Kostyum tarixi

Qadimgi Fors kostyumi tarixi 
Forslar
(oʻzlarini eroniy deb atashadi) —Antropologik tarafidan yevropoid 
irqining hind-oʻrtayerdengiz guruhiga kiradi. Fors tilida gaplashadi. Islom dinining 
shiyit tarmogʻiga mansubdir. Qadimgi Eron qabilalari Markaziy Osiyodan miloddan 
avvalgi 2-ming yillik oxirida janubi-gʻarbiy tomonlariga joylashgan. Ular Midiya 
davlatida, Axemen avlodi qurgan davlatda asosiy roʻl oʻynadi. 7-asrlardagi arab 
bosqinchiligidan keyіn forslar orasida islom dini keng etak yoya boshladi. 
Forslarning etnik tarixida arablardan soʻng turklar (11 — 12 asrlar, saljuqlar), turk-
moʻg’ullar (13 −14 asrlar, Xulagʻu sulolasi) oʻz izlarini qoldirdi. 16-asrning 
boshlanishida forslar eronlik Sefevi sulolasiga tobe boʻlsa, 19 — asrning oʻrtalarida 
ularga qadjarlar oʻz hukmdorligini oʻrnatdi. 19-asrning oʻrtasida millat boʻlib 
shakllanishi nihoyasiga etdi. Forslar qadimdan dehqonchilik bilan shugʻullanishadi; 
bugʻdoy, tariq, guruch, paxta, arpa, choy, v.b. sholi oʻsimliklar ekib, qoʻylar 
boqishgan. Shaharlarida kulolchilik bilan savdo-sottiq rivojlandi. Fors ustalari 
toʻqigan gilamlari, keramik idishlar, zargarlik buyumlar koʻp davlatlarda mashhur 
boʻldi(11-rasm). 

---

24
11-rasm.Eron gilamlaridagi naqshlar 
Uylari soz bolchiqdan, gʻishtdan qurilib, tomi qamish bilan bekitildi. Zadagon 
forslar hovlisiga hovuz (basseyn)qurdirdi.
Tarixda Eronda kiyilgan kiyimlarni ikki qismga bo’lish mumkin. Birinchisi - 
turli xil tarixiy davrlarning kiyimlari, ikkinchisi - mamlakatning 11 mintaqasida 
yashovchi turli xil xalqlarning an’anaviy kiyimlari.
Eron kiyimlarining tarixi Midiya 
tarixiy davridan, ya’ni bizning eramizdan 708 yil oldin kelib chiqadi. O’sha davrdagi 
yozuvlar va yozma dalillardan saqlanib qolgan tosh va metaldan yasalgan buyumlar 
va idish-tovoqlarga chizilgan rasmlardan o’sha davrning kiyimlari, rang sxemasi va, 
albatta, egalariga baho berish mumkin.
Dastlab, kiyimlar oddiy edi va asosan tanani 
himoya qilish uchun xizmat qildi. Qadimgi forslar ovchilik va chorvachilik bilan 
shug’ullanishgan, ularning kiyimlari hayvonlarning terisidan qilingan yomg’ir 
paltolari edi. Faqat qo’shni xalqlarni zabt etgan va qul qilganidan so’ng, ulkan 
boylikka erishgandan so’ng, forslar hashamatli buyumlar bilan tanishib, rang-barang 
va boy liboslarda kiyinishni boshladilar. 
Qadimgi forslarning erkaklar kiyimlari charm yoki mo’ynali shimlar 
(anaxaridlar) va kamarli charmdan qilingan edi. Kamroq iqlimi kam bo’lgan 
hududlarda anaxaridlar va kaftanlar zich jundan tikilgan. Oddiy aholi shu tarzda 
kiyinishni davom ettirdi va King Kir Mediyani zabt etgandan so’ng, rasmiy sudga 
aylangan Midi kostyumini sudga kiritdi.
Midiya tashqi kiyimi yupqa jun va ipak 
matodan, binafsha va to’q qizil ranglardan qilingan. U keng va uzun edi, ko’ylagi 
xalat, shapka va shimdan iborat edi. Midiya kaftanining juda uzun pollari yig’ilib, 

---

25
belbog’larga o’ralgan edi. Shu bilan birga, tomonlarda hosil bo’lgan burmalar. 
Kaftanning yenglari ham juda keng bo’lib, ichki qismida ray shaklidagi burmalar 
mavjud edi. Ba’zan yenglarning burmalari boshqa rangdagi matodan qilingan. 
Midiya kostyumini Qirolning yaqin sheriklari va saroyning yuqori lavozimli 
amaldorlari kiyib olishgan(12-rasm).
12-rasm.Eron podshohi hamda malika tasviri 
Asta-sekin oddiy odamlarning charmdan tayyorlangan kiyimlari yumshoq jun 
matodan tikilgan kostyumga o’tishga imkon berdi. Garem shim o’rniga tor charm 
shim kiyila boshladi. Saroy a’yonlari va hukmronlik qiladigan sulola a’zolari 
binafsha rang mussel kiyimlarini afzal ko’rdilar, ularning bosh kiyimi qirol singari 
ko’k va oq bandaj bilan bezatilgan edi. Kamroq mansabdorlar xuddi o’sha kiyimni 
kiyishdi, ammo boshqa rangda(13-rasm).

---

26
13-r
asm.Podshoh hamda saroy a’yonlari bilan 
Milliy kiyimlari: erkaklari matodan tikilgan koʻylak, shim, qoʻy terіsіdan 
tіkіlgan kurtka, boshiga salla oʻraydi. Ayollarining asosiy kiyimi — koʻylak, kofta, 
dambal, butkul gavdasini yopib turadigan chadra boʻlgan.