Korporatsiyalarning

Moliyaviy globallashuv sharoitida transmilliy korporatsiyalar jahon iqtisodiyoti va xalqaro moliya munosabatlari rivojlanishining muhim elementlaridan hisoblanadi. Oxirgi yillarda ularning jadal ravishda rivojlanishi jahon xo’jaliklari aloqalarining globallashuvida, kapital va ishlab chiqarishning baynalmillashuv jarayonlarida namoyon bo’lmoqda. Transmilliy korporatsiyalar jahon xo’jaligi aloqalarining barcha sohalarida faol ishtirokchi bo’lib hisoblanadi.

Xalqaro korporatsiyalarning asosiy qismi AQSh, Evropa ittifoqi mamlakatlari va Yaponiyada joylashgan. Xalqaro korporatsiyalar jahon iqtisodiyotining rivojlanishida muhim rol o’ynaydi. Xalqaro korporatsiyalar filiallari orqali amalga oshirilgan eksportning hajmi jahon eksportining 1/3 qismini tashkil etadi va ularda 77 mln. kishi ishlaydi. Ushbu ko’rsatkich Germaniya iqtisodiyotida band bo’lganlar sonidan ikki baravar ko’pdir.

Hozirgi kunda 500 ta eng kuchli transmilliy korporatsiyalardan 85 tasi xorijiy mamlakatlardagi investitsiyalarning 70%i ustidan o’z nazoratini o’rnatgandir. Ushbu 500 ta gigant korporatsiyalar hissasiga jahon bozoriga chiqarilayotgan elektronika va kimyo sanoatining 80%, farmatsevtikaning 95%, mashinasozlikning 76% mahsulotlari to’g’ri keladi.

Xalqaro korporatsiyalar faoliyatini tavsiflovchi asosiy belgilar quyidagilardan iborat:

• 
  Yillik savdo aylanmasi 100 mln. dollardan ortiq bo’lishi.
  
• 
  Kamida oltita mamlakatda filiallarga ega bo’lishi.
  
• 
  Xorijdagi aktivlar ulushi 25% dan ortiq bo’lishi.
  

Transmilliy korporatsiyalar rivojlanayotgan mamlakatlarning ko’pchiligida yuksak iqtisodiy o’zgarishlarni vujudga keltirayotganligi bilan bir qatorda, ushbu korporatsiyalar texnik taraqqiyotining ichki omillariga juda katta imkoniyatlar ochib bermokda. Amaliyot natijalari shuni ko’rsatmoqdaki, transmilliy korporatsiyalar dunyo mamlakatlarining rivojlanishida yuksak ahamiyat kasb etmoqda. Quyidagi jadvalda eng yirik transmilliy kompaniyalarga misol ko’rishimiz mumkin: