Korporativ boshqaruv: prinsiplar, siyosat va amaliyot

 
8.4.  Korporativ boshqaruvda risklarni boshqarish va risk darajasini 
pasaytirish yo‘llari 
YUqorida  ko‘rib  o‘tilgan  riskni  boshqarish  bosqichlari  va  riskni  baholash 
usullari  yordamida  risk  sababli  bo‘ladigan  yo‘qotishlarni  pasaytirish,  ular  bilan 
bog‘liq ko‘ngilsiz oqibatlarni kamaytirish quyidagi usullari qo‘llaniladi. 

---

 
 
158 
Loyihalarni  moliyalashtirishda  riskni  taqsimlash  usullari  sifatida  quyidagilarni 
ko‘rsatish  mumkin:  kafolatlar;  harid  haqidagi  forvard  kelishuv;  ishlab  chiqarish 
to‘lovlari; xedjirlashtirish, sug‘urta va svoplar. 
Odatda,  kafolat  beruvchi  tomonlar  sifatida  yoki  loyiha  egalari-homiylar  yoki 
manfaatdor tomonlar bo‘lishi mumkin. 
Loyiha  egalari-homiylar.  Davlat,  sho‘‘ba  korxonalarini  nazorat  qiladigan 
kompaniyalar, qo‘shma korxonalardagi ichki va tashqi investorlar va boshqa egalar-
homiylar  loyihani  ishlab  chiquvchi  kompaniya  qarzining  kafolatini  berishlari 
mumkin.  Agar  kompaniya  loyihani  o‘z  hisobidan  moliyalashtirish  uchun  kapitali 
etishmasa  yoki  etorli  tajribaga  ega  bo‘lmasa,  kreditorlar,  odatda,  ushbu  shakldagi 
kafolatni talab qiladilar. 
Manfaatdor tomonlar. Bu juda muhim guruhga quyidagilar kiradi: 
Uskuna  va  materiallarni  sotuvchilar.  Loyiha  uchun  uskuna  va  materiallarni 
sotishda,  zavodni  yoki  uskunani  ijaraga  berishda  manfaatdor  tomonlar  kafolat 
berishga  tayyor  bo‘ladilar.  Masalan,  o‘zida  ortiqcha  uskunaga  ega  bo‘lgan 
kompaniya, shu uskunaga muhtoj loyihani kafolatlashi mumkin. 
Xom  ashyo  va  yarim  tayyor  mahsulotlarni  etkazib  beruvchilar.  Mol  etkazib 
beruvchilar  loyiha  tugagandan  keyin  o‘zlarini  bozor  bilan  ta’minlash  uchun  kafolat 
berishlari  mumkin.  Ular  loyihani  amalga  oshish  mobaynida  yaratilgan  yangi  
quvvatlarda foydalanishdan yutishlari ham mumkin. 
Loyihaning        yakuniy        mahsulotidan        foydalanuvchilar.  Bular  kafolat 
berishlari    va    hatto    bevosita    moliyalashtirishlari mumkin. Barqaror mol etkazib 
berilishidan  manfaatdor  aniq  bir  xom  ashyo  iste’molchilarini  misol  qilib  keltirish 
mumkin. 
Qurilish  tashkilotlari.  Loyihada  ishtirok  etadigan  pudratchilar,  odatda  qurilish 
bilan  bog‘liq  ishlarni  bajaradilar  va  kelgusida  buyurtma  qabul  qilish  maqsadida 
kafolat berishga tayyor bo‘ladilar. 
Milliy  hukumat  va  xalqaro  agentliklar.  Bu  tashkilotlar  mamlakatning  iqtisodiy, 
siyosiy va ijtimoiy talablari bilan qiziqadilar. Hukumat kafolatlari,loyihaning boshqa 
ishtirokchilari qoplay olmaydigan risklarni qoplash uchun juda zarur va shu sababli, 

---

 
 
159 
moliyalashtirishning yutug‘i uchun  hayotiy jihatdan muhimdir. 
Boshqa  tomonlar.  Ko‘p  hollarda,  yuqorida  sanalganlardan  tashqari,  loyiha 
qurilishidan aniq bir daromad oladigan boshqa tomonlar ham bo‘ladi va ular kafolat 
berishga  tayyor  bo‘ladilar.  Masalan,  loyiha  bilan  bir    qatorda  amal  qilayotgan 
kompaniya  loyiha  amaliyotida  rivojlangan  infratuzilmadan  yutishi  mumkin,  
shuningdek    loyiha    amalga    oshishi    natijasida  milliy  iqtisodiyotni  rivojlanishidan 
ham yutishi mumkin. 
Riskni  taqsimlashda  kafolat  eng  ahamiyatli  usul,  lekin  bundan  boshqa  usullar 
ham  bor.  Ba’zida  harid  haqidagi  forvard  kelishuv  va  ishlab  chiqarish  to‘lovlari 
qo‘llaniladi.