(IP-
тармоқ) 
SIP-
тармоқ 
(IP-
тармоқ) 
Хизматлар сервери 

Бошқа
ТМ 
коммутаторлар 
IP-
шлюзлар 
(IP-
тармоқ) 
УФТТ 
Дарвозабон 

---

МАК — мультисервисли абонентлар концентратори 
 
Ericsson компаниясининг таниқли Engine ечимида телефон серверлари 
(мослашувчан 
коммутаторлар) 
орасидаги 
ўзаро 
боғланиш, 
ATM 
(AAL1/AAL2) транспорт устида ишлашга мўлжалланган BICC CS-1 
протоколи 
бўйича 
амалга 
оширилади 
ва 
кейинчалик 
бу
IP-тармоқларда ишлашга имкон берувчи BICC CS-2 га ўтади.
 
Бундан хулоса қилиш мумкинки, SIP-T ва BICC ҳозир деярли бир хил 
функционал имкониятларга эга бўлсада, ишлаб чиқариш жараёнида бўлган 
BICC CS-3 эса ҳатто SIP-T билан ўзаро боғланиш имкониятини
кўзда тутади, 
умуман унинг мослашувчан коммутатор қурилмаларига амалий жорий 
этилиши, одатда АТМ-тармоқда ишлаш зарурати мулоҳазаларидан келиб 
чиқиб амалга ошади. Шу билан бирга, АТМ-Форум материалларида 
таъкидланадики, яқин келажакда Н.323, SIP, H.248 ва BICC протоколлари 
параллел мавжуд бўлади, ITU-T ва IETF протоколларнинг кейинги 
ҳаракатлари NGN талабларини қониқтириш учун SIP ва Н.248 
протоколларни такомиллаштиришга қаратилади. 
Мослашувчан коммутаторлар асосидаги NGN тармоқларини яратишда 
стандарт ва самарали протоколнинг мавжуд бўлиш муаммоси қолади, лекин 
биринчи навбатда, айнан бу қурилмаларнинг бир-бирлари билан ўзаро 
боғланиши учун. Бугунги кунда асосан, мослашувчан коммутаторлар 
орасида ўзаро боғланиш учун SIP/SIP-T протоколларини, мослашувчан 
коммутаторларнинг уларга бўйсунадиган коммутацион қурилмалари билан 
ўзаро 
боғланиши 
учун 
эса 
MGCP/Megaco/H.248 
стандартининг 
протоколларини қўллаш таклиф этилади. У ва бошқа протоколлар IETF да 
ишлаб чиқилди ва шунинг учун дастлаб IP-тармоқларга мўлжалланган. Бу 
уларнинг 
мавжуд 
Интернет 
протоколлари 
стек
ларига 
осон 
интеграцияланишини билдиради. 
SIP мультимедиали сессияларни ўрнатиш, ўзгартириш ва тугатишга 
имкон берадиган амалий сатх протоколи ҳисобланади. Унинг хабарларини 

---

матнли формати, уларнинг кодланишини, декодерланишини ва таҳлил 
қилинишини сезиларли даражада соддалаштиради ва бу исталган 
дастурлаштириш тили асосидаги протоколни ишлатишга имкон беради. SIP 
хабарларидаги ахборот майдонларининг сони атиги бир неча ўнни (Н.323 
протоколида юзлаб бўлганида) ташкил этади. Табиийки бундай протокол 
тезроқ ва самаралироқ ишлайди, бу мослашувчан коммутаторлар ўзаро 
боғланганида жуда муҳим. 
Бундан ташқари, IETF модификацияланган SIP-T (SIP for Telephony) 
протоколини ишлаб чиқди. Асосан бу УКС № 7 сигнализациясининг SIP 
протоколи билан интеграцияланиш мақсадида амалга оширилган. SIP 
тармоғининг УКС №7 тармоғи билан ўзаро боғланиш тугуни ISUP 
хабарларини SIP-хабарларга 
инкапсуляциялайди (
қобиқлайди) ва уларни 
транспортлаштиришни 
таъминлаш 
учун 
ISUP 
хабарларидан 
маълумотларнинг 
бир 
қисмини 
SIP-хабарлари 
сарлавҳасига 
трансляциялайди. 
MGCP/Megaco/H.248 стандарти протоколларининг ишлаши асосида, 
қурилмалар мажмуаси алоҳида функционал блокларга бўлиб чиқилиши кўзда 
тутиладиган шлюзлар декомпозицияси тамойили ётади. 
Функционал блокларни умумлаштирган ҳолда қуйидаги тарзда 
тавсифлаш мумкин: 
- транспорт (медиа) шлюзи — Media Gateway (MG), 
- шлюзни бошқариш қурилмаси — Media Gateway Controller (MGC). 
Н.248, MGCP протоколларига мувофиқ чақириқларни қайта 
ишлашнинг бутун 
интеллекти
MGC контроллерда жойлашади, транспорт 
шлюзлари эса фақат ундан келадиган буйруқларни бажаради. Бунда 
транспорт шлюзи ҳар хил турлардаги оқимлар ва сигналли хабарларни 
ўзгартиришнинг барча функцияларини бажаради ва контроллерга бутун 
сигналли маълумотларни узатади, контроллер маълумотларни қайта ишлаш 
орқали транспорт шлюзининг кейинги ҳаракатини аниқлайдиган буйруқни 
беради. 

---

Транспорт шлюзларининг ишлашини бошқариш учун MGC 
контроллерлар, ҳам пакетли тармоқлардан, ҳам каналлар коммутациясига 
асосланган телефон тармоқларидан сигналли маълумотларни олиши ва қайта 
ишлаши керак. Пакетли тармоқларда сигналли маълумотлар кўп ҳолларда 
SIP протоколи бўйича ёки Н.323 тавсиялари асосида кўчирилади. Бу 
протоколлар IP-транспорт устида ишлайди, модомики, MGC контроллер ҳам 
транспорт шлюзлари билан ўзаро боғланиши учун пакетли тармоққа (IP-
тармоқ) чиқишга эга экан, у ҳолда MGC контроллерда турли стандартлардаги 
сигналли маълумотларни (масалан, SIP ва Н.323) олиш учун мос 
интерфейсларга эга бўлиши етарли бўлади. Шу билан бир вақтда телефон 
тармоғи сигнализацияси – умумканал (УКС № 7, PRI ISDN) ёки ажратилган 
сигналар каналлари (АСК) бўйича каналларни коммутациялаш муҳитига 
кўчирилади, қоида бўйича, кўплаб MGC назоратчилари каналлар 
коммутациясига эга бўлган муҳитга тўғри чиқишга эга эмас, шунинг учун 
классик телефон сигнализациясини етказиш учун уни пакетли IP-транспортга 
инкапсуляциялаши (қобиқлаши) зарур бўлади. 
Юқорида таъкидланган протоколлардан ташқари, мослашувчан 
коммутаторларда IP-тармоқ бўйича УКС № 7 сигналларини узатиш учун 
BICC протоколи ва IP-тармоқ бўйича DSS1 ISDN сигналларини узатиш учун 
IPDC протоколи ишлатилади. 
BICC (Bearer Independent Call Control) протоколи ХЭАИ-Тда 1999 
йилдан буён ишлаб чиқилмоқда ва иккита УКС № 7 тармоқларини пакетли 
коммутациялаш тармоғи орқали уланиши учун ишлатишга мўлжалланган. Бу 
протоколга, мавжуд УКС № 7 сигнализация протоколлари тўпламининг яна 
бир нимтизими-фойдаланувчиси сифатида қараш мумкин. Аслида BICC 
протоколининг уланишларни бошқариш хабарлари, хабарларни узатиш 
нимтизими (МТР) орқали транспортлаштилиши мумкин. Унга тўлиқ янги 
протокол сифатида қараш мумкин. BICC хабарлари бошқа пакетли тармоқлар 
орқали ҳам транспортлаштирилиши мумкин. Бу ерда унинг мазмуни 
қуйидагича: 
агар 
фойдаланувчи 
маълумотлари 
оқимларини 

---

транспортлаштириш учун бошқа пакетли тармоқ яратилса, унда нима учун 
ажратилган пакетли сигнализация тармоғини сақлаш ва унга хизмат 
кўрсатиш керак? BICC протоколининг бу мультитранспортли қобилиятига, 
ундан ISUPда мавжуд бўлган процедураларни транспортлаштиришга 
кирадиганларини 
олиб 
ташлаш 
ва 
уларни 
сигнализацияни 
транспортлаштириш 
конверторида 
(signaling 
transport 
converter) 
жойлаштириш йўли билан эришилади. Бунда BICC протоколи сигналли 
маълумотларни узатиш усулига боғлиқ бўлмай қолади. 
Қурилмаларни бошқариш учун Интернет-протокол (IPDC, Internet 
Protocol for Device Control), шлюзларни бошқаришда ва пакетли тармоқлар 
ичида нутқни узатишда транспорт оқимларини ташкил этиш учун турли
IP-телефония қурилмаларини ишлаб чиқарувчилари томонидан қўлланилади. 
Бундан ташқари, IPDC протоколи IP-тармоқ бўйича УфТТ/ISDNнинг 
сигналли маълумотларини кўчириш учун хизмат қилади (масалан, 
мослашувчан коммутаторнинг қўллашлардан бирида DSS1 хабар IPDC 
хабарга ўзгартирилади). IPDC протоколини қўллаш орқали қурилган тармоқ 
архитектураси, Н.248 тавсияларига асосланган тармоқдаги каби шлюзлар 
декомпозицияси ғоясига асосланади. 
Айтиб ўтилганлардан шу нарса маълум бўлдики, мослашувчан 
коммутатор мутлақо турли архитектураларга эга бўлган сигнализация 
протоколлари билан ишлай олиши ва 7.7-расмда кўриниб турганидек турли 
технологияларга асосланган транспорт шлюзлари билан ўзаро боғланишни 
“билиши” керак [9]. 
Мослашувчан коммутаторлардаги бу масалаларга боғлиқ бўлган ечим, 
масалан, қурилманинг аппарат қисми ва дастурий ядроси орасида 
чақириқларни қайта ишлаш ва маршрутлаштириш функцияларидан ўзаро 
боғланиш функцияларини, махсуслаштирилган протоколлар орқали 
ажратишга асосланиши мумкин. Сигнализация ва қурилмаларни бошқариш 
протоколларининг барча хабарлари, чақириқларни қайта ишловчи ягона 

---

дастурий моделда тақдим этиш учун қулай бўлган ягона кўринишга 
келтирилади. 
7.7-расм. Мослашувчан коммутаторнинг тармоқ доираси 

---

7.8-расм. NGN тармоғида протоколларнинг ўзаро боғланиш схемаси 
Бошқаришни 
ва 
маълумотларни 
кўчиришнинг 
ажратилган 
функцияларига эга бўлган архитектура, ўзаро боғланишнинг вертикал очиқ 
протоколларини мавжуд бўлишини талаб қилади (7.8-расм). 
7.1-жадвалда, 
NGN 
тармоғини 
бошқариш 
архитектурасидаги 
протоколларнинг функционал вазифалари акс эттирилган [139]. Ҳар бир 
протоколнинг пайдо бўлишида ўзининг мантиғи кузатилади. Масалан, 
мультимедиали хизматларни оммавий жорий этилишини таъминлаш учун 
Интернет тармоғи технологияларини монанд ишлатадиган протокол талаб 
қилинди, у қўллашда содда ва жуда кўп янги иловаларни ва хизматларни 
жорий этиш имконини беради. SIP-протокол ўзида бу функцияларни идеал 
мужассамлантирган. 
7.1-жадвал
NGN тармоғининг чақириқларни бошқариш протоколларини 
функционал вазифалари 

---

Протокол NGN тармоғидаги 
функция 
Изоҳ 
SIP 
Алоқа 
сеансини 
ўрнатиш 
ва 
бошқариш 
IP-тармоқлари бўйича ҳам товушли, ҳам 
мультимедиали 
чақириқларни 
ўрнатиш 
учун қўлланилади. Интернетда қабул 
қилинган, 
жуда 
кўплаб 
тайёрланган 
механизмлар 
қўлланилади 
ва 
Н.248 
протоколига 
қараганда 
соддароқ 
ҳисобланади. 
Терминал 
қурилма
SIP-агент 
дастурий 
таъминотига 
эга. 
Интелектуаллик таянч тармоғидан абонент 
қурилмаларига сурилади. 
SIP-T 
SIP-тармоғи орқали 
УфТТ 
ISUP 
сигнализациясини 
узатиш 
SIP-тармоғи бўйича ISUР хабарларини 
“шаффоф” узатилишини таъминлайдиган 
SIP 
протоколининг 
махсус 
тури. 
Ҳақиқатдан ҳам бу ҳолда SIP-тармоғи
сигнализациянинг 
транзит 
пункти 
функциясини бажаради. Стандартлаштириш 
бўйича ишлар УфТТ да қабул қилинган 
барча функционалликни таъминлаш учун 
давом эттирилмоқда. 
Н.323 
Алоқа 
сеансини 
ўрнатиш 
ва 
бошқариш 
IP-тармоқ 
бўйича товушларни узатиш 
тармоқларида энг кенг тарқалган протокол. 
SIP 
протоколига 
қараганда 
қийин 
ўлчамлаштириладиган 
ва 
камроқ 
истиқболли ҳисобланади.
Н.248/ 
Меgасо 
Пакетли тармоқда 
кириш шлюзларини 
бошқариш 
Энг истиқболли ва ишлаб чиқиладиган 
стандарт. Потенциал жиҳатдан турли 
қурилмаларнинг 
мослашувчанликлари 

---

бўйича 
анча 
кўп 
имкониятларни 
таъминлаши керак. 
MGCP 
Пакетли тармоқда 
кириш шлюзларини 
бошқариш 
Мазкур 
протоколдан 
фойдаланувчи
тармоқларнинг мавжудлигига қарамасдан, 
уни ривожлантириш бўйича кейинги ишлар 
протоколнинг ўзига хос хусусиятлари 
туфайли муаммоли кўринади.
BICC 
Ажратилган 
бошқариш сатхлари 
ва маълумотларни 
кўчиришга 
эга 
бўлган тармоқларда 
чақириқларни 
бошқариш 
Ишлатиладиган 
кўчириш 
тармоғининг 
турига (IP, ATM) боғлиқ бўлмаган 
уланишни 
ўрнатиш 
протоколи. 
УфТТ/ИХКТ
ли
тўлиқ хизматлар тўпламини 
ишлатади. 
Нафақат 
сигналли 
процедураларни, 
балки 
тармоқ 
архитектурасини тавсифлайдиган стандарт-
лар мажмуасига эга. Протоколнинг асосий 
ғояси, пакетли тармоқлар ишлатилганида 
классик 
телефониянинг 
барча 
қабул 
қилинган овозли хизматларидан тўлиқ 
фойдаланишни таъминлаш ҳисобланади. 3G 
мобил алоқа тармоқлари учун 3GPP қабул 
қилинган. 
SIGTRAN IP-тармоғи бўйича 
бошқариш 
ва 
сигнализация 
протоколларини 
узатиш 
IP-тармоқ 
бўйича 
сигнализациянинг 
ишончли узатилишини таъминлаш учун 
IETF таклиф этадиган стандартлар тўплами.