«Korporativ boshqaruv: prinsiplar, siyosat va amaliyot» fanidan

D=Fsof – Freinv = Fsof – Ksob x Iumsum
bu yerda: D – dividendlar; Fsof – sof foyda; Freinv – foydani
reinvestitsiyalash; Ksob – xususiy kapitalning maqsadli ulushi; Iumsum – davr
bo‘yicha investitsiyaning umumiy summasi.
Kompaniya ushbu modeldan uzoq muddatdagi istiqbolda dividendlarni
taxminiy to‘lov miqdorini aniqlashda foydalanadi. Misol uchun, aksiyador kapitali
korxonaning umumiy aktivlarining 60 foizini tashkil etadi. Firma kapital
qo‘yilmaga 50 mln.dollarni sarflashni rejalashtirmoqda. Ushbu holatda korxonaga
50 mln.dollar x 0,6 = 30 mln.dollarlik aksioner kapitali kerak bo‘ladi. Ushbu
misolga muvofiq, kompaniyaning foydasi 100 mln.dollarni tashkil etsa, u holda
dividend to‘loviga 100 mln.dollar – 30 mln.dollar = 70 mln.dollarlik foyda
sarflanardi. Lekin firma 50 mln.dollar – 30 mln.dollar = 20 mln. dollarlik dividend
to‘lovini va 30 mln.dollarlik taqsimlanmagan foydani reinvestitsiyalashga sarflaydi.
General Motors, Ford va shu kabi avtomobil kompaniyalari qiyin vaziyatlarda
aksiyadorlarga dividendni pastroq to‘lab, vaziyatdan chiqib ketganlar va undan
so‘ng aksiyadorlarga qo‘shimcha to‘lovlar to‘laganlar. Ayrim korporatsiya
dividend to‘lashda “dividendning bazaviy miqdori”dan foydalanadilar. Bu miqdor
juda ham past darajada bo‘lib, bunda firma har qanday sharoitda ham dividendlarni
to‘lay oladilar. Hozirgi vaqtda juda ko‘p avtomobil kompaniyalari xususiy
aksiyalarni sotib olish siyosatini olib bormoqda. Chunki korxona kelajagi istiqbolli
rivojlanishi kompaniya egalariga juda ham foydalidir. Dividend siyosatiga ta’sir
etuvchi omillarni to‘rt guruhga ajratish mumkin, ya’ni: dividend to‘lovini
chegaralash; investitsiya imkoniyatlari; muqobil kapital manbalarini jalb etish;
firma kapitalining qiymatiga dividend siyosatining ta’siri. Kompaniyalar
dividendlar chorakda yoki aksiyadorlar yig‘ilishining qaroriga asosan yilda bir
marta to‘lanadi. Dividend to‘lovini amalga oshirish tartibi quyidagicha:
1. E’lon qilingan kunda.
2. Aksionerlar reestrini yopish sanasida.
3. Eks- dividend davr. Bu tartibdan asosan AQSHdagi kompaniyalar
foydalanadi. Bunda aksionerlar reestrning yopilish kunidan oldin 2 ishchi kunida
dividend olish huquqiga ega.
4. Dividend to‘lash sanasi. Bunda kompaniya ro‘yhatdan o‘tgan
aksionerlarga pochta orqali dividend to‘lov sanasi ko‘rsatilgan chekni yuboradilar.
Xulosa qilib aytganda, korporatsiyada dividend siyosatini samarali olib
borish uchun oshkoralik va halollik shartdir hamda keskin vaziyatlardan salohiyatli
investorlarga samarali loyihalar asosida chiqib keta olishlarini isbotlovchi
harakatlarni amalga oshirishini taqdim etish orqali dividendlarni qayta
moliyalashtirishga jalb etish e’tiborga olinadi.
Aksiyalar bo‘yicha dividendlarni to‘lash va aksiyalarni maydalashtirish
to‘g‘risidagi qarorlar dividend siyosati bilan bog‘liqdir. Kompaniya foydasining
bir qismini dividend shaklida to‘lagan bo‘lib, lekin ayrim qismini esa qayta
investitsiyalashga sarflagan bo‘lsa, bunday holat aksiyalardan keladigan
daromadlar va aksiyalarning narxlari oshishiga olib keladi. Bunga misol keltirsak,
kompaniya tashkil etilganda hammasi bo‘lib bir necha mingtagina aksiya bor
bo‘lgan, bir necha yillardan so‘ng har bir aksiyadan keladigan daromad asosida
kompaniya katta daromadga ega bo‘ldi. Bozorda aksiyaning narxi osha boshladi va
100 donalab aksiya oladigan xaridorlar keskin kamaydi. Ushbu holatni bartaraf
etish uchun kompaniya aksiyalarni maydalashni afzal ko‘rdi.
Aksiyalarni maydalash qonunchilik asosida amalga oshiriladi. Jumladan,
O‘zbekiston Respublikasining “Aksiyadorlik jamiyati va aksiyadorlarning
huquqlarini himoya qilish to‘g‘risida”gi qonuniga90 asosan aksiyadorlar umumiy
yig‘ilishining qaroriga ko‘ra jamiyat joylashtirilgan aksiyalarni maydalashni
amalga oshirishga haqli bo‘lib, buning natijasida jamiyatning bir aksiyasi xuddi