Korporativ boshqaruv: prinsiplar, siyosat va amaliyot

Korporativ boshqaruvning nemis modeli 
Nemis  modelining  AQSH  modelidan  farqli  o‘laroq,  Aksiyadorlik  kapitalining 
katta  qismi  boshqa  kompaniyalar  egaligida  turadi:  umumiy    kapitalining  yarmidan 
ko‘pini  bir  -  birining  Aksiyalariga  egalik  qilish  tizimi  o‘z  ichiga  oladi.  SHaxsiy 
investorlar  nemis  modelida  ikkinchi  yirik  investorlar  guruhini  tashkil  qilsa  ham 
(nemis  kompaniyalari    umumiy  Aksiyalarning  taxminan  16%  iga  egalik  qiladi)  ular 
Aksiyalarining  ko‘p  qismi  taqdim  etuvchiga  sertifikati  ko‘rinishiga  ega  bo‘lib,  bu 
sertifikatlar ularning egalari topshirig‘iga ko‘ra, xususiy Aksiyadorlar Aksiyalarining 
juda  katta  qismi  jamlangan  banklar  tomonidan  boshqariladi.  SHuning  uchun, 
Germaniya  kompaniyalarini  erkin  sotuvda  bo‘lgan  Aksiyalarining  juda  katta  ulushi 
(90%dan  ortig‘i)  tashkilot-  investorlar  tomonidan  boshqariladi.  (o‘zlari  Aksiya 
egalari bo‘lmasa ham).  
Nemis  kompaniyalarining  Aksiyadorlik  kapitali  yirik  Aksiyadorlar  qo‘lida 
kuchli  darajada  jamlangan.  Natijada,  amerikalik  kasbdoshlariga  nisbatan  nemis 
mulkdorlari  va  ular  kapitalini  boshqaruvchi  moliya  institutlari  o‘z  kompaniyalari 
bilan  ancha  yaqin  ish  munosabatlarida  bo‘ladilar.  Oqibatda,  ular  mulkchilik 
huquqlaridan  faol  foydalanishdan  va  kompaniya  faoliyati  ustidan  nazorat  qilishga 
qatnashishdan ko‘proq darajada manfaatdordirlar. Boshqaruv organlari tuzilmalari va 
ular faoliyatini tashkil qilishning turli modellarini baholashda, har bir model o‘zining 
kuchli  va  zaif  tomonlariga  ega  ekanligini  tushunish  muhimdir.  Ushbu  tizimlarning 
har  biri  ham  samarali  bo‘lishi  mumkin,  agar  ular  mos  ravishdagi  boshqaruvi  bilan 
o‘zlari  joylashgan  ayni  bir  ijtimoiy  tizimning  huquqiy,  madaniy  va  ijtimoiy  - 
iqtisodiy mohiyatiga monand bo‘lsa. 
SHunday  tizimni  tanlash  kerakki,  mazkur  tizim  aynan  O‘zbekiston  uchun 

---

 
 
68 
o‘ziga  xos  echimni  ifodalashi  va  boshqa  davlatlarda  ishlatilayotgan  modellarning 
shunchaki  nusxasi  bo‘lmasligi  kerak.  Boshqaruvga  nozik  yondashuvni  qo‘llab  - 
quvvatlash  kerak  bo‘lib,  mos  ravishdagi  boshqaruv  modeli  nafaqat  har  bir 
kompaniyada turlicha bo‘ladi, balki ayni bir kompaniyaning turli yashash davrlarida 
ham  o‘zgartirib  boriladi.  Ushbu  fikr  yangi  texnologiyalar  rivoji  va  iqtisodiyotning 
globallashuvini  kompaniyalarning  qayta  tashkil  qilinish  sur’atlari  o‘sishiga  va 
korporativ  tuzilmalarning  tubdan  o‘zgarishlariga  ta’sirini  inobatga  olganda  yanada 
to‘g‘riroq  bo‘ladi.  Kompaniyalar  o‘z  holatiga  eng  mos  keladigan,  biroq  investorlar 
tomonidan samarali qaror qabul qilinishiga olib boradigan va axborotlarning muvofiq 
oshkora  qilinishini  ta’minlaydigan  samarali  tamoyillar  asosida  qurilgan  korporativ 
amaliyotni qabul qilish mas’uliyatini o‘z zimmalariga  olishlari kerak.