Kreativ fikrlashhbi=

CMa’noni у taMil q iiish J
C
f . Л • argumentlami tahlil qilish va baholash:
I Maiitiq I _e manliqiy oqibatlarni va nomuvofiqlikni aniqlash
( Qa_ro_{r Va} J * ralsional qaror qabul qilish:
I qadriyatlar ^J • qadriyatlar doirasi va axloqiy qarorlaming tanqidiy aks elishi


Xatolar va Л • fikrlashning odatdagi xatnlari va bunday xatolarga olib kelishi mum- no^iqliklaa J kin bo'lgan psixologik xususiyatlar


Q_aro_{r Va} J * ralsional qaror qabul qilish:

С||_miy J • nazariyani sinab ko’rish uchun empirik ma'lumotlardan foydalanish:
I _{us u} Ila r J * sabablari va oqibatiarini aniqlash ehtimolliklar nazariyasi va stalistika
1.l-rasm. Tanqidiy fikrlash uchun zarur bo ‘gan nazariy bilimlaryo ‘nalishlari²

.

Tabiiyki. ba’zi mavzular boshqalarga qaraganda qiziqroq bo‘ladi. Ammo biz jang san’atlarini yoki fortepianoni o‘rganyapmizmi, aso- siy texnikalarni o‘zlashtirishimiz kerak. Ular zerikarli bo‘lishi mum- kin. ammo ular so‘nggi zamonaviy texnikaning asosini tashkil qiladi. Xuddi shu narsa tanqidiy fikrlashga ham tegishli. Ba’zi nazariyalar va prinsiplar ancha quruq va mavhum bo‘lib tuyuladi. lekin shuni ta'kidlab obish mumkinki, o'quvchi va talabalar ularni qanday qo'llash mumkinligini tushunganlaridan so‘ng, ulaming kuchini va kundalik fikrlashga bolgan munosabatini qadrlashlari aniq.

2. 
   Amaliyot
   

Mahoratga ega bo‘lish haqida gap ketganda psixologlar 10 yil- lik qoidani aniqladilar. Hatto iste’dodli shaxslar uchun ham ma’lum bir sohada jahon darajasidagi darajaga erishish uchun taxminan 10 yillik intensiv va tizimli amaliyot talab qilinadi - 10000 soatlik amaliyot. Ushbu qoida sport, musiqa, shaxmat, yozish yoki ilm- iy izlanishlar bo‘lsin, har qanday tajribaga tegishli boTishi kerak. Motsart singari daho ham o‘zini ajoyib musiqachi boigan otasi- ning katta bosimi ostida yillar davomida musiqa asboblari bilan shug‘ullangan va kichikroq asarlar yozgan. Motsartning bolalik asarlarining aksariyati boshqa bastakorlaming asarlaridan tashkil topgan yoki qisman otasi tomonidan yozilgan deb o‘ylagan. Uning 9-sonli fortepiano kontserti ehtimol tanqidchilar tomonidan yuqori baholanadigan eng qadimgi as] asardir. Ammo o'sha vaqtga qadar Motsart 10 yildan ortiq vaqt davomida bastakorlik qilgan.
Erta o‘qitish yillari va fidoyi ota-onalar jahon miqyosida- gi ko'rsatkichlarga erishish uchun ikkita odatiy mavzu. Tiger Voods barcha zamonlaming eng muvaffaqiyatli golfchilaridan biri bo‘lgan. Uning otasi Graf unga 9 oyligida o‘ynash uchun golf klu- bini sovg‘a qildi. Tiger 18 oyligida golf maydoniga borishni bosh- ladi va 4 yoshida murabbiy yollandi. Graf o'g’lini obqitishni davomettirdi va 10 yildan ko‘proq vaqt o‘tgach, 1991-yilda Tiger AQSH- ning eng yosh o‘smirlar havaskorlari chempioniga aylandi.
Albatta, barchamizning fikrlash tarzimizni yaxshilash uchun bir xil kuch sarflashimizni kutish haqiqatga to'g'ri kelmasa kerak. Ammo empirik tadqiqotlar shuni anglatadiki, yaxshi fikrlash bepul kelmaydi. Agar biz aqlimizni yaxshilashga jiddiy yondashsak, reja tuzib, ko‘p vaqtni mashg‘ulotlarga sarflashga tayyor boTishimiz kerak. Faqatgina ushbu sohadagi kitoblarni o‘qib chiqish yetarli bo4maydi. Shuningdek, mashqlami bajarishingiz va o‘z bilimlarin- gizni kundalik hayotingizda qo'llashingiz kerak. Tanqidiy fikrlash vaqti-vaqti bilan qiladigan narsadan ko‘ra, odatiy odat, turmush tarziga aylanishi kerak.
Qanday qilib tanqidiy fikrlashni tabiiy odatga aylantiramiz? Mana, sinab ko'rishingiz uchun oddiy va amaliy usul. Biz buni yaxshi fikrlashning to'rtta yo4i deb ataymiz. Usulga rioya qilish uchun biz duch keladigan g'oyalar to‘g‘risida quyidagi to'rtta aso- siy savollarni berishni odat tusiga kiritdik (1.1 -jadval).
Bu savollar sodda ko‘rinishga ega. ammo ular aslida juda kuch- li, chunki ular bizning tahlilimizni tashkil qilish uchun yaxshi tuz- ilishga ega.
Misol tariqasida, hayvonlarni iste’mol qilish to‘g‘ri yoki yo'qligini muhokama qilyapmiz. To‘rt yoini qanday qo^lashimiz mumkin:
Birinchi savol: bu nimanianglatadi? - muhokama qilinayotgan da’voni yanada aniqroq tushunishimiz uchun asosiy tushunchalarni aniqlashtirish kerak.
Hayvonlar deganda nimani tushunamiz? Itlar va tovuqlar hay- vonlar ekanligi aniq. Ammo baliqlar, hasharotlar, bakteriyalar haqi- da nima deyish mumkin? Ularni yeyish ham noto‘g‘ri emasmi? Qa- yerda chegara belgilavmiz?
Agar hayvonlarni iste’mol qilish noto'g'ri boTsa, unda bu qan- chalik noto‘g‘ri? Odamlarni o‘ldirish kabi yomonmi?Ц KREATIV FIKRLASH § | — =

1. 
   l-jadvnl
   

Tanqidiy fikrlashni rivojlantirishning to‘rtta yo‘li³