«Корригирующие логопедические технологии в развитии фонематического слуха заикающихся детей»

Duduqlanuvchi bolalar nutqini, va fonematik idrokini tekshirish natijalari:
( 1- jadval )

Berilgan vazifalar:	10 ta bola (100%) xisobida:	Mustaqil javob berdi:	Logoped yordamiga tayandi:	Javob berishdan voz kechdi:
1.Qo’ng’iroq qayerda chalinyapti ? o’yini.	100% dan	3ta (30%)	6ta (60%)	1ta (10%)
2.Ota ona bilan suhbatlashish.	100% dan	6 ta (60%)	3ta (30%)	1ta (10%)
3.Mashg’ulotlarda javob berish:	100% dan	2 ta (20%)	7ta (70%)	1ta (10%)
4.Topchi bu kimning ovozi ? o’yini.	100% dan	4ta(40%)	5ta(50%)	1ta (10%)
5.Bir xarf bilan farq qiladigan so’zlarni toppish (rasm orqali)	100% dan	3ta (30%)	6ta (60%)	1ta (10%)
6.Lab artikulyatsiyasini yashirib,turli so’zlarni aytish orqali fonematik idrokni tekshirish.	100% dan	3ta (30%)	5ta (50%)	2ta (20%)
7.Uqaysi xayvonning ovozi ? o’yini:	100% dan	6ta (60%)	3ta (30%)	1ta (10%)

(2- jadval .M.M.T.M.duduqlanuvchi bolalar ismi sharifi: )

T/R	M.M.T.M.duduqlanuvchi bolalar ismi sharifi:	Tovushga mos rasmlarni topish mashqi:	Bu nimaning ovozi hayvonlar nomini ayt: o’yini
1.	Azimova Zinnura	4 ball	4 ball
2.	Vahobova Odina	4 ball	4 ball
3.	Kabirov Raxmatillo	4 ball	3 ball
4.	Kamoldinova Noila	4 ball	4 ball
5.	Mashrapov Sherzod	3 ball	3 ball
6.	Nasriddinov Oybek	3 ball	3 ball
7.	Ortiqov Raximjon	4 ball	3 ball
8.	Qurbonov Umarjon	4 ball	4 ball
9.	Tursunov Akramjon	3 ball	3 ball
10.	Husanov Jaxongir	3 ball	4 ball

2.3 Maktabgacha tarbiya yoshidagi duduqlanuvchi bolalar nutqi va fonematik idrokini tekshirish natijalari, taxlili.
Bola bilan birinchi uchrashuvda logoped,albatta uning muomalaga qanday kirishishini aniqlaydi:oson,qiyin yoki xayqirib,qo’rqib(negativizm).
Kuzatish natijasida bolaning o’z tengdoshlari bilan qanday nutqiy aloqaga kirishishi tekshiriladi:boshqalar bilan oson nutqiy aloqa o’rnatadi,nutqiy aloqaga kirishishida tashabbuslar yoki passiv nutqiy aloqaga kirishishida turg’un,tez-tez yoki kamdan-kam kirishadi.Biz asosan bitiruv malakaviy ishimizning metodikasi qilib kuzatish suhbat va fonetik idrokini aniqlovchi metodikalarni oldik. Kuzatish davomida nutqida nuqsoni bor bolalarning jismoniy psixologik jixatdan va muloqot jarayonlarini ijtimoiy-psixologik munosabatlarini kuzatib boradi.Kuzatishlar natijasi shu xulosani beradiki,nutqida nuqsoni bor bolalarning aksariyatida jismoniy va psixologik muloq jarayonida kamchiliklarni guvohi bo’ldik.Ular shaxslar aro munosabatlarda qiyinchiliklarni yuzaga keltiradi.
Bolaning fonematik idrokini tekshirishda quyidagi topshiriqlardan foydalanildi.
1. Nutqiy bo’lmagan tovushlarni ajratish .
А) baraban
B) surnay
V) childirma
G) pianino
D)qarsak
Е)ovozli o’yinchoqlar.
2. Aytilgan tovushni boshqa tovushlardan ajratish.Bunda bolaga”Xozir men tovushlarni aytaman,sen esa ana shu tovushlar ichidan “Sh”tovushini eshitsang qo’lingni ko’tar yoki chapak chal(а, l, s, t, sh, r, k, g, z, sh, s, j.)
3. Logoped ketidan bo’g’inlar qatorini qaytarish. (bunda faqat unli tovushlar o’zgarib boradi ma,mo,mi,mo’,me.)
4. Logoped ketidan bo’g’inlarni qaytarish(pa, to,mi,ro’,ze..)
5. Bir biriga artikulyatsion jixatdan yaqin tovushlarni logoped ketidan qaytarish (sa-za, sa-sha, sha-ja, cha-ja, la pa, ra-la, ka-ga,ba-pa)
6. Bir tovushlar bilan farq qiladigan so’zlarni logoped ketidan qaytarish.(sim-shim,)
7. Berilgan tovushlar bilan boshlanadigan so’zlarga rasm tanlash (Sh tovushi- shkaf. shar, shapka, sharf; S- tovushi sovun, soat,sochiq,sandiq..)
O’tkazilgan tadqiqot natijalari quyidagi jadvalda keltirilgan. (2- jadvalga qarang )
Jadvaldan ko’rinib turibdiki,1-topshiriqni tarbiyalanuvchilardan 50% to’g’ri , 30% qisman, 20% bola yordam asosida bajardi ,topshiriqni bajara olmagan bolalar kuzatilmadi.
2- topshiriqni bolalarning 40% to’g’ri bajardi 30% qisman , 20% yordam asosida bajardi .Bir nafar bola topshiriqni bajara olmadi.
3-topshiriqni 60%bola to’g’ri , 30%qisman 10% yordam asosida bajardi.
4- topshiriqni 80% bola to’g’ri , 10%qisman ,10% yordam asosida bajardi.
5- topshiriq bolalarning 40%to’g’ri, 30% yordam asosida bajardi.
6- topshiriq bolalarning30% to’g’ri , 40% qisman 20%bola yordam asosida bajardi..
7-topshiriqni bolalarning 40% to’g’ri 20%qisman , 30%yordam asosida, 1-nafar bola topshiriqni umuman bajara olmadi.
Tadqiqotlar natijalari shuni ko’rsatadiki, fonematik idroki yaxshi shakllanmagan maktabgacha yoshdagi duduqlanuvchi bolalarda o’ziga xos salbiy jihatlarni namoyon qildi.Duduqlanuvchi bolalarning eshitib idrok qilmasligi tufayli ularning talaffuz tomonining buzilganligi, diqqatining tarqoqligi va yozuv jarayonlariga ham ta’siri ko’zga tashlandi.Bolalar fonematik idrokini rivojlantirish maqsadida maxsus maktabgacha ta’lim muassasasida bolalarning umumiy rivojlanishini mustaqil ishlash malakasini shakllantirish ishlarini faollashtirish takomillashtirish juda ham muhimdir.( 3-jadval )

Berilgan topshiriqlar	Tog’ri bajardi	Qisman bajardi	Yordam bilan bajardi	Bajara olmadi
1	5(50%)	3(30%)	2(20%)	-
2	4(40%)	3(30%)	2(20%)	1(10%)
3	6(60%)	3(30%)	1(10)	-
4	8(80%)	1(10%)	1(10)	-
5	4(40%)	3(30%)	3(зо%)	-
6	3(30%)	4(40)	2(20%)	1(10%)
7	4(40%)	2(20%)	3(30%)	1(10%)

Tekshirish natijalarini taxlil qilish shuni ko’rsatadiki,duduqlanuvchi bolalar orasida fonematik idroki rivojlanmagan bolalar o’xshash tovushlarni to’g’ri farqlay, takrorlay olmaydilar, to’g’ri yozmaydilar,tovushlarga mos harflarni topa olmaydilar.Fonematik idrokning qo’pol buzilishlarida qator korrelyatsiyalanuvchi fonemalarni ajrata olmaydilar,fonematik idrokning qisman rivojlanmaganligida esa,boshqalarini yaxshi ajratsada,bir guruhdagi tovushlarni aniqlay olmaydilar.Ammo ana shu qiyinchiliklar ham so’z tarkibidan tovushlarni ajratish va farqlashda hatolarga olib keladi va so’zning tovush taxlili va sintezining shakllanishiga to’sqinlik qiladi.Duduqlanuvchi bolalarning nuqsonlarini yashirishga harakat qilgan nayranglari,hayajonli nutqi,shu kabi turli harakatlari fonematik idrokini shakllanishiga to’sqinlik qiladi.

Fonematik idrokni rivojlantirishga qaratilgan tavsiyalar:
1-bolani uy sharoitida,muassasada musiqa o’yinchoqlari bilan tanishtiring.
2-bolaga ko’chadagi tovushlarni tinglab eshitishga taklif qiling.
3-didaktik materiallardan foydalanib,turli fonematik idrokni rivojlantirishga qaratilgan o’yinlarni tashkil qiling.
II bob bo‘yicha xulosa
Tadqiqotimizning ta’kidlovchi bosqichini amalga oshirish natijasida maktabgacha yoshdagi duduqlanuvchi bolalarda bir qator ikkilamchi nutq kamchiliklari ko‘zga tashlandi. Ta’kidlovchi tadqiqot natijalarini tahlil etish asosida aqli zaif bolalarni nutqini shakllanishi orqada qolishi bilan birga nutqga ehtiyoj tug‘diruvchi omillarni ham shakllanmaganligi ko‘zga tashlandi. Jumladan, mo‘ljal olish xatti-harakatlarini shakllanmaganligi, atrofdagilarga qiziqishni va predmetli faoliyatni rivojlanmaganligi. Mazkur barcha muhim omillar nutqni mazmuniy tomonini hamda grammatik qurilishini rivojlanishiga negiz bo‘lib xizmat qiladi. Shu bilan birga, bolalarda kattalar nutqiga taqlid sust tarzda namoyon bo‘lishi kuzatildi. Ko‘p hollarda bolalar vaziyatli ko‘rsatmalarga javob reaksiyasini ko‘rsatmadilar, qaratilgan nutqni ohangiga e’tibor qaratib, mazmuniga diqqat qilmadilar.
Tadqiqotga jalb qilingan bolalar juda ham qo‘zg‘aluvchan ekanligi, aniqlandi. Bolalarda o‘yin davomida diqqatsizliklari, xotira va kuzatuvchanlikni sust rivojlangani, sabab-oqibat munosabatlarni tushunishni qo‘pol buzilganligi kuzatildi. Bularning barchasi bizga maktabgacha yoshdagi duduqlanuvchi bolalarning nutqini turli o‘yinlar asosida rivojlantirishga qaratilgan korreksion – rivojlantiruvchi ishlar mazmunini ishlab chiqish zarurligini ko‘rsatdi.