Kostyum kreativ grafikasi

4.1. Drapirovkalarni tasvirlash. Drapirovkalardagi shakllarni hosil qilishdagi 
asosiy usullar.
Mato farturasi bilan bir qatorda libos eskizini yaratishda drepirovka, burmalar va
taxlamalarni   tasvirlash   katta   ahamiyat   kasb   etadi.   Hayoldan   yoki   o’quv
106

---

mashg’ulotlarida natyurmort yoki interer, maniken yoki kiyimli inson gavdasidagi
turli matolarni (drapirovka) uning buklama va taxlamlarni xarakterli shakllarini
tasvirlash   mahoratini   rivojlantirish   katta   axamiyat   kasb   etadi   .  Turli   davr
rassomlari asarlarida tasvirlangan matolarning burma va taxlamlari drapirovka deb
ataladi.   Aniqrog’i,   burama-   bu   matoni   beixtiyor   siqilishi   natijasida   matoning
yuzasida   hosil   bo’ladigan   tartibsiz   buklamalardir,   drapirovka   esa   bezash
maqsadida   ixtiyoriy   tarzda   buklamalarni   bog’lash,   tikish,   taxlash   va   boshqa
uslublarda   hosil   qilinadi.   Drapirovkalar   haqida   so’z   borganda   buklamlarning
(taxlamalarning)   chizmatasvirda   plastik   ifodalash   qonuniyatlari   haqida   gapirish
maqsadga muvofiq bo’ladi. Bir qarashda buralib-buralib ketuvchi shakllar ma’lum
qonun-   qoidalar   asosida,   ma’lum   ketma-ketlikda,   qiziqarli,   ritmik   tarzda
takrorlanuvchi, chiroyli chiziqlar to’plamini hosil qilib, rassom uchun keng va boy
tasvirlash   imkoniyatlarini   ochadi.                 Drapirovka   tasviriy   san’atning   ifoda
vositasidan   biri   bo’lib,   jiddiy   o’rganishni   talab   etadi.   Chizmatasvir   vazifalarni
bajarishda, o’quv qo’yilmalarga biriktirilgan drapirovkaning statik holatini, ya’ni
osig’liq   yoki   yotgan   mato   bo’lagini   tasvirlashga   katta   e’tibor   qaratilishi   lozim
(natyurmort   yoki   inter’er,   drapirovkalar   bilan   manikin   yoki   kiyimli   inson).
Drapirovkani to’g’ri tasvirlash uchun, unda sodir bo’layotgan dinamik holatni aniq
tasavvur   eta   olishi   kerak.   Hajmli-fazoviy   shakllarni   “o’qiy”   olib   chizmatasvir
vositalari orqali grafik etyudga ko’chira olishi lozim. Matodagi tahlamlar mato
uzunligiga nisbatan kam masofada cho’zilgandada hosil bo’ladi. Mato xarakatdagi
kuchga   bo’ysungan   holda,   fizik   hususiyatlari   ya’ni   qaysi   materialdan
ishlanganiga,qalinligi, xarakterli tuzilmasiga ko’ra bukiladi.           Taxlamalarning
shakli   mato   xususiyatiga   va   turiga   bog’liq.   Yupqa   va   harir   matolar   mayda
taxlamlar, qalin va dag’allari esa katta va keng taxlamlar hosil qiladi,ya’ni turli hil
matolar g’ijimlanganda qarshilik ham har-xil bo’ladi. 
                 Xozirgi kunda to’qimachilik matolarining ko'plab hillari mavjud, ular
o’zining   elastiklik   va   taranglik   darajasiga   ega.   To’qimachilik   polotnolari
(gazlamaning qalinroq turi) dinamik ta’sir natijasida, boshqa matolarga qaraganda
tekis yumaloq shakldagi taxlamlarni hosil qiladi.
107

---

             Drapirovka uchun xar-hil yuzalar hosil qiladigan matolar va to’qimachilik
gazlamalari   ishlatiladi.   Mato   va   gazlamalar   o’zining   fakturasi   (o’ziga   hoslik,
sifati)ga qarab farqlanadi. Ular tekis, silliq,tukli, paxmoq, yaltiroq yoki xira,jilosiz,
dag’al yoki yumshoq, zich yoki siyrak to’qilgan va hokazo bo’lishi mumkin. Shu
bilan birga mato va polotnolar bir qancha xususiyatlarga ega bo’lishi mumkin. Bu
xususiyatlar mato va gazlamalarni tayyorlashda ishlatilgan tolalarining xossalariga
bog’liq. Shunday qilib, shoyi matolar yumshoq va yaltiroq, junlilari tukli, momiq,
jilosiz   va   xokazo.   Yumshoq,   yupqa   matolar   drapirovka   uchun   qulay
bo’lib,yumshoq   bukilishlar   beradi,   zich   va   dag’allari   esa   uchli   aniq   burchakli
taxlamlar   hosil   qiladi.   Drapirovka   uchun   matolar   tanlashda   bu   xususiyatlarini
e’tiborga   olish   zarur,   noto’g’ri   tanlangan   mato   esa   o’ylangan   kompozitsiyada
mo’ljaldagi natijani bermasligi mumkin.
      45- rasmda bir qancha drapirovkalarning kompozitsion yechimlari keltirilgan.
      Kompozitsiya variantlarining biri bu, bir yoki ikki tayanch nuqtalariga osilgan
drapirovkalardir. Birinchi variantda bitta tayanch nuqtada osilib turgan drapirovka,
vertikal   yo’nalishda   konussimon   shakl   hosil   qilgan.   Ikkinchi   variantda   esa
drapirovka  ikki  nuqtaga  osilgan   bo’lib,  u  yoki  bu  tarafdan  guruhlarga  ajralgan
holda, to’g’ri tuzilmali yaxlit yoysimon taxlamlar hosil qilgan.
108

---