Korxona buxgalteriya balansi va uning tarkibiy tuzilishi

UMM < 1BA (3)
Buni uzoq muddatli aktivlarning birinchi navbatda o’z mablag’lari hisobiga shakllanish bilan izohlash mumkin. Uzoq muddatli kredit va qarzlardan asosiy vositalar, kapital va uzoq muddatli qo’yilmalarni investitsiyalash uchun foydalaniladi. Ular shuningdek, aylanma aktivlarda (tovar zaxiralarini xarid qilish, pul mablag’larni yaratish va h.k.) ishlatiladi.
5. O’z aylanma mablag’lari o’z mablag’lari manbalaridan kichik bo’lishi shart, chunki o’z aylanma mablag’lar korxona o’z mablag’ining bir qismidir.
6. Aylanma aktivlar aylanmadagi o’z mablag’lari va qisqa muddatli kredit va qarzlar, shuningdek aylanma vositalarni to’ldirishga yo’llangan uzoq muddatli kredit va qarzlar yig’indisiga teng bo’lishi shart. Bu hol aylanma aktivlar (aylanma mablag’lar) korxonaning o’z mablag’laridan, aylanma vositaga yo’nalgan qisqa muddatli qarzlardan iborat ekanligi bilan izohlanadi.
Moddalarning ushbu bog’liqligi ham buxgalteriya balansi yakunlari summasining o’zgarishlarini belgilaydi.
Amaliyotda buxgalteriya balansi moddalari o’zgarishining to’rt turini kuzatish mumkin.
1. Faqat balans aktivi moddalari yakunining o’zgarishi. Masalan, hisob-kitob schyotidan kassaga pul olingan, bunda kassadagi pul ko’paydi va hisob-kitob schyotidagi pul miqdori ozaydi, biroq o’zgarishlar o’zaro teng bo’lgani sababli balans aktivi yakuni o’zgarmaydi.
2. Balans passivi moddalari summasining o’zgarishi. Daromad muayyan qismining biron-bir fondga qo’shib yuborilishini misol bo’lib xizmat qilishi mumkin: foydalanilmay qolgan daromad hajmi kamayadi, biroq buning hisobiga tegishli fond ortadi.
3. Balans aktiv va passiv moddalari summalarining teng ravishda o’sib borish tomoniga o’zgarishi. Masalan, yetkazib beruvchidan materiallar kelib tushdi. Buning natijasida 1000 schyotning aktiv moddasi ko’payadi va yetkazib beruvchilardan qarzi (passiv moddasi) xuddi ana shu summaga ko’payadi, ya’ni balansning har ikkala - aktiv va passiv qismlari teng ravishda o’sadi. Balans aktiv va passiv yakunlarining muvozanati buzilmaydi.
4. Balans aktiv va passiv moddalari summasining teng ravishda kamayib borish tomoniga o’zgarishi. Masalan, yetkazib beruvchiga hisob-kitob schyotidan material uchun haq to’lanadi. Buning natijasida 5100 schyotining aktiv moddasi kamayadi va yetkazib beruvchilardai qarzdorlik (passiv moddasi) bir xil summaga kamayadi, ya’ni balansning har ikkala qismi teng ravishda kamayadi. Balans aktiv va passiv yakunlarining muvozanati buzilmaydi.
Aytib o’tilganidek, buxgalteriya balansida korxona mablag’lari va ularning manbalari muayyan sanaga (chorak va yil boshi hamda oxiriga) ko’rsatiladi. Bu aktiv ma’lumotlari passiv ma’lumotlari bilan bevosita bog’liqligini va teng bo’lishi kerakligini anglatadi.