Креатив ва танқидий фикрлашнинг мазмун-моҳияти ва асосий тамойиллари

Put to Other Uses – бошқача қўллаш тавсияси ёки бошқа соҳаларда қўллаш, фойда олиш, кенгайтириш, янада қулай қилиш (буюмлар, ғоялар, ҳодисалар, инсонлар, ўлчамлар, моҳият, объектлар, функициялар, алоқалар, вақт, ёш, масофа, молия, ҳудуд ва ҳ.к.), саволлар: “яна қандай”, “имкони борми”, “қандай қилиб”, “яна бошқачасига қандай”, “нимани бирга”?
Eliminate – бартараф қилиш ёки минимумгача ўзгартириш, қисқартириш, тозалаш (муаммо, контекст, шартлар, қоидалар, чегаралар, ўлчамлар, элемаентлар, вазият, қисм ва ҳ.к.), саволлар: “имкони борми”, “нимани мумкин”, “қайсини”, “керакми”?
Rearrange/Reverse – тартибини ўзгартириш, бошқача қўллаш, қайта ишлаш (тартиб, концепция, сабаб, оқибат, қисмлар,элментлар, вазифа, томонлар), саволлар: “қандай”, “шундайми”, “нима бўлади”?
Уолт Дисней методи – ролли ўйин шаклида ўтказиладиган креативлик методикаси бўлиб, бунда иштирокчилар қўйилган муаммони учта нуқтаи – назардан кўриб чиқадилар: ижодий, реал ва танқидий. Америкалик мульттипликатор У.Дисней номи билан аталган ушбу методика Роберт Б.Дилтс томонидан ишлаб чиқилган.
Ушбу усулдан якка ва жамоавий тарзда фойдаланиш мумкин. Дастлаб эришиш лозим бўлган мақсад ёки ечилиши зарур бўлган муаммо аниқ белгилаб олинади, сўнгра у учта позициядан кўриб чиқилади.
Хаёлпараст – ижодий инсон ролини бажаради ва муаммонинг турли-туман, ҳатто амалга ошириш мумкин бўлмаган ечимларини таклиф этади. Бунинг учун барча чегараларни улоқтириб ташлаш, фантазияни намоён этиш, ҳеч қандай шартларга риоя этмаслик талаб этилади. Одатда визуллаштиришдан фойдаланилади, образлар ёрқин, эртакнамо, хаёлий бўлиши мумкин.
Реалист – хушёр ва прагматик позицияни эгаллайди ҳамда ишни қандай тизимлаштиришни таклиф этади, муаммо ечимини амалга ошириш учун қандай қадамларни амалга ошириш кераклигини аниқлайди. Реалист таклиф этилган ечимни амалга ошириш имконияти бордек ҳаракат қилади ва мақсадга эришиш учун зарур бўлган ҳаракатларнинг кетма-кетлигини шакллантиришга эътибор қаратади.
Танқидчи – ғояларнинг қийматини баҳолашга ҳаракат қилади, таклифлардаги хатолар ва заиф нуқталарни топади. Дисней усулидаги танқидий баҳолаш ўзини лойиҳадан ажратиш ва вазиятга аудитория ёки мижоз нуқтаи-назаридан четдан туриб қарашни назарда тутади. “Танқидчи” турли даражадаги мезонларни мантиқан қўллаган ҳолда, таклиф ёки ғоя турди сценарийларда қандай ишлашини текшириш орқали муаммоларни бартараф этиш ва сифатни таъминлашга ҳаракат қилади.
Р.Дилтс ушбу усулни такомиллаштириб, кўрсатилган роллардан ташқар нейтрал кузатувчини (эксперт) киритган.