O‘ZBEKISTON RESPUBLIKASI
OLIY VA O‘RTA MAXSUS TA’LIM VAZIRLIGI
TOSHKENT DAVLAT TEXNIKA UNIVERSITETI
«MUHANDISLIK TEXNOLOGIYALARI» fakulteti
«SANOAT IQTISODIYOTI VA MENEJMENTI » kafedrasi
«Korporativ boshqaruv: prinsiplar, siyosat va amaliyot» fanidan “Dividend siyosati” mavzusidagi KURS ISHI
Ilmiy rahbar: dots. Urmanova D. T.
Bajardi: “Muhandislik texnologiyalari” fakulteti
5231900 - korporativ boshqaruv yo‘nalishi
bo‘yicha 2-kurs 108-19(KB) guruh talabasi
Xasanova Iroda
TOSHKENT-2021
Mavzu: Dividend siyosati
Mundarija
Kirish………………………………………………………………………… I-BOB. Bozor iqtisodiyoti sharoitida korporatsiyalarda dividend siyosatini boshqarishning nazariy-uslubiy asoslari. 1.1.Dividend siyosati va uning omillari……………………………………….
1.2.Dividendlarni to’lash modeli va uni qayta investitsiyalash dasturi……….
II-BOB. Korporativ boshqaruvga asoslangan tuzilmalarda dividend siyosatini tashkil etishning amaliy holati. 2.1. Exxonmobil korporatsiyasining (AQSh) asosiy faoliyat yo’nalishlari va moliyaviy boshqaruvning tashkil etilishi..............................................................
2.2 Uztransgaz AJning asosiy faoliyat yo’nalishlari va moliyaviy boshqaruvning tashkil etilishi……………………………………………………………………
2.3. Korporativ tuzilmalarda boshqaruv tizimini takomillashtirish yo’llari…….
I-BOB. Bozor iqtisodiyoti sharoitida korporatsiyalarda dividend siyosatini boshqarishning nazariy-uslubiy asoslari. 1.1.Dividend siyosati va uning omillari Korxonaning moliyaviy faoliyatini maqsadi va asosiy parametrlarini
aniqlashda nazariy konsepsiyalardan foydalaniladi. “Mulkdorlarning manfaati”
konsepsiyasi birinchi marta amerikalik iqtisodchi Gerber Saymon tomonidan
ishlab chiqilgan. Ushbu konsepsiyadan moliyaviy faoliyatni boshqarishda
qo‘llanilib katta natijalarga erishilgan. Ushbu konsepsiyada tashkilotning iqtisodiy
faoliyati foydani maksimallashtirish bilan bir qatorda mulkdorlarning manfaatini
ham ta’minlashga qaratilgandir. Bu nazariyaning yutuqli natijalari iqtisodchi
Saymonga 1978 yilda Nobel mukofotini olishga musharraf etgan.
“Zamonaviy portfel nazariyasi” konsepsiyasini 1952 yilda Garri
Markovits ishlab chiqdi. Uning asosini tavakkalchilik darajasi va samaradorlikning
nisbati tashkil etadi. Bu konsepsiyada investitsiya portfelini shakllantirishda
tavakkalchilik vositalari asosida mulkdorlarning boyligini maksimallashtirishga
yo‘naltirilgan. Kelgusida konsepsiyaning nazariyasini takomillashtirish orqali
iqtisochi olimlar Djeyms Tobin i Uilyam Sharp Nobel mukofotining laureatlari
bo‘ldilar.
“Kapital qiymati” konsepsiyasi 1938 yilda Amerikalik iqtisodchi Djon
Uilyamsom ishlab chiqqan. Mazkur konsepsiya tizimli ko‘rinishda 1958 yilda
mashhur amerikali tadqiqotchilar, Nobel mukofoti laureatlari Franko Modilyan va
Merton Miller tomonidan ishlab chiqilgan. Ular “Kapital qiymati, korporativ
moliyalar va investitsiyalar nazariyasi” nomli ishida konsepsiyani talqin etganlar.
Ushbu konsepsiyaning mohiyati shundan iboratki, korxona xarajatlari kapitalni
jalb etish va xizmat ko‘rsatish bo‘yicha alohida manbalar kesimida ko‘rsatiladi.
SHunga bog‘langan holda alternativ moliyalashtirish manbalarini tanlashda jalb
etilayotgan kapitalning qiymati miqdoriy baholanadi. Mulkdorlarning boyligini
maksimallashtirishni ta’minlashdagi sharoitlarda kapital qiymati
minimallashtiriladi.
“Kapital strukturasi” konsepsiyasi ham Modilyan va Miller tomonidan
ilgari surilgan. Kompaniyaning xususiy va qarzdor kapitalining korxona bozor
qiymatiga nisbatining ta’sir mexanizmlari ko‘rsatib o‘tilgan. Moliyaviy
leveridjning samarasini baholash modelida ushbu konsepsiya asos etib olingan va
bu modeldan moliyaviy boshqaruvlarda keng foydalaniladi.
«Dividend siyosati nazariyasi» konsepsiyasi 1956 yilda amerikali
iqtisodchi Djon Lintner “Dividend, kapitalashuv va naloglar o‘rtasida korporativ
daromadni taqsimlash” asarida ko‘rsatib o‘tgan. Ushbu konsepsiyani yanada
takomillashtirgan holda Miller va Modilyan 1961 yilda “Dividend siyosati, aksiya
qiymatining o‘sib borishi” asarida keltirganlar. Dividend siyosatida
kompaniyaning bozor qiymatiga va aksiya qiymatiga siyosatning ta’sir
mexanizmlari ko‘rib chiqiladi. Bunda dividendlarning miqdori turli omillarni
ta’sirini hisobga olgan holda optimillashtirishga qaratilgan.
“Pulning vaqt bo‘yicha qiymati” konsepsiyasining asosiy nazariyasi 1930
yilda Irvin Fisher tomonidan “Protsent nazariyasi: investitsiya echimlari jarayonida
real daromadni hisoblash” ishida ifodalaydi. 1958 yilda Djon Xirshleyfer
konsepsiyaning to‘liq mexanizmini «Optimal investitsiya qarorlar nazariyasi”
nomli ishida bayon etgan. Mazkur konsepsiyaning xususiyati – pulning qiymatini
investitsiyalashdagi alternativ imkoniyatlarga bog‘lagan holda joriydagi qiymatini
kelgusidagi qiymatiga nisbatan yuqoriligidan iboratdir. Konsepsiyani hisobga
olgan holda pul oqimini diskontlashning turli modellari ishlab chiqilgan.
“Tavakkalchilik va samaradorlik darajalarinig o‘zaro bog‘liq” konsepsiyasi 1921 yilda Chikago iqtisodiy nazariya maktabining asoschisi Frenk
Nayt tomonidan ishlab chiqilgan. U konsepsiya nazariyasini «Tavakkalchilik,
noaniqlik va foyda” nomli kitobida bayon etgan. Ushbu konsepsiyaning xususiyati
– kutilayotgan daromad darajasini va tavakkalchilik darajasiga uzviy proporsional
bog‘liqligidir. Konsepsiya asosida moliyaviy aktivlarni baholashning ko‘plab
modellari va portfel nazariyasi tizimida investitsiya tahlili metodikasi ishlab
chiqilgan.
“Agentlar munosabati” konsepsiyasining muallifi amerikali tadqiqotchilar Maykl Djensen i Uilyam Mekling bo‘lib, ular 1976 yilda "Firmaning boshqaruv xulq-atvor nazariyasi, agent xarajatlari va mulkdorlar strukturasi” asarida bayon etganlar. Konsepsiyada mulkdorlar boyliklarini maksimallashtirishni ta’minlashda mulkdorlar va menejerlar o‘rtasida manfaatlararo nizolarni shakllanishi mumkinligi ko‘rib chiqiladi. Konsepsiyada menejer(agent)lar faoliyati moliyalarni boshqarishning asosiy maqsadini amalga oshirishga yo‘naltiriladi, foydani olishdagi ularni samarali ishtiroki rag‘batlantriladi va mulkdorlar tomonidan nazorat olinadi. O‘z navbati bilan, agentlar xarajati foydani hosil qilish va taqsimlashga, dividend siyosatiga, bozordagi kompaniya aksiyalarining bahosiga ta’siri tahlil qilinadi.
